ტიბერიუსი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
clean up using AWB
ხაზი 33:
#TIBERIVS CAESAR DIVI AVGVSTI F[ILIVS] AVGVSTVS<br>tɪ'bɛ.ri.ʊs 'kae̯.sar 'diː.wiː 'fiː.li.ʊs au̯'gʊs.tʊs</ref><ref group="კ.">ტიბერიუსის ზეობის სახელი ნიშნავს „ტიბერიუს კეისარი, ღვთაებრივი ავგუსტუსის ძე, იმპერატორი“.</ref> დ. [[16 ნოემბერი]], [[ძვ. წ. 42]] — გ. [[16 მარტი]], [[37]]) — [[რომის იმპერია|რომის]] [[რომის იმპერატორი|იმპერატორი]] [[14]]-[[37]] წლებში. დაბადებისას '''ტიბერიუს კლავდიუს ნერონი''', კლავდიუსის გვარით. იგი იყო ტიბერიუს კლავდიუს ნერონისა და ლივია დრუზილას შვილი. დედამისი გაეყარა ნერონს და [[ძვ. წ. 39]] წელს დაქორწინდა ოქტავიანეზე, მომავალ [[ოქტავიანე ავგუსტუსი|ავგუსტუსზე]]. ტიბერიუსი მისი გერი გახდა.
 
მოგვიანებით, ტიბერიუსი დაქორწინდა იულია უფროსზე, ავგუსტუსის ქალიშვილზე სკრიბონიასთან ქორწინებიდან და შემდეგ, ავგუსტუსმა იშვილა კიდევაც, რითაც ტიბერიუსი ოფიციალურად გახდა იულიუსი და მიიღო სახელი '''ტიბერიუს იულიუს კეისარი'''. შემდეგი ოცდაათი წლის განმავლობაში, ტიბერიუსის მომდევნო იმპერატორები აგრძელებდნენ ორივე ოჯახის ამ შერეულ დინასტიას, რომელსაც ისტორიკოსები [[იულიუს-კლავდიუსების დინასტია]]ს უწოდებენ. დინასტიის სხვა იმპერატორებს თუ დავუკავშირებთ, ტიბერიუსი იყო ავგუსტუსის გერი, [[კალიგულა]]ს პაპის ძმა, [[კლავდიუსი]]ს ბიძა მამის მხრიდან და [[ნერონი]]ს პაპის ბიძა.
 
ტიბერიუსი რომის ერთ-ერთი უდიდესი მხედართმთავარი იყო. მან დაიპყრო [[პანონია]], [[დალმაცია (რომის პროვინცია)|დალმაცია]], რეცია და დროებით, გერმანიის ნაწილებიც, რითაც საფუძველი ჩაუყარა იმპერიის ჩრდილოეთ საზღვარს, თუმცა ხალხის მეხსიერებაში იგი მაინც კარჩაკეტილ, პირქუშ მმართველად დარჩა, რომელსაც არასდროს უსურვია იმპერატორობა. პლინიუს უფროსი მას ''tristissimus hominum''-ს, „ყველაზე პირქუშ ადამიანს“ უწოდებს.<ref>Pliny the Elder, ''Natural Histories'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/28*.html#v XXVIII.5.23]; Capes, [https://books.google.com/books?id=_cwXAAAAIAAJ&pg=PA71 p. 71]</ref>
ხაზი 71:
ძვ. წ. 6 წელს, როდესაც იგი აღმოსავლეთის მმართველად აღიარეს და რომში მეორე კაცი გახდა, ტიბერიუსმა მოულოდნელად განაცხადა, რომ პოლიტიკას თავს ანებებდა და როდოსზე გადასახლდა.<ref>[[#Seager2005|Seager 2005]], pp. 23—24.</ref> ტიბერიუსის გადადგომის ზუსტი მოტივები ბუნდოვანია.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#10 10]</ref> ისტორიკოსები ამ მოვლენის იმ ფაქტთან კავშირზე ფიქრობენ, რომ ავგუსტუსმა იშვილა იულიას შვილები აგრიპასგან (გაიუს კეისარი და ლუციუს კეისარი) და როგორც ჩანდა, მათაც სწორედ იმ პოლიტიკურ გზაზე აყენებდა, რომელიც ტიბერიუსმა და დრუზუსმა გაიარეს.<ref>[[#Levick|Levick]], pp. 29.</ref>
 
