|
| rxlist =
}}
'''ვიტამინი D''' — ცხიმში ხსნადი [[სეკოსტეროიდების]] ჯგუფი, რომლებიც ხელს უწყობენ ნაწლავებში [[კალციუმი|კალციუმის]], [[რკინა|რკინის]], [[მაგნიუმი|მაგნიუმის]], [[ფოსფატი]]სა და [[თუთია|თუთიის]] შეწოვას. ადამიანებისთვის ამ ნაერთების ჯგუფიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ვიტამინი D<sub>3</sub> (ასევე ცნობილია როგორც ქოლეკალციფეროლი) და ვიტამინი D<sub>2 </sub> (ერგოკალციფეროლი).<ref name="Holick_2006">{{cite journal |author = Holick MF|title = High prevalence of vitamin D inadequacy and implications for health|journal = Mayo Clin. Proc.|volume = 81|issue = 3|pages = 353–73|date = March 2006|pmid = 16529140|doi = 10.4065/81.3.353}}</ref>
დიეტით მიღებული ან კანში სინთეზირებული D ვიტამინი არ არის ბიოლოგიურად აქტიური. აქტივაცია საჭიროებს ფერმენტულ გარდაქმნას, ჰიდროქსილირებას (-OH ჯგუფის დამატება), რომელიც მიმდინარეობს [[ღვიძლი|ღვიძლსა]] და [[თირკმელი|თირკმელებში]]. შემთხვევები მიუთითებენ იმაზე, რომ [[ულტრაიისფერი გამოსხივება|ულტრაიისფერი]] B სხივების მიერ ინდუცირებული ვიტამინის სინთეზი რეგულირდება უარყოფითი უკუკავშირის მექანიზმით, რაც თავიდან გვაცილებს მის ტოქსიკურ ეფექტს, მაგრამ მზის სხივების მიერ სიმსივნის რისკის გაზრდასთნ დაკავშირებთ აზრთა შეუჯერებლობის გამო, არ არსებობს რაიმე კონკრეტული რეკომენდაციები მზეზე ექსპოზიციის დროსთან დაკავშირებით (რომელიც საკმარისი იქნებოდა D ვიტამინის ადეკვატური წარმოქმნისთვის და არ გაზრდიდა სიმსივნის წარმოშობის რისკს). მიუხედავად ამისა, ადამიანებში, რომლებიც გარკვეული დროით იმყოფებიან [[მზე|მზის]] სხივების მოქმედების ქვეშ, ვიტამინი D სინთეზირდება ადეკვატური რაოდენობით, აქედან გამომდინარე, შეიძლება ჩაითვალოს, რომ ქოლეკალციფეროლი არ არის მკაცრად <nowiki/>[[ვიტამინები|ვიტამინი]], არამედ არის [[ჰორმონი]] (აღსანიშნავია ასევე, რომ მისი სინთეზისა და ბიოლოგიური აქტივობის ადგილმდებარეობა ორგანიზმში განსხვავებულია, რაც ასევე ჰორმონების მახასიათებელია). ვიტამინი D კრიტიკულ როლს თამაშობს კალციუმის [[ჰომეოსტაზი|ჰომეოსტაზსა]] და [[მეტაბოლიზმი|მეტაბოლიზმში]].<ref name="Wolf_2004">{{cite journal |author = Wolf G|title = The discovery of vitamin D: the contribution of Adolf Windaus|journal = J Nutr|volume = 134|issue = 6|pages = 1299–302|date = June 2004|pmid = 15173387}}</ref>
D ვიტამინის უდავო როლი [[რაქიტი]]<nowiki/>სა და ოსტეომალაციის თავიდან ასაცილებლად უკვე კარგადაა ცნობილი, მაგრამ ბუნდოვანი რჩება მისი სხვა ეფექტები ჯანმრთელობაზე.<ref name="Heart10">{{cite journal |author = Pittas AG, Chung M, Trikalinos T, Mitri J, Brendel M, Patel K, Lichtenstein AH, Lau J, Balk EM|title = Vitamin D and Cardiometabolic Outcomes: A Systematic Review|journal = Annals of internal medicine|volume = 152|issue = 5|pages = 307–14|date = Mar 2010|pmid = 20194237|pmc = 3211092|doi = 10.7326/0003-4819-152-5-201003020-00009|last2 = Chung|last3 = Trikalinos|last4 = Mitri|last5 = Brendel|last6 = Patel|last7 = [[Alice H. Lichtenstein|Lichtenstein]]|last8 = Lau|last9 = Balk}}</ref><ref name="Balk09">{{cite journal |author = Chung M, Balk EM, Brendel M, Ip S, Lau J, Lee J, Lichtenstein A, Patel K, Raman G, Tatsioni A, Terasawa T, Trikalinos TA|title = Vitamin D and calcium: a systematic review of health outcomes|journal = Evidence report/technology assessment|issue = 183|pages = 1–420|date = August 2009|pmid = 20629479|last2 = Balk|last3 = Brendel|last4 = Ip|last5 = Lau|last6 = Lee|last7 = Lichtenstein|last8 = Patel|last9 = Raman|last10 = Tatsioni|last11 = Terasawa|last12 = Trikalinos}}</ref> გაურკვეველია D ვიტამინის დიეტაში დამატების გავლენა სიკვდილიანობაზე.<ref name="Bj2014">{{cite journal |author = Bjelakovic G, Gluud LL, Nikolova D, Whitfield K, Wetterslev J, Simonetti RG, Bjelakovic M, Gluud C|title = Vitamin D supplementation for prevention of mortality in adults|journal = Cochrane Database Syst Rev|volume = 1|pages = CD007470|year = 2014|pmid = 24414552|doi = 10.1002/14651858.CD007470.pub3|type = Systematic review|last2 = Gluud|last3 = Nikolova|last4 = Whitfield|last5 = Wetterslev|last6 = Simonetti|last7 = Bjelakovic|last8 = Gluud}}</ref> არ არსებობს მკაფიო რეკომენდაციები D ვიტამინთან დაკავშირებთ .,<ref name="Futil2014">{{cite journal |author = Bolland MJ, Grey A, Gamble GD, Reid IR|journal = Lancet Diabetes Endocrinol|date = January 2014|type = Meta-analysis|title = The effect of vitamin D supplementation on skeletal, vascular, or cancer outcomes: a trial sequential meta-analysis|doi = 10.1016/S2213-8587(13)70212-2|url = http://press.thelancet.com/vitDfutility.pdf}}</ref> რადგან, ერთი მხრივ, გამოვლენილია მისი დადებითი გავლენა ძვლების ჯანმრთელობაზე, მეორე მხრივ კი არაა დადასტურებული დადებითი ეფექტები სხვა რაიმე პროცესებთან მიმართებაში.<ref>http://www.fda.gov/Food/GuidanceRegulation/GuidanceDocumentsRegulatoryInformation/LabelingNutrition/ucm385663.htm</ref>
ქოლეკალციფეროლი (ვიტამინი D<sub>3</sub>) ღვიძლში გარდაიქმნება კალციდიოლად, რომელიც ცნობილია, ასევე, კალიფედიოლად, 25-ჰიდროქსიქოლეკალციფეროლი (აბრევიატურა: 25(OH)D<sub>3</sub>).25(OH)D3). ერგოკალციფეროლი (ვიტამინი D<sub>2</sub>) ღვიძლში გარდაიქმნება 25-ჰიდროქსიერგოკალციფეროლად (აბრევიატურა: 25(OH)D<sub>2</sub>). ვიტამინ D-ს სწორედ ამ სპეციფიკური მეტაბოლიტების განსაზღვრა ხდება შრატში ადამიანის D ვიტამინის სტატუსის დასადგენად.<ref>{{cite web|title = Vitamin D Tests|url = http://labtestsonline.org/understanding/analytes/vitamin-d/tab/sample|work = Lab Tests Online (USA)|publisher = American Association for Clinical Chemistry|accessdate = June 23, 2013}}</ref><ref name="Hollis_1996">{{cite journal |author = Hollis BW|title = Assessment of vitamin D nutritional and hormonal status: what to measure and how to do it|journal = Calcif. Tissue Int.