ვიკიპედია

ფიჯი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ clean up, replaced: ღებულობდა → იღებდა using AWB
მNo edit summary
ხაზი 388:
 
==== შეიარაღებული ძალების ისტორია ====
სამხედრო-საზღვაო ძალები შეიქმნა 1975 წლის ივლისში მთავრობის მიერ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის საზღვაო კონვენციის რატიფიკაციის შემდეგ. [[ფლოტი]]ს შექმნაში ფიჯის, პირველუპირველეს რიგშიყოვლისა, დახმარება გაუწია დიდმა ბრიტანეთმა და აშშ-მა. ფიჯის ფლოტის შემადგენლობას სწორედ ამ ქვეყნებმა გადასცეს პატარა გემების დიდი რაოდენობა. მაგრამ 1987 წლის 14 მაისის სიტივენ რამბუკას სამხედრო გადატრიალების შემდეგ მოხდა უცხოური დახმარებების შემცირება, რაც ნეგატიურად აისახა ფლოტის მდგომარეობაზე. პოლიტიკური არასტაბილურობის შედეგად უკანასკნელ 25 წელიწადში ჩამოიწერა 6 [[გემი]], ხოლო დანარჩენები აღმოჩნდა არასაბრძოლო მდგომარეობაში.
 
==== შეიარაღებული ძალების თანამედროვე მდგომარეობა ====
ხაზი 483:
ფიჯის სოფლის მეურნეობაში მთავარ ადგილს იკავებს ქოქოსის პალმის მოყვანა, რომელიც გამოიყენება [[კოპრა|კოპრის]] და [[ქოქოსის ზეთი]]ს წარმოებისათვის. 1991 წლის სასოფლო სამეურნეო აღწერის თანახმად, ქოქოსის პალმით დაკავებული იყო მიწის 46 ათასი ჰა, რომელზეც დარგული იყო 600 ათას ერთეულ ხეზე მეტი. 2009 წელს ამ მაჩვენებლებმა შესაბამისად შეადგინეს 15 ათასი ჰა და 560 ათასი ხე<ref>{{წიგნი|ნაწილი=Coconut|სათაური=Report on the Fiji National Agricultural Census 2009|წყარო=http://www.agriculture.org.fj/census-report/national-agriculture-census-report.pdf|ადგილი=Suva, Fiji|გამომცემლობა=Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division|წელი=2009|pages=22}}</ref>. ქვეყანაში კოპრის წარმოების ძირითადი ცენტრებია — [[ჩრდილოეთის ოლქი (ფიჯი)|ჩრდილოეთის]] და [[აღმოსავლეთის ოლქი (ფიჯი)|აღმოსავლეთის ოლქები]]<ref>{{წიგნი|წყარო=http://www.fijiembassydc.com/downloads/FijiToday2004-5.pdf|ნაწილი=Agriculture. Copra and Coconut Oil|სათაური=Fiji Today 2004/2005|გამომცემლობა=Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji|pages=42|allpages=84}}</ref>.
 