ამდენად, როგორც ჩანს, ტიბერიუსის ქმედება შუალედურ გადაწყვეტილებას წარმოადგენდა: მას მანამდე ექნებოდა ძალაუფლება, სანამ მისი გერები სათანადო ასაკს მიაღწევდნენ, შემდეგ კი მას ხელისუფლებას ჩამოაშორებდნენ. მისი ცოლის, იულიას, საჯაროდ უწესო ქცევასაც<ref>Velleius Paterculus, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2D*.html#100 II.100]</ref> შესაძლებელია გარკვეული როლი ეთამაშა.<ref name="cassius-dio-rhistory-lv-9" /> მართლაც, ტაციტუსი ამას ტიბერიუსის ''პირად მიზეზს'' უწოდებს და როგორც ჩანს, მის ამ ქმედებას მთლიანად იულიასადმი სიძულვილსა და ვიპსანიასადმი ლტოლვას მიაწერს.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#53|I.53]]</ref> ტიბერიუსმა დაინახა, რომ დაქორწინებული იყო ქალზე, რომელსაც ვერ იტანდა, რომელიც მას საჯაროდ ამცირებდა და ამავდროულად, აკრძალული ჰქონდა ენახა ქალი, რომელიც უყვარდა.<ref name=sag26 />
 
რაც არ უნდა ყოფილიყო ტიბერიუსის მოტივი, მისი გადადგომა ლამის საბედისწერო გამოდგა ავგუსტუსის მემკვიდრეობის გეგმებისათვის. გაიუსი და ლუციუსი ჯერ კიდევ მოზარდები იყვნენ და ავგუსტუსს, რომელიც უკვე 57 წლის იყო, პირდაპირი მემკვიდრე არ ჰყავდა. უკვე აღარ არსებობდა მისი სიკვდილის შემდეგ ძალაუფლების მშვიდობიანი გადაცემის ან იმის გარანტია, რომ ავგუსტუსის ოჯახი და შესაბამისად, ოჯახის მოკავშირეებიც შეინარჩუნებდნენ ძალაუფლებას, რაც პრინცეპსის თანამდებობის გადარჩენისათვის იყო საჭირო.<ref name=sag26>[[#Seager2005|Seager 2005]], pp. 26.</ref>
ხაზი 78:
 
=== ავგუსტუსის მემკვიდრე ===
ტიბერიუსის წასვლის შემდეგ, მემკვიდრის კანდიდატებად მხოლოდ ავგუსტუსის ორი ახალგაზრდა შვილიშვილი, ლუციუსი და გაიუსი დარჩნენ. ვითარება კიდევ უფრო გაურკვეველი გახდა ახ. წ. 2 წელს, როდესაც ლუციუსი გარდაიცვალა. ავგუსტუსმა, რომელიც, შესაძლოა, გარკვეულწილად, ლივიას ზეწოლასაც განიცდიდა, ტიბერიუსს ნება დართო რომში დაბრუნებულიყო, თუმცა როგორც უბრალოდ კერძო მოქალაქე და მეტი არაფერი.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#13 13]</ref> ახ. წ. 4 წელს სომხეთში მოკლეს გაიუსი და ავგუსტუსს სხვა გზა აღარ დარჩა გარდა იმისა, რომ ტიბერიუსისათვის მიემართა.<ref name="tacitus-annals-i-3">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#3|I.3]]</ref><ref name="penelope1">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#15 15]</ref>
 
