ვიკიპედია

უგანდა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
No edit summary
ხაზი 60:
== ისტორია ==
უგანდის ტერიტორიაზე მცხოვრები ადამიანები 1700–2300 წლის წინ შემგროვებლობითა და ნადირობით იყვნენ დაკავებულნი. შემდგომში ქვეყნის სამხრეთ ნაწილზე დასახლდნენ [[ბანტუ (ენა)|ბანტუს ენაზე]] მოლაპარაკე აფრიკელები, რომლებიც სავარაუდოდ ცენტრალური და დასავლეთ [[აფრიკა|აფრიკიდან]] უნდა ყოფილიყვნენ<ref name="living_enc">{{cite web|url=http://www.africa.upenn.edu/NEH/uethnic.htm|title=East Africa Living Encyclopedia – Ethnic Groups|publisher=African Studies Center, University of Pennsylvania}}</ref><ref name="phil">Martin, Phyllis and O'Meara, Patrick (1995). ''Africa''. 3rd edition. Indiana University Press. ISBN 0253209846.</ref>. ამ ხალხმა კარგად იცოდა [[რკინა|რკინის]] მოპოვება და მისი შემდგომი დამუშავება–გამოყენება. გარდა ამისა, მათ ადგილობრივებს ჩამოუყალიბეს ახალი პოლიტიკური და სოციალური იდეები. უკვე [[კიტარას იმპერია]] XIV-XV საუკუნეებში წარმოადგენს ადრეული ორგანიზაციის ფორმას. კიტარას იმპერიას შემდგომში მოჰყვება [[ბუონო კიტარას იმპერია|ბუონო კიტარას]], ხოლო უკანასკნელ საუკუნეებში [[ბუგანდას იმპერია|ბუგანდასა]] და [[ანკოლეს იმპერია|ანკოლეს იმპერიები]]<ref name="Mwambutsya">{{cite journal|author=Mwambutsya, Ndebesa|url=http://www.ossrea.net/eassrr/jan91/mwambuts.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080131112357/http://www.ossrea.net/eassrr/jan91/mwambuts.htm|archivedate=31 January 2008|title=Pre-capitalist Social Formation: The Case of the Banyankole of Southwestern Uganda|journal=Eastern Africa Social Science Research Review|volume=6|issue=2; 7 no. 1|date=June 1990 and January 1991|pages=78–95}}</ref>.
[[ფაილი:Ugandis ruqa.JPG|მინი|360პქ|left|უგანდის რუკა]]
[[ნილოტები|ნილოტელი]] ხალხი, როგორებიც არიან [[ლუო (ხალხი)|ლუო]] და [[ატეკერი]], ამ ტერიტორიებზე მოვიდნენ ჩრდილოეთიდან, დაახლოებით ჩვენი წელთაღრიცხვით [[120]] წელს. ისინი მისდევდნენ მესაქონელობას და ძირითადად დასახლდნენ ქვეყნის ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში. ზოგიერთმა ლუოს ტომიდან დაიპყრო ბუნიოროს ტერიტორია და [[ასიმილაცია (ეთნოგრაფია)|ასიმილაცია]] განიცადა ადგილობრივებთან, ბანტუს ენაზე მოლაპარაკე ხალხთან, მათ წარმოშვეს [[ბაბიიტოს დინასტია]]<ref name="babito">{{Wayback|df=yes|date=20061210003812|url=http://www.bunyoro-kitara.com/history2.htm#The%20Babiito|title="Origins of Bunyoro-Kitara Kings"}}, bunyoro-kitara.com.</ref>. ლუოს ხალხის მიგრაცია გაგრძელდა [[XVI საუკუნე]]მდე. ატეკერებმა კი დაიკავეს ქვეყნის ჩრდილო–აღმოსავლეთიჩრდილო-აღმოსავლეთი ტერიტორიები და შეერწყნენ ლუოს ხალხს ტბა [[კიოგა|კიოგასკიოგის]] ჩრდილოეთ ტერიტორიებზე.
 
