დარიშხანი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ →ბიოლოგიური როლი და ფიზიოლოგიური მოქმედება: clean up, replaced: ღებულობდნენ → იღებდნენ using AWB |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ქიმიური ელემენტი
|დარიშხანი / Arsenicum (As) [[სურათი:As-TableImage.png|350პქ|]]<!-- ელემენტის სახელი და სურათი
-->|33<!-- ნომერი
-->|[[ფაილი:Arsen 1a.jpg|220პქ|center|]] მომწვანო [[მეტალოიდი]]<!-- ფიზიკური მდგომარეობა და აღწერილობა
-->|74,92159<!-- ატომური მასა (მოლური მასა)
-->|139<!-- ატომის რადიუსი
ხაზი 42:
-->|2,805 n/<!-- შეფარდება
-->|285<!-- დებაის ტემპერატურა -->}}
{{ელემენტის დაფა
Line 56 ⟶ 57:
== ისტორია ==
== სახელწოდების წარმომავლობა ==
Line 67 ⟶ 69:
=== საბადოები ===
დარიშხანის მთავარი სამრეწველო მინერალს წარმოადგენს — არსენოპირიტი FeAsS. სპილენძ-დარიშხანის დიდი საბადო მდებარეობს [[საქართველო]]ში, [[შუა აზია]]ში და [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]], [[აშშ]], [[შვედეთი|შვედეთში]], [[ნორვეგია]]ში და [[იაპონია]]ში, დარიშხან-კობალტის — [[კანადა]]ში, დარიშხან-კალას — [[ბოლივია]]ში და [[ინგლისი|ინგლისში]]. ამას გარდა, ცნობილია ოქრო-დარიშხანის საბადოები აშშ-ში და [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]]. [[რუსეთი]] ფლობს დარიშხანის ბევრ საბადოს იაკუტიაში, ურალზე, ციმბირში, ჩუკოტკაზე და ა.შ. <ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/himiya/MISHYAK.html?page=0,5 ონლაინ ენციკლოპედია Кругосвет. დარიშხანი.]</ref>.
== მიღება ==
Line 74 ⟶ 76:
არსებობს დარიშხანის მიღების ბევრი ხერხი: ბუნებრივი დარიშხანის სუბლიმაცია, დარიშხანის კოლჩედანის თერმული დაშლის ხერხი, დარიშხანიანი ანჰიდრიდის აღდგენა და სხვა.
== გამოყენება ==
Line 85 ⟶ 87:
[[პიროტექნიკა]]ში რეალგარი გამოიყენება «ბერძნული», ან «ინდური» ცეცხლის მისაღებად, ცეცხლისა, რომელიც ჩნდება რეალგარის გოგირდის და ნიტრიტების ნარევის წვისას (კაშკაშა-თეთრი ალი).
ბევრი დარიშხანის ნაერთი, ძალიან მცირე დოზებით გამოიყენება როგორც სამკურნალო საშუალება სისხლის სიმცირესთან საბრძოლველად მძიმე დაავადებების დროს, რადგანაც ის ახდენს მნიშვნელოვან კლინიკურ მასტიმულირებელ ზემოქმედებას ორგანიზმის მთელ რიგ ფუნქციებზე, კერძოდ კი, სისხლის წარმოქმნაზე. დარიშხანის არაორგანული ნაერთებიდან, დარიშხანიანი ანჰიდრიდი გამოიყენება მედიცინაში აბების დასამზადებლად და ასევე გამოიყენება სტომატოლოგიაში პასტის მაგვარი ფორმით როგორც მანეკროტიზირებელი საშუალება. ამ პრეპარატს უწოდებენ «დარიშხანს» და გამოიყენებენ სტომატოლოგიაში ნერვის ამოღების დროს (იხ. [[პულპიტი]]). თანამედროვე პრაქტიკაში დარიშხანის პრეპარატები ნერვის ამოღებისას გამოიყენება ძალიან იშვიათად თავისი ტოქსიკურობის გამო,
== ბიოლოგიური როლი და ფიზიოლოგიური მოქმედება ==
Line 97 ⟶ 99:
დარიშხანთან მუშაობენ ჰერმეტულ ბოქსებში, დამცავი სპეცტანსაცმის გამოყენებით. მაღალი ტოქსიკურობის გამო დარიშხანის ნაერთები გამოიყენებოდა გერმანიის მიერ [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] როგორც საწამლავი ნივთიერება .