გაიუსის სიკვდილმა ავგუსტუსის ოჯახის მღელვარე რეაქცია გამოიწვია. ავგუსტუსმა იშვილა ტიბერიუსი და იგი თავის ვაჟად და მემკვიდრედ გამოაცხადა, თუმცა ამ უკანასკნელსაც მოუწია თავისი ძმისშვილის, გერმანიკუსის შვილად აყვანა, რომელიც მისი ძმის, დრუზუსისა და ავგუსტუსის დისწულის, ანტონია უმცროსის შვილი იყო.<ref name="tacitus-annals-i-3" /><ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/55*.html#13 LV.13]</ref> შვილად აყვანასთან ერთად, ტიბერიუსმა მიიღო ტრიბუნის ძალაუფლება და გაიზიარა ავგუსტუსის უზენაესი ძალაუფლება (''maius imperium''), ის რაც თვით მარკუს აგრიპასაც კი არასდროს ჰქონია.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#21 21]. For the debate over whether Agrippa's ''imperium'' after 13&nbsp;BC was ''maius'' or ''aequum'', see, e.g., {{cite journal |author=E. Badian |date=December 1980 – January 1981 |title=Notes on the ''Laudatio'' of Agrippa |journal=Classical Journal |volume=76 |issue=2 |pages=97–109, pp. 105–106 }}</ref>
ხაზი 86:
თუმცა, სვეტონიუსის მიხედვით, გერმანიაში ორწლიანი სამსახურის (ახ. წ. 10-12 წწ.) შემდეგ,<ref name="ReferenceA">Speidel, Michael Riding for Caesar:The Roman Emperorors’ Horse guards19</ref> „ტიბერიუსი დაბრუნდა და გადადებული ტრიუმფი გადაიხადა იმ ლეგატების თანხლებით, რომლებიც მისი დაჟინებული მოთხოვნით სატრიუმფო აღკაზმულობით დააჯილდოვეს. ვიდრე კაპიტოლიუმისაკენ გადაუხვევდა, ეტლიდან ჩამოვიდა და მუხლი მოიყარა მამის წინაშე, რომელიც ზეიმს ხელმძღვანელობდა.“<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#20 20]</ref> „სულ მალე კონსულებმა შემოიღეს კანონი, რომლის მიხედვითაც მას შეეძლო ავგუსტუსთან ერთად ემართა პროვინციები და ეწარმოებინა აღწერა. მან ხუთწლიანი მსხვერპლშეწირვა აღასრულა და ილირიკუმში გაემგზავრა.“<ref name="penelope.uchicago.edu">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#21 21]</ref>
 
სვეტონიუსის მიხედვით, ეს ცერემონიები და მისი „თანა-პრიცეპსად“ გამოცხადება ახ. წ. 12 წელს მოხდა, მას შემდეგ, რაც ტიბერიუსი გერმანიიდან დაბრუნდა.<ref name="ReferenceA" /> „მაგრამ უკან უხმეს და გზიდან მოაბრუნეს. ავგუსტუსს ღონემიხდილს, მაგრამ ჯერ კიდევ ცოცხალს ჩაუსწრო და მთელი დღე მასთან დაყო განმარტოებით.“<ref name="penelope.uchicago.edu" /> ავგუსტუსი ახ. წ. 14 წელს, 75 წლის ასაკში გარდაიცვალა.<ref>Velleieus Paterculus, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2D*.html#123 II.123]</ref> იგი ყველა ცერემონიის თანხლებით დაკრძალეს და წინაწარვე მიღებული ზომების თანახმად, გააღმერთეს. მისი ანდერძი წაიკითხეს და ტიბერიუსი იმპერატორის ერთადერთ მემკვიდრედ დამტკიცდა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#8|I.8]]</ref>
 
== იმპერატორი (14-37 წწ.) ==
=== მმართველობის პირველი წლები ===
[[File:Aureus à l'effigie de Tibère.jpg|thumb|ტიბერიუსი]]
18 სექტემბერს მოწვეულ იქნა სენატი, რათა მას დაემტკიცებინა ტიბერიუსის პრინცეპსობა და თანამდებობის ძალაუფლება მასზე გაევრცელებინა, ისევე, როგორც ეს მანამდე ავგუსტუსის შემთხვევაში გაკეთდა.<ref>[[#Levick|Levick]], pp. 68—81.</ref> ეს მოვლენები სრულად აქვს აღნუსხული ტაციტუსს.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1|I.9–11]]</ref> ტიბერიუსს უკვე გააჩნდა პრინცეპსის ადმინისტრაციული და პოლიტიკური ძალაუფლებები, მას მხოლოდ ავგუსტუსისა და სამშობლოს მამის ტიტულები და [[მუხის გვირგვინი]] (ავგუსტუსის მიერ რომის მოქალაქეთა სიცოცხლის გადარჩენის გამო მის პატივსაცემად დაფნისა და მუხისაგან დამზადებული გვირგვინი) აკლდა.
 
ტიბერიუსმა იმავე როლის გათამაშება სცადა, რომელიც მანამდე ავგუსტუსმა შეასრულა, რომ იგი ძალით დათანხმებული საჯარო მოსამსახურე იყო, რომელსაც მხოლოდ ქვეყნისათვის სამსახური უნდოდა.<ref>[[#Seager2005|Seager 2005]], pp. 44—45.</ref> ეს ყველაფერი, საბოლოოდ, საყოველთაო დაბნეულობით დასრულდა. იმის ნაცვლად, რომ თავმდაბლად გამოჩენილიყო, ტიბერიუსი ცინიკოსად წარმოჩინდა. ნაცვლად იმისა, რომ წარმოეჩინა ქვეყნისათვის სამსახურის სურვილი, იგი დამაბრკოლებლად უფრო იქცა.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#24 24]</ref> პრინცეპსობის არ ნდომის საბუთად მას საკუთარი ასაკი მოჰყავდა, ამტკიცებდა, რომ მას ეს თანამდებობა არ სურდა, შემდეგ კი სახელმწიფოს მხოლოდ ნაწილი ითხოვა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#12|I.12]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#13|I.13]]</ref> საბოლოოდ, ტიბერიუსმა დათმო და დასთანხმდა მისთვის ბოძებული ძალაუფლების მიღებაზე, თუმცა ტაციტუსისა და სვეტონიუსის მიხედვით, მან უარი თქვა სამშობლოს მამის, იმპერატორისა და ავგუსტუსის ტიტულებზე და უარყო პრინცეპსის ყველაზე მტკიცე სიმბოლო — მუხის გვირგვინი და დაფნები.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#26 26]</ref>
 