[[1830]] წელს [[არაბები|არაბი]] ვაჭრები მოადგნენ [[აღმოსავლეთ აფრიკა|აღმოსავლეთ აფრიკის]] სანაპიროებს. [[1860]] წელს კი მათ მოჰყვნენ [[ბრიტანელები|ბრიტანელი]] მოგზაურნი და მკვლევარნი, რომლებსაც სურდათ მოეძებნათ [[ნილოსი|ნილოსის]]ს სათავე<ref name=Stanley>Stanley, H. M., 1899, Through the Dark Continent, London: G. Newnes, ISBN 0486256677</ref>. [[1877]] წელს უგანდაში ჩამოდიან [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტი]] [[მისიონერობა|მისიონერები]], ხოლო [[1879]] წელს – [[კათოლიციზმი|კათოლიკე]] მისიონერები<ref name="state_dept">[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2963.htm#history "Background Note: Uganda"], [[U. S. State Department]]</ref>. [[1894]] წლიდან ქვეყანა იმართება [[გაერთიანებული სამეფო]]ს მიერ, როგორც მისი [[პროტექტორატი]]<ref name="Snakes">{{Cite book|title=Two Kingdoms of Uganda: Snakes and ladders in the Scramble for Africa|last=Pulford|first=Cedric|publisher=Ituri Publications|year=2011|isbn= |location=Daventry}}</ref>. [[1914]] წელს, სხვადასხვა ტერიტორიების მიერთების შემდგომ ქვეყანას უგანდა ეწოდა. [[1900]]–-[[1920]] წლებში გავრცელდა საშინელი ეპიდემია — [[აფრიკული ტრიფანოსომოზი]], რომელმაც 250 000 ადამიანზე მეტი იმსხვერპლა<ref>{{cite web|url=http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol10no4/02-0626.htm|title=Reanalyzing the 1900–1920 Sleeping Sickness Epidemic in Uganda|publisher=Centers for Disease Control and Prevention (CDC)|location=USA}}</ref>.
 
[[1963]] წელს მოხდა კონსტიტუციის ცვლილება რათა ხელშეწყობილხელშეწყობილი ყოფილიყო ალიანსი უგანდის სახალხო კონგრესსა და კაბაკა იეკას პარტიას შორის. ამის შემდგომ იქმნება [[პრეზიდენტი]]სა და ვიცეპრეზიდენტისვიცე-პრეზიდენტის პოსტები. პრეზიდენტი გახდა [[ედუარდ მუტესა II]], ბუგანდის მეფე ანუ კაბაკა, ხოლო ვიცე-პრეზიდენტად დაინიშნა კიაბაზინგი<ref>{{Wayback|df=yes|date=20100220164706|url=http://www.parliament.go.ug/index.php?option=com_content&task=view&id=4&Itemid=3|title=History of Parliament}} (Website of the Parliament of Uganda)</ref><ref>{{cite web|url=http://www.buganda.com/crisis66.htm|title=Buganda Kingdom: The Uganda Crisis, 1966|publisher=Buganda.com|accessdate=3 May 2010}}</ref>.
 