სხვა საკვებ კულტურებს, რომლებიც მოიყვანება და იწარმოება ფიჯის ტერიტორიაზე, მიეკუთვნება [[კაკაო]] (39 ტონა, 2009 წელს; მოყვანის ცენტრი — ჩრდილოეთი ოლქი; ძირითადი იმპორტიორებია — [[ავსტრალია]], [[იაპონია]], [[აშშ]], [[ამერიკის სამოა]], [[კანადა]], [[სამოა]], [[ვანუატუ]])<ref>{{cite web|url=http://www.cocoabello.org/fiji_cocoa_industry_2005.pdf|title=Fiji Cocoa Industry. Brief Industry Prifile|last=Waqainabete|first=Paula.|date=2005|publisher=Fiji AgTrade|pages=p. 1|lang=en|accessdate=2012-01-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/64RNcyk01|archivedate=2012-01-04}}</ref>, [[ლეღვი]] (2 ათასი ტონა, 2009 წელს), [[კავა]] (6 ათასი ტონა, 2009 წელი), [[ტარო (მცენარე)|ტარო]] (56 ათასი ტონა, 2009 წელს), [[მანიჰოტი]] (58 ათასი ტონა, 2009 წელს), [[ბრინჯი]] (4 ათასი ტონა, 2009 წელს; 29 ათასი ტონა, 1991 წელს). ასევე ვითარდება [[მებაღეობა]], რომლის მოსავალიც გადის ექსპორტზე, პირველუპირველეს რიგშიყოვლისა, [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიაშიზელანდიასა]] და [[იაპონია]]ში<ref>{{წიგნი|წყარო=http://www.fijiembassydc.com/downloads/FijiToday2004-5.pdf|ნაწილი=Agriculture. Fruits and Vegetables|სათაური=Fiji Today 2004/2005|გამომცემლობა=Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji|pages=44-45|allpages=84}}</ref>. ძირითადი კულტურებია — [[ანანასი]] (2,8 ათასი ტონა, 2009 წელს), [[ბანანი]] (3,4 ათასი ტონა, 2009 წელს), [[ნესვის ხე]] (335 ტონა, 2009 წელს)<ref>{{წიგნი|ნაწილი=Table 3.10: Area, production and sales of permanent crops at national level|სათაური=Report on the Fiji National Agricultural Census 2009|წყარო=http://www.agriculture.org.fj/census-report/national-agriculture-census-report.pdf|ადგილი=Suva, Fiji|გამომცემლობა=Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division|წელი=2009}}</ref>.
 
==== მეცხოველეობა ====
ხაზი 512:
[[სატყეო მეურნეობა|სატყეო მეურნეობის]] წილი ფიჯის მშპ-ის სტრუქტურაში შეადგენს დაახლოებით 1 %-ს, ხოლო ამ დარგის პროდუქცია ფიჯიში მეხუთეა საექსპორტო დარგების მოცულობით (შაქრის, ტანსაცმლის, ოქროს და თევზის შემდეგ). ტყეებს სულ უკავიათ დაახლოებით 9350 კმ² ხმელეთი, რომელთაგან დიდი ნაწილი მდებარეობს მიწის ტერიტორიაზე, რომელიც მკვიდრი მოსახლეობის ერთობლივ საკუთრებაშია<ref name="TodayForestry">{{წიგნი|წყარო=http://www.fijiembassydc.com/downloads/FijiToday2004-5.pdf|ნაწილი=Agriculture. Forestry|სათაური=Fiji Today 2004/2005|გამომცემლობა=Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji|pages=47-48|allpages=84}}</ref>.
 
ფიჭვების პლანტაციის ([[კარიბული ფიჭვი]], {{lang-la|Pinus caribaea}}) საერთო ფართობი, რომლებიც პირველად გაშენებულია ფიჯის ყველაზე დიდი კუნძულების ქარსზედა მხარეს და ყოფილი მდელოების ტერიტორიაზე 1960-იანი წლების დასაწყისში, 2005 წელს შეადგენდა 488 კმ²-ს<ref name="fao_forestry12">{{წიგნი|ავტორი=Alfred Leslie and Osea Tuinivanua.|ნაწილი=Plantation forest resources|სათაური=Fiji Forestry Outlook Study|წყარო=http://www.fao.org/docrep/014/am615e/am615e00.pdf|ადგილი=Bangkok|გამომცემლობა=Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific|წელი=2010|pages=12|allpages=24}}</ref>. ისინი მთლიანად იმყოფებიან კომპანია «Fiji Pine Limited»-ის კონტროლ ქვეშ, რომელთა აქციების 99,8 % ეკუთვნის ხელისუფლებას<ref name="TodayForestry" />. ფიჭვოვანი ტყეების ფართობი, რომლებიც იზრდებიან კუნძულებზე [[ვიტი-ლევუ]] და [[ვანუა-ლევუ]], შეადგენს 420 კმ²-ს<ref name="TodayForestry" />. ფიჭვების პლანტაციების გარდა ფიჯიში არსებობენ მყარი მერქნის მქონე ხის ჯიშების პლანტაციები, პირველუპირველეს რიგშიყოვლისა, [[ამერიკული წითელი ხე|ამერიკული წითელი ხის]] {{lang-la|[[Swietania macrophylla]]}} სახეობის პლანტაციები<ref>{{cite web|url=http://www.fao.org/docrep/003/x6900e/x6900e0b.htm|title=Asia and the Pacific National Forestry Programmes: Update 34. 8. Fiji|date=2000|publisher=FAO Regional Office for Asia and the Pacific|lang=en|accessdate=2012-01-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/64TNsU5Qc|archivedate=2012-01-05}}</ref>, რომელიც დაირგო კომერციული მიზნებისათვის 1950-იანი წლებიდან. ამერიკული წითელი ხის პლანტაციების ფართობი 2005 წელს შეადგენდა 537 კმ²-ს<ref name="fao_forestry12" />.
 