ამ მოვლენებმა, როგორც ჩანს, ტიბერიუსის მთელი მმართველობის საერთო ატმოსფერო განსაზღვრეს. სავარაუდოა, რომ მას სურდა სენატსა და სახელმწიფოს მის გარეშე ემოქმედათ და მისი პირდაპირი ბრძანებებიც საკმაოდ ბუნდოვანი და კამათის გამომწვევი იყო, უფრო მეტად იმაზე, თუ რეალურად რას გულისხმობდა, ვიდრე კანონმდებლობასთან შესაბამისობაზე.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#32|III.32]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#52|III.52]]</ref> მმართველობის პირველ რამდენიმე წელს, ისე ჩანდა, რომ ტიბერიუსს სურდა სენატს დამოუკიდებლად ემოქმედა,<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#35|III.35]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#53|III.53]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#54|III.54]]</ref> ნაცვლად, ყოფილიყო მისი ნების მსახური, როგორც ეს ავგუსტუსის დროს იყო. ტაციტუსის მიხედვით, ტიბერიუსი დასცინოდა სენატს, როგორც „მონებად ვარგის კაცებს.“<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#65|III.65]]</ref>'''
 
=== გერმანიკუსის აღზევება და დაცემა ===
[[File:Germanicus.jpg|thumb|200px|ტიბერიუსის შვილობილის, [[გერმანიკუსი]]ს ბიუსტი [[ლუვრი]]დან, [[პარიზი]].]]
 
ახალი პრინცეპსისათვის პრობლემებმა არ დაახანეს. პანონიასა და გერმანიაში განთავსებულმა რომის ლეგიონებმა ვერ მიიღეს ავგუსტუსის მიერ აღთქმული ჯილდოები და მცირე ხნის შემდეგ, როდესაც აშკარა გახდა, რომ ტიბერიუსისაგან პასუხს ვერ მიიღებდნენ, აჯანყდნენ.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#16|I.16]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#17|I.17]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 1#31|I.31]]</ref> [[გერმანიკუსი]] და ტიბერიუსის ვაჟი, [[დრუზუს იულიუს კეისარი]] მცირე ძალებით გაიგზავნენ ამბოხების ჩასახშობად და ლეგიონების უკან დასაბრუნებლად.<ref name="LVII.6">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/57*.html#6 LVII.6]</ref>
 
აჯანყების უბრალოდ ჩახშობის ნაცვლად, გერმანიკუსი შეუერთდა ამბოხებულებს და მათ გერმანიის ტერიტორიაზე, რაინის გასწვრივ მოკლე კამპანიაში გაუძღვა იმის მტკიცებით, რომ რა საგანძურსაც ჩაიგდებდნენ ხელში, მათსავე ჯილდოდ ჩაითვლებოდა.<ref name="LVII.6"/> გერმანიკუსის ძალებმა გადალახეს რაინი და მცირე დროში დაიკავეს რაინსა და ელბას შორის არსებული მთელი ტერიტორია. გარდა ამისა, ტაციტუსს აღწერილი აქვს ტევტობურგის ტყის დაკავება და წლების წინ პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსის მიერ დაკარგული რომის შტანდარტების უკან დაბრუნების მოთხოვნა,<ref name="tacitus-annals-ii-41">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#41|II.41]]</ref> რომლებიც მაშინ დაიკარგა, როდესაც რომის სამ ლეგიონსა და დამხმარე მოკავშირე ჯარებს გერმანულმა ტომებმა [[ტევტობურგის ტყის ბრძოლა|მუსრი გაავლეს]].<ref name="tacitus-annals-ii-46">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#46|II.46]]</ref>
 