დასავლეთის ქვეყნებში დარიშხანი უმეტესწილად ცნობილი იყო როგორც ძლიერი საწამლავი, ხოლო ამავ დროს ჩინეთში ტრადიციულ მედიცინაში ის თითქმის ორი ათასი წლის განმავლობაში გამოიყენებოდა როგორც სამკურნალო საშუალება სიფილისისა და პსორიაზის წინააღმდეგ.
დარიშხანი მცირე დოზებით [[კანცეროგენი]]ა, მას გამოიყენებდნენ როგორც წამალს, «სისხლის გასაუმჯობესებლად» (ეგრეთ წოდებული «თეთრი დარიშხანი», მაგალითად «ბლო დარიშხანის აბები», და სხვა.), და შეიტანა თავისი მნიშვნელოვანი წვლილი [[ავთვისებიანი სიმსივნე]]ებთან, ონკოლოგიურ დააავადებებთან ბრძოლაში.
Line 105 ⟶ 107:
ითვლებოდა, რომ «დარიშხანის მიკროდოზები, რომლებიც შეყავდათ მზარდ ორგანიზმში, ხელს უწყობდა ადამიანის და ცხოველის ძვლების ზრდას როგორც სიმაღლეში ისე სიფართეში, ცალკეულ შემთხვევაში ძვლების ზრდა შეიძლება გამოწვეულ იქნას დარიშხანის მიკროდოზებით, სიმაღლის ზრდის ბოლო პერიოდში»<ref>Фармакология проф. [[Николаев]]а. 1943 г. 1-е издание</ref>.
ასევე ითვლებოდა, რომ «დარიშხანის მცირე დოზით დიდი დროის განმავლობაში მიღების შემთხვევაში ორგანიზმი იმუშავებდა იმუნიტეტს: ეს ფაქტი დადგენილია როგორც ადამიანების ისე ცხოველების მიმართაც. ცნობილია შემთხვევები, როდესაც დარიშხანის მომხმარებლბი
კალიფორნიაში [[მონო (ტბა)|ტბა მონოში]] ნაპოვნი იქნა ბაქტერია [[GFAJ-1]], რომლის [[დნმ]]-ის შემადგენლობაში [[ფოსფორი]]ს მაგივრად შედის დარიშხანი<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2010/12/03/aliens/|title=ნაპოვნია ბაქტერია დნმ-ში დარიშხანის შემცველობით|date=3 декабря 2010|publisher=Лента.Ру|lang=ru|accessdate=2010-12-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/617vqxE6a|archivedate=2011-08-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/topics/universe/features/astrobiology_toxic_chemical.html|title=NASA-Funded Research Discovers Life Built With Toxic Chemical|author=Dwayne Brown, Cathy Weselby|date=2 декабря 2010|publisher=NASA|lang=en|accessdate=2010-12-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/617vrsvXB|archivedate=2011-08-22}}</ref><ref>{{სტატია|ავტორი=Alla Katsnelson|სათაური=Arsenic-eating microbe may redefine chemistry of life|ბმულები=http://www.nature.com/news/2010/101202/full/news.2010.645.html|ენა=en|გამომცემლობა=Nature|ტიპი=სტატია|წელი=2 დეკემბერი 2010|doi=10.1038/news.2010.645}}</ref>.
Line 116 ⟶ 118:
[[რუსეთის ფედერაცია|რუსეთის ფედერაციის]] ტერიტორიაზე ქ. [[სკოპინი|სკოპინში]] [[რიაზანის ოლქი|რიაზანის ოლქში]] მრავალწლიანი მუშაობის შემდეგ ადგილობრივი მეტალურგიული კომბინატის (სმკ «მეტალურგი») საყრელებზე ჩამარხული იქნა მიახლოებით ერთნახევარი ათასი ტონა მტვერისმაგვარი ნარჩენები დარიშხანის მაღალი შემცველობით. იმის გათვალისწინებით, რომ 5 მილიგრამი დარიშხანი საკმარისია, რათა მოიწამლოს ადამიანი, ამ საყრელზე არის 200 მილიარდზე მეტი სასიკვდილო დოზა დარიშხანი<ref>{{cite web|url=http://www.ng.ru/ecology/2005-05-16/15_ryazan.html|format=html|author=სვირიდოვა ოლგა.|title=Чисто рязанское отравление|work=|publisher=[http://www.ng.ru/ Независимая газета]|datepublished=2005-05-16|accessdate=2009-09-24|lang=ru|description=|archiveurl=http://www.webcitation.org/617vsWP4a|archivedate=2011-08-22}}</ref>.