[[1966]] წელს [[მილტონ ობოტე]]მ ჩამოაგდო პრეზიდენტი. პარლმანეტმა შეცვალა [[კონსტიტუცია]] და [[მილტონ ობოტე]] გახდა ქვეყნის ახალი პრეზიდენტი<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2963.htm|title=Department of State. Background Note: Uganda|publisher=State.gov|date=3 February 2010|accessdate=3 May 2010}}</ref>, ამის შემდგომ იწყება გადატრიალებების ერა და გრძელდება ვიდრე [[1980]]–იანი-იანი წლების შუა ხანებამდე. ობოტიობოტე ორჯერ იქნა გადაყენებული, ორივეჯერ სამხედრო გადატრიალების გზით, თუმცა ობოტისობოტეს რეჟიმს ზურგს უმაგრებდა და იარაღით ამარაგებდა [[საბჭოთა კავშირი]]. უგანდის მეზობელი [[ტანზანია]] ამ დროს [[ჩინეთი|ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის]] მოკავშირეა, [[საბჭოთა კავშირი]] კი ყველანაირად ცდილობდა უგანდაში არ გავრცელებულიყო [[ჩინეთი]]ს გავლენა. [[1971]] წელს ხელისუფლება გადადის [[იდი ამინი]]ს ([[1925]]–-[[2003]]) ხელში. მისი სამხედრო რეჟიმი რვა წლის განმავლობაში მართავდა ქვეყანას<ref name="loc">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/ugtoc.html "A Country Study: Uganda"], ''[[Library of Congress]] Country Studies''</ref>, მას იარაღით ამარაგებდა მისი მოკავშირე, [[ლიბია|ლიბიელი]] დიქტატორი [[მუამარ კადაფი]], თუმცა მოგვიანებით მათი ურთიერთობა გაფუჭდა, რაშიც საბჭოთა კავშირის ხელი ერია. ამინის რეჟიმმა დაახლოებით 300 000 უგანდელის სიცოცხლე შეიწირა. მისი მმართველობის დროს ქვეყნიდან განიდევნა ინდოელი უმცირესობა, ხოლო ქვეყნის ეკონომიკა განადგურდა<ref>[http://www.theage.com.au/news/business/uk-indians-taking-care-of-business/2006/03/07/1141701511987.html "UK Indians taking care of business"], ''The Age'' (8 March 2006). Retrieved 24 March 2013.</ref>. ამინის მმართველობა დასრულდა [[1973]] წელს, [[უგანდა–ტანზანიისუგანდა-ტანზანიის ომი]]ს შემდგომ, რომელშიც უგანდა დამარცხდა. [[ტანზანია|ტანზანიის]] შეიარაღებულ ძალებს ამ ომში ემხარებოდნენ უგანდიდან დევნილებიც. ომის შემდეგ ხელისუფლებაში კვლავ ობოტიობოტე ბრუნდება, რომელიც [[1985]] წელს კიდევ ერთხელ ჩამოაგდო ტახტიდან გენერალმა [[ტიტო ოკელო]]მ და ხელისუფლების სათავეშიც იგი მოვიდა, თუმცა მცირე ხნით, სულ რაღაც [[6]] თვეში თავად იგიც იქნა გადაყენებული ნაციონალური წინააღმდეგობის არმიის მიერ ე. წ. „ბუშის ომის“ დროს. ამ ძალების სათავეში იდგა უგანდის ამჟამინდელი პრეზიდენტი [[იოვერი მუსევენი]] და სხვადასხვა აჯანყებული დაჯგუფები, მათ შორის [[ენდრიუ კაიირა]]ს ფედერალურ–დემოკრატიული მოძრაობა.
 
პრეზიდენტი მუსევენი ხელისუფლების სათავეშია [[1986]] წლიდან. [[1990]]–იანი-იანი წლების შუა ხანებში მას დასავლეთში მოიხსენიებდნენ ერთ–ერთსერთ-ერთს აფრიკელი ლიდერების ახალი თაობიდან<ref>"'New-Breed' Leadership, Conflict, and Reconstruction in the Great Lakes Region of Africa: A Sociopolitical Biography of Uganda's Yoweri Kaguta Museveni, Joseph Oloka-Onyango," ''Africa Today'' – Volume 50, Number 3, Spring 2004, p. 29</ref>. მისი პრეზიდენტობის პერიოდში ის ჩაერია [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში]] მიმდინარე სამოქალაქო ომში და დიდი ტბების რაიონში არსებულ სხვადასხვა კონფლიქტში, მათ შორის სამოქალაქო ომშიც, რომელიც წარმოებდა [[ლორდის წინააღმდეგობრივი არმია|ლორდის წინააღმდეგობრივი არმიის]] წინააღმდეგ. ამ არმიას ბრალი ედებოდა უამრავ კრიმინალურ საქმიანობაში, მათ შორის ბავშვთა მონობასა და მასობრივ მკვლელობებში<ref>{{cite news|title=No End to LRA Killings and Abductions|publisher=Human Rights Watch|date=23 May 2011|url=http://www.hrw.org/news/2011/05/23/no-end-lra-killings-and-abductions}}</ref>.
 
კონფლიქტმა ჩრდ. უგანდაში შეიწირა ათასობით ადამიანი და დევნილად აქცია მილიონი. [[2007]] წელს უგანდამ გამოყო ჯარისაკცებიჯარისკაცები აფრიკის გაერთიანების მიერ წარმოებული სამშვიდობო ოპერაციისათვის [[სომალი]]ში. 2010 წლის 11 ივლისს უგანდის დედაქალაქში მოხდა სისხლიანი ტერაქტი, რის შედაგადაც 76 ადამიანი დაიღუპა. უგანდის პრეზიდენტის განცხადებით, ქვეყნის არმია მზადაა პასუხი გასცეს სომალელი მეამბოხეების ქმედებას. კამპალაში მომხდარ ტერაქტზე პასუხისმგებლობა სწორედ სომალის ისლამისტურმა დაჯგუფება „აშ-შაბაბმა“ აიღო თავის თავზე.
 