გერმანიკუსმა შეძლო რომის მტრებისათვის მნიშვნელოვანი დარტყმის მიყენება, ჯარების ამბოხების ჩახშობა და დაკარგული შტანდარტების რომში დაბრუნება. ამ ქმედებებმა კიდევ უფრო გაზარდეს რომაელ ხალხში უკვე ისედაც ძალიან პოპულარული გერმანიკუსის სახელი და რეპუტაცია.<ref>Shotter, 35–37.</ref>
 
გერმანიიდან გამოძახების შემდეგ,<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#26|II.26]]</ref> გერმანიკუსმა 17 წელს ტრიუმფი იზეიმა,<ref name="tacitus-annals-ii-41" /> პირველი სრული ტრიუმფი ძვ. წ. 29 წელს ავგუსტუსის მიერ გამართულის შემდეგ. შედეგად, 18 წელს, გერმანიკუსი დაჯილდოვდა იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილზე კონტროლით, ისევე, როგორც მანამდე აგრიპა და ტიბერიუსი და იმპერატორის აშკარა მემკვიდრედ იქცა,<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#43|II.43]]</ref> თუმცა მან წელიწადზე ცოტა მეტიღა იცოცხლა. მის სიკვდილში ადანაშაულებდნენ გნეუს კალპურნიუს პიზონს, სირიის გუბერნატორს, რომელსაც გერმანიკუსის მოწამვლას აბრალებდნენ.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#71|II.71]]</ref>
 
პიზონები კლავდიუსების დიდი ხნის მხარდამჭერები იყვნენ და მის ლივიაზე, ტიბერიუსის დედაზე დაქორწინების შემდეგ, ახალგაზრდა ოქტავიანეს მოკავშირეებად იქცნენ. გერმანიკუსის სიკვდილმა და ამ თემაზე წამოყენებულმა ბრალდებებმა ახალი პრინცეპსიც დაადანაშაულეს. პიზონი სამართალში მისცეს და ტაციტუსის მიხედვით, იგი ტიბერიუსის დასახელებით იმუქრებოდა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 2#16|III.16]]</ref> მიუხედავად ამისა, უცნობია რამდენად შეიძლება უკავშირდებოდეს გუბერნატორი პრინცეპსს გერმანიკუსის სიკვდილში. ნაცვლად იმისა, რომ სასამართლოს წინაშე წარდგომა გაეგრძელებინა, მას შემდეგ, რაც ცხადი გახდა, რომ სენატი მის წინააღმდეგ იყო განწყობილი, პიზონმა თავი მოიკლა.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#52 52]</ref><ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#15|III.15]]</ref>
 
როგორც ჩანს, ამ მომენტისათვის, ტიბერიუსი პოლიტიკით გადაღლილი იყო. 22 წელს მან თავის ვაჟს, დრუზუსს ტრიბუნის ძალაუფლება გაუნაწილა<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 3#56|III.56]]</ref> და დაიწყო ყოველწლიური მოგზაურობები კამპანიაში, რაც გავრცელებული ინფორმაციით, ყოველ წელს უფრო და უფრო ხანგრძლივი ხდებოდა. 23 წელს დრუზუსი იდუმალად გარდაიცვალა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'', [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#7|IV.7]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#8|IV.8]]</ref><ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#62 62]</ref> როგორც ჩანს, ტიბერიუსს შემცვლელის დაწინაურებაზე არ უზრუნია. საბოლოოდ, 26 წელს, იგი რომიდან საერთოდ გადასახლდა კუნძულ კაპრიზე.<ref name="tacitus-annals-iv-67">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#67|IV.67]]</ref>
 
=== ტიბერიუსი კაპრიზე, სეიანუსი რომში ===
[[სეიანუსი|ლუციუს ელიუს სეიანუსი]] თითქმის ოცი წელი ემსახურებოდა საიმპერატორო ოჯახს, როდესაც 15 წელს [[პრეტორიანელები|პრეტორიანელთა გვარდიის]] პრეფექტი გახდა. პრინცეპსის თანამდებობით გაბოროტებული ტიბერიუსი უფრო და უფრო მეტად ეყრდნობოდა ავგუსტუსის დანატოვარ შეზღუდულ სამდივნოს, კონკრეტულად კი სეიანუსსა და პრეტორიანელებს. 17 ან 18 წელს ტიბერიუსმა წესრიგში მოიყვანა ქალაქის დაცვაზე პასუხისმგებელი პრეტორიანელების რანგები და ისინი ქალაქის კედლებს გარეთ არსებული ბანაკებიდან უშუალოდ რომში გადაიყვანა,<ref name="suetonius-tiberius-37">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#37 37]</ref> სეიანუსს კი დაახლოებით 6000-დან 9000-მდე ჯარისკაცზე მმართველობა უბოძა.
 