ცნობილია ასევე სამხედრო მრეწველობის ნარჩენებით დაბინძურება ქალაქ [[სვირსკი]]ს ახლოს რომლებიც დარიშხანს შეიცავენ<ref>[http://www.aldana.ru/news.php?id=16207 В Свирске коровы дают молоко с мышьяком]</ref> <ref>[http://news.babr.ru/?IDE=83352 ირკუტსკის ოლქის ეკოლოგიური მდგომარეობა]</ref>.
== იხილეთ აგრეთვე ==
Line 130 ⟶ 132:
<references />
{{თარგი:პერიოდული ცხრილი}}
[[კატეგორია:ქიმიური ელემენტები]]
[[კატეგორია:მეტალოიდები]]
{{Link FA|de}}
{{Link FA|id}}
[[af:Arseen]]
[[am:አርሰኒክ]]
[[an:Arsén]]
[[ar:زرنيخ]]
[[az:Arsen]]
[[be:Мыш'як]]
[[be-x-old:Аршэньнік]]
[[bg:Арсен]]
[[bn:আর্সেনিক]]
[[br:Arsenik]]
[[bs:Arsen]]
[[ca:Arsènic]]
[[ckb:زەڕنیخ]]
[[co:Arsenicu]]
[[cs:Arsen]]
[[cv:Маркăмăш]]
[[cy:Arsenig]]
[[da:Arsen]]
[[de:Arsen]]
[[el:Αρσενικό (χημικό στοιχείο)]]
[[en:Arsenic]]
[[eo:Arseno]]
[[es:Arsénico]]
[[et:Arseen]]
[[eu:Artseniko]]
[[fa:آرسنیک]]
[[fi:Arseeni]]
[[fr:Arsenic]]
[[fur:Arsenic]]
[[ga:Arsanaic]]
[[gl:Arsénico]]
[[gn:Ñongatuita]]
[[gv:Arsnick]]
[[hak:Sṳ̂n]]
[[he:ארסן]]
[[hi:आर्सेनिक]]
[[hif:Arsenic]]
[[hr:Arsen]]
[[ht:Asenik]]
[[hu:Arzén]]
[[hy:Մկնդեղ]]
[[ia:Arsenico]]
[[id:Arsen]]
[[io:Arseno]]
[[is:Arsen]]
[[it:Arsenico]]
[[ja:ヒ素]]
[[jbo:arseniko]]
[[jv:Arsenik]]
[[ko:비소]]
[[koi:Мышьяк]]
[[kv:Еджыд из]]
[[la:Arsenicum]]
[[lb:Arsen]]
[[lij:Arscenigo]]
[[lt:Arsenas]]
[[lv:Arsēns]]
[[mdf:Суляма]]
[[ml:ആർസെനിക്]]
[[mr:आर्सेनिक]]
[[mrj:Мышьяк]]
[[ms:Arsenik]]
[[my:စိန်ဖြူ]]
[[nds:Arsen]]
[[nl:Arseen]]
[[nn:Arsen]]
[[no:Arsen]]
[[oc:Arsenic]]
[[pa:ਸੰਖੀਆ/ਅਰਸਨਿਕ]]
[[pam:Arsenic]]
[[pl:Arsen]]
[[pms:Arsénich]]
[[pnb:آرسینک]]
[[ps:ارسینک]]
[[pt:Arsênio]]
[[qu:Arsiniku]]
[[ro:Arsen]]
[[ru:Мышьяк]]
[[sc:Arsènicu]]
[[scn:Arsenicu]]
[[sh:Arsenik]]
[[simple:Arsenic]]
[[sk:Arzén]]
[[sl:Arzen]]
[[sq:Arseniku]]
[[sr:Арсен]]
[[stq:Arsen]]
[[sv:Arsenik]]
[[sw:Asenia]]
[[ta:ஆர்சனிக்]]
[[te:ఆర్సెనిక్]]
[[tg:Арсен]]
[[th:สารหนู]]
[[tl:Arseniko]]
[[tr:Arsenik]]
[[ug:ئارسېن]]
[[uk:Арсен]]
[[ur:زرنیخ]]
[[uz:Margimush]]
[[vep:Arsen]]
[[vi:Asen]]
[[war:Arsenico]]
[[xal:Цанхорн]]
[[yi:ארסעניק]]
[[yo:Arsenic]]
[[zh:砷]]
[[zh-min-nan:Phi-sò͘]]
[[zh-yue:砷]]
| |||