== გეოგრაფია ==
ხაზი 77:
[[ფაილი:Uganda sat.png|thumb|250px|უგანდის ხედი კოსმოსიდან]]
[[ფაილი:20060622 Ed 0007.JPG|მინი|მარჯვნივ|250პქ|[[კადამი (მთა)|კადამის მთა]] უგანდაში.]]
ქვეყანა მდებარეობს აღმოსავლეთ აფრიკის [[პლატო]]ზე, [[აფრიკის დიდი ტბები]]ს რეგიონში, [[1100]] მ–ზემ-ზე ზღვის დონიდან ცალკეული მთის [[მწვერვალი|მწვერვალებით]] (დასავლეთით კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საზღვართან [[რუვენზორი]]ს მასივი, სიმაღლე 5109 მეტრი და აღმოსავლეთში კენიის საზღვართან [[ელგონის მთა]], სიმაღლე 4321 მეტრი) და ჩრდილოეთით [[სუდანი]]ს პლატოზე. მიუხედავად ამისა ქვეყნის სამხრეთით მიწები ნაკლებად მშრალია. უგანდის ცენტრალურ ნაწილში არის ტბა [[კიოგა]], რომელიც გარშემორტყმულია [[ჭაობი]]ანი ტერიტორიებით. როგორც ვიცით, მსოფლიოში სიგრძით უდიდესი მდინარე [[ნილოსი]], წარმოქმნილია [[თეთრი ნილოსი|თეთრი]] და [[ცისფერი ნილოსი|ცისფერი]] ნილოსის შეერთებით, ისინი ერთდებიან [[ხართუმი|ხართუმთან]]. სწორედ უგანდაში, [[ვიქტორია (ტბა)|ტბა ვიქტორიასთან]] იღებს სათავეს [[ნილოსი]]. ვიქტორიას ნილოსი მიდის ტბა კიოგამდე, აქედან კი ჩაედინება ალბერტის ტბაში. ალბერტის ნილოსი კი მიედინება [[სუდანი]]საკენ, სადაც ალბერტის ნილოსი, იგივე თეთრი ნილოსი უერთდება ცისფერ ნილოსს. ტბა [[კიოგა]] სამხრეთით წარმოადგენს გამყოფს ბანტუზე მოსაუბრეთ შორის, ხოლო ჩრდილოეთით ის წარმოადგენს გამყოფს ცენტრალურ სუდანურ ენასა და ნილოტურს შორის (უგანდური ლანგო). უგანდაში, განსაკუთრებით კი რაიონებში, სხვადასხვა ენაზე მოასუბრემოსაუბრე ხალხი ცხოვრობს.
 
უგანდაში ჩვეულებრივ [[ეკვატორული კლიმატი]]ა. ყველაზე ცივი თვის საშუალო ტემპერატურაა 20 °C, ყველაზე თბილის 25 °C. სამხრეთსამხრეთი უგანდა გამოირჩევა წვიმებით. [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორიის ტბის]] ჩრდილოეთ სანაპიროებზე წვიმა იცის ძირითადად მარტიდან ივნისამდე და ნოემბერ–დეკემერშინოემბერ-დეკემერში. უფრო ჩრდილოეთით ამინდი თანდათანობით უფრო თბილია გულუში, რომელიც [[120]] კმ–ითააკმ-ითაა დაშორებული სუდანის საზღვრიდან, ნოემბერ–თებერვალინოემბერ-თებერვალი უფრო მეტად მშრალი პერიოდია ვიდრე წლის სხვა პერიოდები.
 
ჩრდილო–აღმოსავლეთისჩრდილო-აღმოსავლეთის რეგიონ კარამოჯაში ყველაზე მშრალი [[კლიმატი]]ა და განთქმულია [[გვალვა|გვალვებით]], ხოლო რვენზორის რეგიონში სამხრეთ–დასავლეთითსამხრეთ-დასავლეთით, [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] საზღვართან, თითქმის მთელი წლის განმავლობაში წვიმს. ქვეყნის სამხრეთ ნაწილზე დიდძალ გავლენას ახდენს [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორიის ტბა]], რომელშიც ბევრი [[კუნძული]]ა. ის იცავს ტემპერატურას ხშირი ცვალებადობისგან და ამასთან ტბის შემოგარენში ზრდის ღრუბლიანობას და წვიმიანობას. ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქები ქვეყნის სამხრეთშია, ვიქტორიის ტბის ახლოს, მათ შორის [[დედაქალაქი]] [[კამპალა]] და მასთან ახლოს მდებარე ქალაქი [[ენტებე]]. [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორიის ტბის]] გარდა, უგანდაში გვხვდება ტბები: [[კიოგა]], [[ალბერტი]], [[ედუარდი]] და პატარა ტბა [[ჯორჯი (ტბა)|ჯორჯი]].
 