|volume = 58|issue = 1|pages = 4–5|date = January 1996|pmid = 8825231|doi = 10.1007/BF02509538}}</ref> . 25-ჰიდროქსიკალციფეროლის ნაწილი თირკმელებში გარდაიქმნება კალციტრიოლად, D ვიტამინის აქტიურ ფორმად.<ref name="autogenerated2799">{{vcite2 journal |vauthors = Holick MF, Schnoes HK, DeLuca HF, Suda T, Cousins RJ|title = Isolation and identification of 1,25-dihydroxycholecalciferol. A metabolite of vitamin D active in intestine|journal = Biochemistry|volume = 10|issue = 14|pages = 2799–804|year = 1971|pmid = 4326883|doi = 10.1021/bi00790a023|url = }}</ref> კალციტრიოლი ცირკულირებს სისხლში, როგორც ჰორმონი და არეგულირებს მასში კალციუმისა და ფოსფატის კონცენტრაციას და ხელს უწყობს ძვლების ნორმალურ ზრდასა და რემოდელირებას. კალციტრიოლი ასევე მოქმედებს ნერვკუნთოვან და იმუნურ ფუნქციებზე.<ref name="FactD">{{cite web|url = http://ods.od.nih.gov/factsheets/vitamind/|title = Dietary Supplement Fact Sheet: Vitamin D|work = Office of Dietary Supplements (ODS)|publisher = [[National Institutes of Health]] (NIH)|accessdate = April 11, 2010}}</ref>
== ტიპები ==
არსებობს D ვიტამინის რამდენიმე ფორმა (ვიტამერი). ორი მნიშვნელოვანი ფორმაა ერგოკალციფეროლი (D<sub>2</sub>) და ქოლეკალციფეროლი (D<sub>3</sub>). ვიტამინი D ინდექსის გარეშე შეესაბამება D<sub>2</sub>-ს, D<sub>3</sub>-ს ან ორივეს.<ref>''Dorland's Illustrated Medical Dictionary'', under Vitamin (Table of Vitamins)</ref> ვიტამინი D<sub>2</sub> ქიმიურად დაახასიათეს 1931 წელს. 1935 წელს ვიტამინ D<sub>3</sub>-ის ქიმიური სტრუქტურა გახდა ცნობილი, რომელიც 7-დეჰიდროქოლესტეროლზე ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით მიიღეს.<ref name="River">{{cite web |url = http://vitamind.ucr.edu/about/|title = About Vitamin D|publisher = University of California, Riverside|date = November 2011|accessdate = January 24, 2015}}</ref>
ქიმიურად D ვიტამინის ვარიაციული ფორმები არის სეკოსტეროიდები ანუ [[სტეროიდი|სტეროიდები]], რომელთა სტეროიდულ ციკლებში ერთი რომელიმე ბმა არის გაწყვეტილი. ქიმიური განსხვავება ერგო და ქოლეკალციფეროლს შორის მდგომარეობს იმაში, რომ ერგოკალციფეროლს გვერდით ჯაჭვში აქვს ორმაგი ბმა 22-ე და 23-ე ნახშირბადებს შორის და მეთილის ჯგუფი 24 ნახშირბადზე.<ref name="River">{{cite web |url = http://vitamind.ucr.edu/about/|title = About Vitamin D|publisher = University of California, Riverside|date = November 2011|accessdate = January 24, 2015}}</ref>
== ნაკლებობა ==
[[ფაილი:Albrecht Dürer - Virgin and child with a pear - Google Art Project.jpg|მინი|მარცხნივ|ყრმა იესო [[ალბრეხტ დიურერი]]ს ტილოზე [[მარიამი მსხლის ნაჭრით]] (1512, [[ხელოვნების ისტორიის მუზეუმი|ხელოვნების ისტორიის მუზეუმი]] [[ვენა|ვენაში]]) წარმოჩენილია D ვიტამინის ნაკლებობის მახასიათებლები: წინ წამოწეული შუბლი, თავის უკანა ნაწილის გაბრტყელება (კვადრატული თავისქალა), მოდუნებული მუცელი, გულმკერდის დეფორმაცია, მაჯებისა და მუხლების შეშუპება.]]
