ყაბარდო-ბალყარეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
No edit summary
ხაზი 25:
[[File:Kabardino Balkaria Republic map.png|thumb|right|250px]]
'''ყაბარდო-ბალყარეთი''' ([[ყაბარდოული ენა|ყაბ.]] ''Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ''; [[ბალყარული ენა|ბალყ.]] ''Къабарты-Малкъар Республика''; {{lang-ru|''Кабардино-Балкария''}}) — რუსეთის ფედერაციის სუბიექტი, შედის [[ჩრდილოეთ კავკასიის ფედერალური ოკრუგი]]ს შემადგენლობაში<ref>2010 წლის 19 იანვრამდე [[სამხრეთის ფედერალური ოკრუგი|სამხრეთის ფედერალურ ოკრუგში]].</ref>.
 
დედაქალაქი - ქ. [[ნალჩიკი]].
 
ესაზღვრება ჩრდილოეთით [[სტავროპოლის მხარე]]ს, სამხრეთით [[ჩრდილოეთი ოსეთი|ჩრდილოეთ ოსეთს]] და [[საქართველო]]ს, დასავლეთით [[ყარაჩაი-ჩერქეზეთი|ყარაჩაი-ჩერქეზეთს]].
 
შეიქმნა [[1921]] წლის 1 სექტემბერს.
 
== დედაქალაქის ისტორია ==
დედაქალაქი - ნალჩიკი. ქალაქის სახელის წარმოშობის შესახებ რამდენიმე ვერსია არსებობს. ყველაზე სარწმუნოდ ითვლება, რომ ქალაქმა თავისი სახელწოდება მიიღო მთის ფორმისაგან, რომლის ტერიტორიაზეც არის გაშენებული. ნალჩიკი ყაბარდო-ბალყარეთის ენაზე ითარგმნება როგორც ნალი. გეოგრაფიულად ქალაქი გაშენებულია მთის გარშემო, ნალის ფორმით. ამიტომაც, ქალაქის ემბლემას ნალი წარმოადგენს.
ციხექალაქი ნალჩიკი დაარსდა 1818 წელს (ზოგიერთი მონაცემით, პირველი დასახლება დათარიღებულია 1724 წლით). სამხედრო დასახლება ციხექალაქში გაჩნდა 1838 წლიდან, ამ დროისათვის იქ 2300 ადამიანი ცხოვრობდა.
1921 წლიდან ნალჩიკი ყაბარდოს ცენტრია, 1922 წლიდან - ყაბარდო-ბალყარეთის ავტონომიური ოლქის ცენტრია, ხოლო 1936-1991 წლებში ყაბარდო-ბალყარეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქი. 1991 წლიდან ქ. ნალჩიკი ყაბარდო-ბალყარეთის რესპუბლიკის დედაქალაქია.
 
== გავრცელებული ენები ==
 
ენა: ყაბარდო-ბალყარეთის სახელმწიფო ენებია – ყაბარდული (ყაბარდო-ჩერქეზული), ბალყარული (ყარაჩაი-ბალყარული) და რუსული.
ყაბარდო-ჩერქეზული ენა, კავკასიური ენების აფხაზურ-ადიღეურ ჯგუფის მიეკუთვნება. ერთ-ერთ ოფიციალურ ენას ყაბარდო-ბალყარული და ყარაჩაი-ჩერქეზული წარმოადგენს.
ზოგიერთი ენათმეცნიერი მიიჩნევს, რომ ყაბარდო-ჩერქეზულ ენას ადიღეურ ენასთან აქვს კავშირი. თავად ადიღეები, ყაბარდოელები და ჩერქეზები თავიანთ ენას „адыгэбзэ“-ს უწოდებენ, რაც „ადიღეურ ენას“ ნიშნავს. იგი სამი დიალექტისგან შედგება. ყაბარდინელების უმრავლესობა თერგულ-ყაბარდულ დიალექტზე საუბრობს, უმცირესობა - ყუბან-ყაბარდინულზე და ე.წ. ბესლანურ დიალექტზე.
1924 წლამდე დამწერლობაში, ძირითადად, არაბულ ანბანს და კირილიცას იყენებდნენ, 1924-1936 წლებში _ ლათინურს, ხოლო 1936 წლიდან კვლავ კირილიცა გამოიყენება.
ყარაჩაი-ბალყარული ენა თურქული ენის ჩრდილო-დასავლურ შტოს მიეკუთვნება, რომელიც ყაბარდო-ბალყარეთის და ყარაჩაი-ჩერქეზეთის ერთ-ერთ სახელმწიფო ენას წარმოადგენს. მას მშობლიურ ენაზე ბალყარელები “малкъар тил”-ს უწოდებენ, ხოლო ყარაჩაელები - “къарачай тил”-ს.
ყარაჩაი-ბალყარულ ენას აქვს ორი დიალექტი - ყარაჩაი-ბაკსანო-ჩეგემის (чокающий) და მალკარიული (цокающий), ასევე, ხოლამო-ბიზინგიური კილო-კავი. ყარაჩაი-ბალყარული ლიტერატურული ენა ეფუძნება ყარაჩაი-ბაკსანო-ჩეგემის დიალექტს.
1920-1924 წლებში ძირითადად არაბულ დამწერლობას იყენებდნენ, 1924-1936 წლებში ლათინურს, ხოლო 1936 წლიდან კირილიცას
 
== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://unitedcaucasus.org.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=17&Itemid=14&lang=ka ყაბარდო-ბალყარეთი]
* [http://expertclub.ge/portal/cnid__5349/alias__Expertclub/lang__ka-GE/tabid__2546/default.aspx ჩვენი მეზობლები: ყაბარდო-ბალყარეთი]
* [https://stratreview.wordpress.com/tag/%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%9D-%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98/ ყაბარდო-ბალყარეთი. სტრატეგია და უსაფრთხოება]
* [http://wikimapia.org/8906687/ka/%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%9D-%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98 ყაბარდო-ბალყარეთის რუკა]
* [http://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98/294659-%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98-%E1%83%A2%E1%83%91%E1%83%90-%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98-%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%9D-%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98/168/user:cxvedo ულამაზესი ტბა მთებში, ყაბარდო-ბალყარეთი]
* [https://www.facebook.com/media/set/?set=a.649942008373590.1073741858.576717155696076&type=3 ყაბარდო-ბალყარეთი]