მცენარეულობებიდან სჭარბობს ხშირბალახიანი სავანები, შენარჩუნებულია ტროპიკული [[ტყე]]ების პატარა მასივები.
ხაზი 101:
[[1986]] წლიდან პოლიტიკური პარტიები შეიზღუდნენ თავიანთ საქმიანობაში, მიზეზი იყო [[სექტა]]ნტების მხრიდან ძალადობის თავიდან აცილება. მუსევანის მიერ შექმნილ ამ „უპარტიო“ სისტემაში, პოლიტიკური პარტიები კვლავ აგრძელებდნენ არსებობას, თუმცა მათ მუშაობა მხოლოდ სათავო ოფისებში შეეძლოთ. ეს აკრძალვა გაუქმდა [[2005]] წელს, კონსტიტუციონალური [[რეფერენდუმი]]ს დროს და დაწესდა [[მრავალპარტიული სისტემა]]. ამასთან პრეზიდენტს მეორე ვადით უფლება მიეცა, იმ არგუმენტით რომ მას უნდა გაეგრძელებინა დაწყებული პოლიტიკა.
 
საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდა [[2006]] წლის თებერვალში. იოვერი მუსევენის ძირითად მოწინააღმდეგეს წარმოადგენდა დოქტორი [[კიზა ბესიჯი]].
 
== შეიარაღებული ძალები ==
ხაზი 110:
== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
[[ფაილი:Uganda districts 2010.png||მინი|300პქ|უგანდის რეგიონები]]
2010 წლიდან უგანდა დაყოფილია [[111]] ოლქად, ერთ ქალაქად (დედაქალაქი კამპალა) და [[4]] ადმინისტრაციულ რეგიონად<ref>[http://molg.go.ug/2010/11/05/list-of-districts-municipalities-and-town-councils-in-uganda-as-of-july-2010/ List of Districts, Municipalities and Town Councils in Uganda as of July 2010]</ref>: ჩრდილოჩრდილოეთ, აღმოსავლეთ, ცენტრალურ და დასავლეთ რეგიონებად. ოლქები დაყოფილია სოფლებად და ქალაქებად. ხშირად ოლქების სახელი გამომდინარეობს მათი მნიშვნელოვანი კომერციული ცენტრებისა და ქალაქებისაგან. ქვეყნის მმართველი ადმინისტრაციის პარალელურად შემორჩენილია [[6]] ტრადიციული ბანტუს სამეფო, თავიანთი კულტურული ავტონომიებით. ეს სამეფოებია: ტორო, ანკოლე, ბუსოგა, ბუნიორო, ბუგანდა და რვენზურურუ. ანკოლე არის არაოფიციალური დობილი ვენდურეს სამეფოსი, რომელიც მდებარეობს ვიქტორიაში, [[ავსტრალია]]ში.
 
=== რეგიონები ===
ხაზი 511:
! რელიგია !! პროცენტული მაჩვენებელი
|-
| [[კათოლიციზმი|კათოლიკეკათოლიკები]] || 41,9 %
|-
| [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტიპროტესტანტები]] ([[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანები]] — 35,9 %, [[ორმოცდაათიანელები]] — 4,6 %, [[ადვენტიზმი|მეშვიდე დღის ადვენტისტები]] — 1,5 %) || 42 %
|-
| [[ისლამი|მუსლიმიმუსლიმები]] || 12,1 %
|-
| სხვა [[რელიგია]] || 3,1 %
ხაზი 527:
 
== ეკონომიკა ==
უგანდის [[ეკონომიკა|ეკონომიკური]] მდგომარეობა მძიმე იყო ათწლეულების განმავლობაში, რაც გამოწვია არასწორმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ და ზოგადად ქვეყანაში არსებულმა არასტაბილურმა სიტუაციამ. უგანდა წლების განმავლობაში მსოფლიოს ყველაზე გაჭირვებულ ქვეყანათა სიაში ირიცხებოდა. ახალი ათასწლეულიდან დაიწყო ეკონომიკური ცვლილებების ფაზა, განხორციელდა სხვადასხვა სახის რეფორმები. [[2008]] წლისათვის დაფიქსირდა 12 %-იანი ეკონომიკური ზრდა, მიუხედავად გლობალური უკანდახევისა და რეგიონული არასტაბილურობისა.
 