რაციონში D ვიტამინის ნაკლებობა, მზეზე არაადეკვატურ ექსპოზიციასთნ ერთად იწვევს ოსტეომალაციას — ძვლის დარბილებას (ან რაქიტს, როდესაც საქმე ბავშვებს ეხება), განვითარებულ ქვეყნებში ეს იშვიათი შემთხვევაა.<ref>{{cite web |date = March 8, 2012|title = Rickets|publisher = [[National Health Service]]|url = http://www.nhs.uk/conditions/Rickets/Pages/Introduction.aspx|accessdate = July 9, 2012}}</ref><ref>MedlinePlus Encyclopedia<span> </span>''[http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000344.htm Rickets]''</ref> თუმცა D ვიტამინის ნაკლებობა გახდა მსოფლიო პრობლემა.<ref name="pmid12014847">{{cite journal |author = Eriksen EF, Glerup H|title = Vitamin D deficiency and aging: implications for general health and osteoporosis|journal = Biogerontology|volume = 3|issue = 1–2|pages = 73–7|year = 2002|pmid = 12014847|doi = 10.1023/A:1015263514765}}</ref><ref name="Holick_2007">{{cite journal |author = Holick MF|title = Vitamin D deficiency|journal = N. Engl. J. Med.|volume = 357|issue = 3|pages = 266–81|date = July 2007|pmid = 17634462|doi = 10.1056/NEJMra070553}}</ref> სისხლში 25-ჰიდროქსიქოლეკალციფეროლის შემცირებული რაოდენობა შეიძლება გამოწვეული იყოს მზისგან თავის არიდებით.<ref name="pmid18234141">{{cite journal |author = Schoenmakers I, Goldberg GR, Prentice A|title = Abundant sunshine and vitamin D deficiency|journal = British Journal of Nutrition|volume = 99|issue = 6|pages = 1171–3|year = 2008|pmid = 18234141|pmc = 2758994|doi = 10.1017/S0007114508898662}}</ref> ნაკლებობის შედეგია ძვლების მინერალიზაციის პროცესის დარღვევა და საბოლოოდ, მათი დაზიანება.<ref>{{cite journal |author = Grant WB, Holick MF|title = Benefits and requirements of vitamin D for optimal health: a review|journal = Alternative medicine review|volume = 10|issue = 2|pages = 94–111|year = 2005|pmid = 15989379}}</ref><ref name="Brown_2008">{{cite book |author = Brown JE|title = Nutrition through the life cycle|publisher = Thomson/Wadsworth|location = Belmont, CA|year = 2008|pages = |isbn = 0-495-11637-8}}</ref>
=== რაქიტი ===
[[რაქიტი]][[რაქიტი|<nowiki/>]], ბავშვების დაავადებაა, რომელიც ხასიათდება ზრდაში ჩამორჩენითჩამორჩენითა და რბილი, სუსტი, დეფორმირებული გრძელი ძვლების განვითარებით, რომლებიც ადვილად იხრება, როდესაც ბავშვი იწყებს სიარულს. მდგომარეობა შეიძლება გამოწვეული იყოს კალციუმისა და ფოსფატების ან ვიტამინ D-ს ნაკლებობით. დღესდღეობით, დაავადება გავრცელებულია აფრიკის, აზიისა და შუა აღმოსავლეთის მცირე ბიუჯეტიანმცირებიუჯეტიან ქვეყნებში,<ref name="pmid17943890">{{cite journal |author = Lerch C, Meissner T|title = Interventions for the prevention of nutritional rickets in term born children|journal = Cochrane database of systematic reviews (Online)|issue = 4|pages = CD006164|year = 2007|pmid = 17943890|doi = 10.1002/14651858.CD006164.pub2|editor1-last = Lerch|editor1-first = Christian}}</ref> ასევე, იმ ტერიტორიებზე, სადაც გვხვდება გენეტიკური დარღვევა როგორიცაა ფსევდოვიტამინ D ნაკლული რაქიტი.<ref>{{cite journal |author = Zargar AH, Mithal A, Wani AI, Laway BA, Masoodi SR, Bashir MI, Ganie MA|title = Pseudovitamin D deficiency rickets—a report from the Indian subcontinent|journal = Postgraduate Medical Journal|volume = 76|issue = 896|pages = 369–72|date = June 2000|pmid = 10824056|pmc = 1741602|doi = 10.1136/pmj.76.896.369}}</ref> რაქიტი პირველად აღწერა ფრანსის გლისონმა 1650 წელს. მან თქვა, რომ დაავადება პირველად გამოჩნდა დორსეტისა და სომერსეტის სააბატოებში ([[გაერთიანებული სამეფო]]). 