დრუზუსის სიკვდილმა აამაღლა სეიანუსი, სულ ცოტა, ტიბერიუსის თვალში მაინც, რომელიც შედგად მას მოიხსენიებს, როგორც 'Socius Laborum' (ჩემი მშრომელების პარტნიორი). ტიბერიუსმა რომში სეიანუსის ქანდაკებები აღმართა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#2|IV.2]]</ref><ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/57*.html#21 LVII.21]</ref> ეს უკანასკნელი უფრო და უფრო წარმოჩინდა ტიბერიუსის რომიდან საერთოდ წასვლის პირობებში. საბოლოოდ, 26 წელს ტიბერიუსის პოლიტიკისაგან ჩამოშორების შემდეგ, სეიანუსი მთელი სახელმწიფო მექანიზმისა და თავად ქალაქ რომის მბრძანებლად იქცა.<ref name="tacitus-annals-iv-67" />
 
სეიანუსის მდგომარეობა მთლად მემკვიდრის მაინც არ იყო. 25 წელს მან ტიბერიუსის ძმისშვილზე, ლივიაზე დაქორწინება ითხოვა,<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#39|IV.39]]</ref> თუმცა ზეწოლის გამო, განზრახვაზე უარის თქმა მოუწია.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#40|IV.40]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#41|IV.41]]</ref> რამდენადაც სეიანუსის პრეტორიანელები აკონტროლებდნენ საიმპერატორო პოსტს და ამდენად, ინფორმაციასაც, რომელსაც ტიბერიუსი იღებდა რომიდან და რასაც რომი იღებდა ტიბერიუსისაგან,<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 4#41|IV.41]]</ref> ლივიას საკითხი, როგორც ჩანს, მისი აშკარა ძალაუფლების გადამოწმებას წარმოადგენდა. ლივიას გარდაცვალებამ (29 წ.) ყველაფერი შეცვალა.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 5#3|V.3]]</ref>
 
სეიანუსმა სენატორებისა და მდიდარი მხედრების წინააღმდეგ ქალაქ რომში სასამართლო პროცესები წამოიწყო, რაც მისი ძალაუფლებისათვის შეწინააღმდეგების უნარის მქონეთა ჩამოცილებასა და ამავდროულად, საიმპერატორო (და მისი საკუთარი) ხაზინის შევსებასაც ისახავდა მიზნად. გერმანიკუსის ქვრივი [[აგრიპინა უფროსი]] და მისი ორი ვაჟი, [[ნერონ იულიუს კეისარი|ნერონინ კეისარი]] და [[დრუზუს კეისარი]] 30 წელს დააპატიმრეს და გადაასახლეს. მოგვიანებით, ყველა მათგანი საეჭვო ვითარებაში გარდაიცვალა. აგრიპინა უფროსისა და მისი ოჯახის წინააღმდე გამართულ სასამართლოებს მხოლოდ [[კალიგულა]], [[აგრიპინა უმცროსი]], [[დრუზილა (კალიგულას და)|იულია დრუზილა]] და [[იულია ლივილა]] გადაურჩნენ.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#53 53], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#54 54]</ref>
ხაზი 132:
ტაციტუსი ამტკიცებს, რომ ამას ღალატის ბრალდებით გამართული კიდევ უფრო მეტი სასამართლო პროცესი მოჰყვა და თუ ტიბერიუსი თავისი მმართველობის დასაწყისში ერთგვარ მერყეობას იჩენდა, ახლა, თავისი სიცოცხლის დასასრულს, უკვე სინდისის ქენჯნის გარეშე მოქმედებდა. უმძიმესი დარტყმა მიიღეს იულიუსებთან პოლიტიკური კავშირების მქონე ოჯახებმა. თვით საიმპერატორო მაგისტრატურაც კი დაზარალდა, რამდენადაც ნებისმიერი და ყველა, ვინც კი სეიანუსთან ასოცირდებოდა ან რაიმენაირად შეიძლება დაკავშირებული ყოფილიყო მის სქემებთან, დაჩქარებული წესით გაასამართლეს და სიკვდილით დასაჯეს, მათ საკუთრებას კი სახელმწიფო დაეუფლა. როგორც ტაციტუსი ნათლად აღწერს,
 