უგანდას გააჩნია მნიშვნელოვანი ნატურალური რესურსები. ქვეყანა მდიდარია ნაყოფიერი მიწებით, [[სპილენძი]]სა და [[კობალტი]]ს საბადოებით. უგანდაში არსებობს გადაუმუშავებელი [[ნავთობი]]სა და [[გაზი]]ს საბადოები. [[1986]] წლისათვის ეკონომიკის 56 %-ს შეადგენდა [[სოფლის მეურნეობა]], ძირითადად [[ყავა|ყავის]] ექსპორტით. დღეისათვის კი წამყვან სექტორს ეკონომიკაში სერვისის სექტორი წარმოადგენს. [[2007]] წელს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს (მშპ-ის) 52 % მასზე მოდიოდა. [[1986]] წლიდან, ქვეყნის ხელისუფლებამ მეგობარი ქვეყნებისა და სხვადასხვა საერთაშორისო თანამეგობრობის დახმარებით დაიწყო [[იდი ამინი]]ს რეჟიმის დროს დანგრეული ეკონომიკის რეაბილიტაცია. [[ინფლაცია]] წლების განმავლობაში კლებულობდა. [[1987]] წელს ინფლაციის დონე შეადგენდა 240 %-ს, ხოლო [[2003]] წლისათვის 5,1 %-მდე დავიდა.
ხაზი 535:
[[2000]] წელს უგანდა მოხვდა HIPC-ის სიაში. ქვეყანას ამ დროისათვის ჰქონდა $1,3 მიალიარდი ვალი, მათ შორის $ 145 მილიონი [[პარიზი]]ს კლუბის, თუმცა [[2006]] წლისათვის ქვეყანამ შეძლო [[პარიზის კლუბი]]ს ვალის დაფარვა და ამოვარდა კიდეც HIPC-ის სიიდან.
 
ეკონომიკური ზრდა [[2001]]-[[2002]] წლებში სოლიდური იყო, მიუხედავად უგანდის ძირითად საექსპორტო საქონელზე, — [[ყავა]]ზე ფასის ვარდნისა. ქვეყნის ხელისუფლებამ სააქციო ბაზარი გამოიყენა პრივატიზაციის მძლავრ საშუალებად. ბაზარზე ვხვდებით რამდენიმე ათეულ ბროკერს და ისეთ საინვესტიციო მრჩევლებს როგორებიც არიან: “African Alliance”, “AIG Investments”, “Renaissance Capital” და “SIMMS”–ს“SIMMS”-ს.
 
ქვეყანაში ასევე განხორციელდა რეფორმები საპენსიო სექტორში ([[2007]] წ.). უგანდისათვის საერთაშორისო ბაზარი ხელმისაწვდომია მეზობელი [[კენია|კენიის]] საშუალებით. უგანდა არის აღმოსავლეთ აფრიკის გაერთიანების წევრი და პონტენციური წევრი აღმოსავლეთ აფრიკის ფედერაციისა.
 
=== სოფლის მეურნეობა ===
== ჯანდაცვა ==▼
[[სოფლის მეურნეობა]] უგანდის ეკონომიკის საფუძველია. [[შაქრის ლერწამი]] ძირითადად მოჰყავთ პლანტაციებში, ხოლო მცირე ნაწილი — მცირე გლეხურ მეურნეობებში. [[ყავა]] ექსპორტის ძირითადი დარგია. 1970-იან წლებში, როდესაც სიცივემ [[ბრაზილია]]ში გაანადგურა ყავის ხეების მნიშვნელოვანი ნაწილი, უგანდამ ამ ფაქტით საკმაოდ ბევრი შემოსავალი მიიღო, რადგანაც ფასებმა ყავაზე მკვეთრად აიწია მაღლა. 2002 წელს მოიკრიფა 198 ათასი ტონა ყავა. უგანდის დასავლეთით მოჰყავთ [[ჩაი]], რომლის მოსავალმაც შეადგინა 32,9 ათასი ტონა, [[თამბაქო]] და [[ბამბა (ბოჭკო)|ბამბა]].
 