1857 წელს ჯონ სნოუმ ივარაუდა, რომ რაქიტს იწვევდა მცხობელების მიერ პურში [[შაბი|შაბის]] დამატება.<ref>{{cite journal |author = Dunnigan M|title = Commentary: John Snow and alum-induced rickets from adulterated London bread: an overlooked contribution to metabolic bone disease|journal = International Journal of Epidemiology|volume = 32|issue = 3|pages = 340–1|year = 2003|pmid = 12777415|doi = 10.1093/ije/dyg160}}</ref> რაქიტის განვითარებაში დიეტის მნიშვნელობა <ref>{{cite journal |author = Pileggi VJ, De Luca HF, Steenbock H|title = The role of vitamin D and intestinal phytase in the prevention of rickets in rats on cereal diets|journal = Archives of Biochemistry and Biophysics|volume = 58|issue = 1|pages = 194–204|date = September 1955|pmid = 13259690|doi = 10.1016/0003-9861(55)90106-5}}</ref><ref>{{cite journal |author = Ford JA, Colhoun EM, McIntosh WB, Dunnigan MG|title = Biochemical Response of Late Rickets and Osteomalacia to a Chupatty-free Diet|journal = British Medical Journal|volume = 3|issue = 5824|pages = 446–7|year = 1972|pmid = 5069221|pmc = 1786011|doi = 10.1136/bmj.3.5824.446}}</ref> დაამტკიცა ედუარდ მელანბიმ 1918-1920 წლებში.<ref name="History">{{cite journal |author = Rajakumar K|title = Vitamin D, cod-liver oil, sunlight, and rickets: a historical perspective|journal = Pediatrics|volume = 112|issue = 2|pages = e132–5|year = 2003|pmid = 12897318|doi = 10.1542/peds.112.2.e132}}</ref> ნუტრიციული (კვებისმიერი) რაქიტი უვითარდებათ ინდივიდებს, რომლებიც ცხოვრობენ ისეთ გეოგრაფიულ არეალებში, სადაც მთელი წლის განმავლობაში მზე ანათებს (ანუ მათში ულტრაიისფერი სხივებით ინდუცირებული D ვიტამინის წარმოქმნა ნორმაში უნდა იყოს). ასეთია, მაგალითად, [[ნიგერია]][[ნიგერია|<nowiki/>]].<ref>{{cite journal |author = Oramasionwu GE, Thacher TD, Pam SD, Pettifor JM, Abrams SA|title = Adaptation of calcium absorption during treatment of nutritional rickets in Nigerian children|journal = The British journal of nutrition|volume = 100|issue = 2|pages = 387–92|year = 2008|pmid = 18197991|doi = 10.1017/S0007114507901233}}</ref><ref>{{cite journal |author = Fischer PR, Rahman A, Cimma JP, Kyaw-Myint TO, Kabir AR, Talukder K, Hassan N, Manaster BJ, Staab DB, Duxbury JM, Welch RM, Meisner CA, Haque S, Combs GF|title = Nutritional rickets without vitamin D deficiency in Bangladesh|journal = Journal of tropical pediatrics|volume = 45|issue = 5|pages = 291–3|year = 1999|pmid = 10584471|doi = 10.1093/tropej/45.5.291}}</ref>. მუქი კანი და შემცირებული ექსპოზიცია მზეზე არ არის აუცილებელი იწვევდეს რაქიტს თუ დიეტა უზრუნველყოფს D ვიტამინის ადეკვატურ მიღებას. ვიტამინ D-ს ნაკლებობა რჩება რაქიტის მთავარ გამომწვევად ბავშვებში, რადგან დედის რძე შეიცავს მცირერაოდენობითმცირე რაოდენობით D ვიტამინს და ზოგ შემთხვევაში, ამას ემატება კლიმატური თავისებურებების გამო ბავშვების შემცირებული ექსპოზიცია მზეზე. მზიან ქვეყნებში, მაგალითდ, [[ნიგერია]]ში, [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა]]ში, [[ბანგლადეში|ბანგლადეშში]], სადაც რაქიტი ემართებაემართებათ შედარებით მოზრდილ ბავშვებს, მიზეზად სახელდება კალციუმის კვებითი დეფიციტი, რაც, თვის მხრივ, გამოწვეულია მარცვლეულზე დაფუძნებული დიეტებით და რძის პროდუქტების შეზღუდვით.<span class="cx-segment" data-segmentid="224"></span>
=== ოსტეომალაცია ===
|