{{ციტატა|Executions were now a stimulus to his fury, and he ordered the death of all who were lying in prison under accusation of complicity with Sejanus. There lay, singly or in heaps, the unnumbered dead, of every age and sex, the illustrious with the obscure. Kinsfolk and friends were not allowed to be near them, to weep over them, or even to gaze on them too long. Spies were set round them, who noted the sorrow of each mourner and followed the rotting corpses, till they were dragged to the Tiber, where, floating or driven on the bank, no one dared to burn or to touch them.<ref name="tacitus-annals-vi-19">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 6#19|VI.19]]</ref>}}
 
თუმცა ტაციტუსის აღწერილი ტირანი, შურისმგებელი იმპერატორის პორტრეტი რამდენიმე თანამედროვე ისტორიკოსისათვის განხილვის თემაა. უძველესი პერიოდის გამოჩენილი ისტორიკოსი, ედუარდ ტოგო სალმონი თავის ნაშრომში, ''რომაული სამყაროს ისტორია ძვ. წ. 30 წლიდან 138 წლამდე'', აღნიშნავს: {{ციტატა|ტიბერიუსის ზეობის მთელი ოცდაორი წლის განმავლობაში 52 ადამიანზე მეტისათვის ბრალად ღალატი არ წაუყენებიათ, მათგან თითქმის ნახევარი კი სასჯელს გაექცა; უდანაშაულოდ დასჯილი ოთხი ადამიანი კი სენატის გადამეტებული თავგამოდების მსხვერპლნი იყვნენ და არა იმპერატორის ტირანიისა.<ref>A history of the Roman world from 30 BC to AD 138, Page 183, Edward Togo Salmon</ref>}}
ხაზი 142:
სეიანუსის საქმემ და ბოლო წლებში ღალატის ბრალდებით გამართულმა სასამართლო პროცესებმა ტიბერიუსის სახელი და რეპუტაცია დიდად დააზარალა. სეიანუსის დაცემის შემდეგ, ტიბერიუსის რომიდან წასვლა საბოლოო გახდა. იმპერია აგრძელებდა ავგუსტუსის მიერ შექმნილი ბიუროკრატიის საშუალებით არსებობას და არა პრინცეპსის ხელმძღვანელობით. სვეტონიუსის მიხედვით, იგი პარანოიკად იქცა<ref name="suetonius-twelve-caesars-60" /> და დროის ძალიან დიდი ნაწილი თავისი ვაჟის სიკვდილზე ფიქრში გაატარა. ამასობაში, სწორედ ამ პერიოდში დაფიქსირდა პართიელთა ხანმოკლე შემოსევა, დაკიიდან და რაინისპირეთიდან რამდენიმე გერმანული ტომის შემოჭრა.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#41 41]</ref>
 
ძალიან ცოტა გაკეთდა მემკვიდრეობის გადაბარების უზრუნველსაყოფად ან დასამოწმებლად. იულიუსები და მათი მხარდამჭერები სეიანუსზე რისხვას შეეწირნენ. ტიბერიუსის საკუთარი შვილები და უშუალო ოჯახის წევრებიც ცოცხლები აღარ იყვნენ. არსებობდა ორი კანდიდატურა: [[კალიგულა]] — გერმანიკუსის ერთადერთი გადარჩენილი შვილი და იმპერატორის საკუთარი შვილიშვილი — ტიბერიუს გემელუსი.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 6#46|VI.46]]</ref> ტიბერიუსის სიცოცხლის დასასრულისთვის ადგილი ჰქონდა საკმაოდ გულგრილ მცდელობას კალიგულა კვესტორად ქცეულიყო. ამან მისი მემკვიდრედ დასახელების გარკვეული ალბათობა გააჩინა. ამავდროულად, გემელუსი ჯერ კიდევ მოზარდი იყო და ამდენად, მომდევნო წლებისათვის სრულებით არასტაბილური.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/57*.html#23 LVII.23]</ref>
 