=== მრეწველობა ===
უგანდის ბუნებრივი რესურსები საკმაოდ შეზღუდულია. [[სპილენძი]]ს საბადოების მარაგი შეფასებულია დაახლოებით 4 მილიონ ტონათ. ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთში მუშავდება [[სასარგებლო წიაღისეული]]ს მცირე საბადოები. უგანდის ეკონომიკა საკმაოდ დამოკიდებულია იმ საქონელზე საბაზრო ფასების მიმართ, რომლებიც ქვეყანას ექსპორტზე გააქვს. არსებობენ სასოფლო-სამეურნეო წიაღისეულის — ბამბის, ჩაის და თამბაქოს გადამუშავების საწარმოები. არსებობს სპილენძის გამოდნობის ქარხანა, [[ცემენტი]]ს ქარხნები და ავტომანქანის ამწყობი საწარმოები. გადამამუშავებელი მრეწველობა ადრეც სუსტად იყო განვითარებული და მან იდი ამინის მმართველობის პერიოდშიც დიდი დარტყმა განიცადა. და დღესაც, მიუხედავად ზრდის მაღალი ტემპებისა, მისი წილი მთლიან შიდა პროდუქტში უმნიშვნელოა.
 
=== ენერგეტიკა ===
[[ენერგეტიკა|ენერგეტიკის]] 90 %-ზე მეტი დაფუძნებულია [[ხის ნახშირი|ხის ნახშირზე]]. 2004 წელს ნაწარმოებია 1,894 მილიარდი კვტ ენერგია, ხოლო მისმა ექსპორტმა შეადგინა 165 მილიონი კვტ.
 
მოქმედებს რამდენიმე ჰიდროელექტროსადგური: [[ოუენ-ფოლსი (ჰესი)|ოუენ-ფოლსი]] (180 მგვტ), კიირა (200 მგვტ).
 
=== [[ტრანსპორტი]] ===
'''ავტოგზები'''
* სულ — 70 746 კმ, მათ შორის
** მყარი საფარით — 16 272 კმ
** მყარი საფარის გარეშე — 54 474 კმ
 
'''[[აეროპორტი|აეროპორტები]]'''
* სულ — 31, მათ შორის
** მყარი საფარით — 5
** მყარი საფარის გარეშე — 26
 
'''[[რკინიგზა]]'''
* სულ — 1244 კმ (ლიანდაგის სიგანე 1000 მმ)
 
=== ვაჭრობა ===
* '''ექსპორტი:''' 961,7 მილიონი დოლარი
* '''ექსპორტის დარგები:''' [[ყავა]], [[თევზი]], [[ჩაი]]
* '''იმპორტი:''' 1,945 მილიარდი დოლარი
* '''იმპორტის დარგები:''' მანქანები, საწვავი, მედიკამენტები
 
== სოციალური სფერო ==
▲=== ჯანდაცვა ===
უგანდა იმ იშვიათ აფრიკულ ქვეყნებში შედის, რომლებმაც შეძლეს წარმატებული ბრძოლა გამოეცხადებინათ HIV ვირუსისათვის, თუმცა [[შიდსი|შიდსთან]] ბრძოლისას სასტიკ მეთოდებსაც მიმართავდენენ. “Anti – Homosexuality Bill”-ის მიხედვით, [[ჰომოსექსუალიზმი|ჰომოსექსუალებს]], რომლებსაც აღმოაჩნდებოდათ [[შიდსი]] და სექსუალურ ურთიერთობას დაამყარებდნენ, სიკვდილითაც კი სჯიდნენ.
 
ბავშვთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი [[2005]] წლისათვის იყო [[79]] ჩვილი ყოველი [[1000]]-დან. სიცოცხლის ხანგრძლივობა [[ქალი|ქალებში]] 50,2, ხოლო [[კაცი|კაცებში]] 49,1 წელია.
 
=== განათლება ===
უგანდაში მოსახლეობის დიდი ნაწილი წერა-კითხვის უცოდინარია, განსაკუთრებით ქალები. [[2002]]-[[2005]] წლებში [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მ.შ.პ.]]-ს მხოლოდ 5,2 % დაიხარჯა განათლებაზე. უგანდაში არის როგორც კერძო, ისე სახელმწიფო უნივერსიტეტები.
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/უგანდა“-დან