=== გარდაცვალება ===
ტიბერიუსი [[37]] წლის 15 მარტს გარდაიცვალა მისენუმში, 78 წლის ასაკში.<ref name="tacitus-annals-vi-51">Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 6#50|VI.50]], [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 6#51|VI.51]]</ref> ტაციტუსი გადმოგვცემს, რომ მისი სიკვდილის ამბის გავრცელებასთან ერთად ბრბომ ზეიმი დაიწყო, თუმცა მისი გამოკეთების ამბის გაგებისთანავე სიჩუმე ჩამოვარდა. კიდევ ერთხელ დაიწყეს მხიარულება, როდესაც გავრცელდა ახალი ამბავი, რომ კალიგულამ და მაკრონმა ტიბერიუსი გაგუდეს.<ref>Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 6#50|VI.50]]</ref> ამ ფაქტს სვეტონიუსის გარდა სხვა ანტიკური ისტორიკოსები არ აღნიშნავენ.<ref>Suetonius III, lxxiii</ref> და იგი ძირითადად გამოგონილი უნდა იყოს, თუმცა ზოგიერთი ისტორიკოსი მას იმის მაჩვენებლად განიხილავს, თუ როგორი დამოკიდებულება ჰქონდა სენატს იმპერატორის მიმართ მისი სიკვდილის პერიოდში. ტიბერიუსის სიკვდილის შემდეგ სენატმა უარი განაცხადა მისთვის ღვთაებრივი პატივის მინიჭებაზე, ქუჩებში შეკრებილი ბრბო კი გაჰყვიროდა „ტიბრისაკენ ტიბერიუსთან ერთად!“ რითაც იმ ტრადიციაზე მიანიშნებდა, რაც კრიმინალთა ცხედრების ბედი იყო.<ref>Death of Tiberius: Tacitus ''Annals'' 6.50; Dio 58.28.1–4; Suetinus ''Tiberius'' 73, ''Gaius'' 12.2–3; Josephus ''AJ'' 18.225. Posthumous insults: Suetinus ''Tiberius'' 75.</ref> თუმცა იმპერატორის სხეული ასეთ დასასრულს გადაურჩა. იგი დაწვეს და მისი ფერფლი ავგუსტუსის მავზოლეუმში დაკრძალეს. მოგვიანებით, [[410]] წელს, ვესტგუთების მიერ [[რომი]]ს აღებისას ფერფლი გაიფანტა.<ref>{{cite book |url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/Mausoleum_Augusti.html |title=A Topographical Dictionary of Ancient Rome |last1= Platner |first1=Samuel Ball |last2= Ashby |first2=Thomas |year=1929 |chapter=Mausoleum Augusti |location=London |publisher=Oxford University Press |pages=332–336 |accessdate=30 June 2011}}</ref>
 
თავის ანდერძში ტიბერიუსმა ძალაუფლება, ერთობლივად, კალიგულასა და ტიბერიუს გემელუსს დაუტოვა,<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#76 76]</ref><ref name="cassiusdio-lix-1">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#1 LIX.1]</ref> თუმცა პრინცეპსად გახდომისას კალიგულას პირველი ქმედება ანდერძის უარყოფა და გემელუსის სიკვდილით დასჯა იყო.<ref name="cassiusdio-lix-1" />
 
ტიბერიუსის მემკვიდრე კალიგულამ არა მხოლოდ მისი ქონება, 2 700 000 000 სესტერციუმი დახარჯა, არამედ დაიწყო კიდევაც მოვლენათა ჯაჭვი, რაც [[68]] წელს იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის დამხობით დასრულდა.<ref group="კ.">კალიგულამ დახოცა ტიბერიუს გემელუსი და ანტონია უმცროსი, შემდეგ კი თავად აღმოჩნდა თავისივე პირადი დაცვის მსხვერპლი. იმპერატორის ტახტზე კალიგულა ტიბერიუსის ძმისშვილმა, [[კლავდიუსი|კლავდიუსმა]] შეცვალა. მან სიკვდილით დასაჯა კალიგულას და იულია ლივილა და საპასუხოდ, მოკლულ იქნა ლივილას დის, [[აგრიპინა უმცროსი]]ს მიერ, მას შემდეგ, რაც მასზე დაქორწინდა და აგრიპინას ვაჟიც შესაფერის ასაკში იყო რომ იმპერატორი გამხდარიყო. აგრიპინა მოაკვლევინა თავისივე შვილმა, ნერონმა. ამ უკანასკნელმა კი 68 წელს თავი მოიკლა, ისე, რომ მემკვიდრე არ დაუტოვებია. მხოლოდ კალიგულას და, იულია დრუზილა გარდაიცვალა ბუნებრივი სიკვდილით.</ref>
ხაზი 208:
* [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=J.+AJ+18.1 Josephus, ''Antiquities of the Jews'', Book 18, especially ch.6, English translation]
* [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html Suetonius, ''Lives of the Twelve Caesars'', Life of Tiberius, Latin text with English translation]
* [http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Tacitus/index.htm Tacitusტაციტუსი, ''Annalsანალები'', I–VI, English translation]
* [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/home.html Velleius Paterculus, ''Roman History'' Book II, Latin text with English translation]
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ტიბერიუსი“-დან