სატყეო მეურნეობაში წარმოებული პროდუქციის დიდი ნაწილი მიდის შიდა ბაზარზე, დანარჩენი (მათ შორის 50 %-ზე მეტი მერქნის ნაფოტების სახით) — ექსპორტზე<ref name="TodayForestry" />. 2005 წელს საწარმოო მრგვალი ტყის მასალების წარმოების მოცულობა გადანაწილებული იყო შემდეგნაირად: მერქნის დამზადება ბუნებრივ ტყეებში — 104 ათასი მ³, ფიჭვოვან პლანტაციებში — 322 ათასი მ³, ამერიკული წითელი ხის პლანტაციებში — 17 ათასი მ³. შედეგად, წარმოების საერთო მოცულობამ შეადგინა 443 ათასი მ³<ref>{{წიგნი|ავტორი=Alfred Leslie and Osea Tuinivanua.|ნაწილი=Forestry and logging|სათაური=Fiji Forestry Outlook Study|წყარო=http://www.fao.org/docrep/014/am615e/am615e00.pdf|ადგილი=Bangkok|გამომცემლობა=Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific|წელი=2010|pages=13|allpages=24}}</ref>. ექსპორტირებულმა მერქნის ნაფოტების მოცულობამ 2005 წელს მიაღწია 220 ათას მ³-ს. გასაღების ძირითადი ბაზარია — [[იაპონია]], სადაც ის გამოიყენება [[ცელულოზა-ქაღალდის მრეწველობა]]ში<ref>{{წიგნი|ავტორი=Alfred Leslie and Osea Tuinivanua.|ნაწილი=Woodchips|სათაური=Fiji Forestry Outlook Study|წყარო=http://www.fao.org/docrep/014/am615e/am615e00.pdf|ადგილი=Bangkok|გამომცემლობა=Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific|წელი=2010|pages=13-14|allpages=24}}</ref>.
ხაზი 533:
მთლიანად, ფიჯის მთავრობის აღნიშნული პოლიტიკის რეალიზაციამ ხელი შეუწყო მძლავრი სამკერვალო მრეწველობის შექმნას, რომელიც გახდა სავალუტო შემოსავლების მთავარი წყარო. შედეგად ფიჯიში გაჩნდნენ ისეთი მსხვილი მსოფლიო და რეგიონალური მწარმოებლების ქარხნები (უპირატესად ავსტრალიური), როგორებიცაა ''[[Adidas]], [[Nike]], Yakka, Australian Horizon'' და სხვა<ref>{{cite web|url=http://www.oxfam.org.nz/resources/Oxfam%20Fiji%20Garment%20Study.pdf|title=The Fiji Garment Industry|publisher=Oxfam|pages=p. 11|lang=en|accessdate=2012-01-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/64Us412HK|archivedate=2012-01-06}}</ref>
 
2001 წლის იანვარში ამ პროგრამების რეალიზაცია შეწყდა. მაგრამ ძალაში დარჩა სავაჭრო შეთანხმებები მთელ რიგ სახელმწიფოებთან, რომლებიც ფიჯის სამკერვალო პროდუქციას ყოველგვარი წინაღობების გარეშე გზას უხსნიდნენ მსოფლიო ბაზრებისკენ (მაგალითად, [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] და [[ახალი ზელანდია|ახალი ზელანდიის]] ბაზრებში [[სამხრეთ წყნარი ოკეანის შეთანხმება რეგიონალური ვაჭრობისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის შესახებ|SPARTECA]]-ს შეთანხმების თანახმად, ასევე შეთანხმება [[აშშ]]-სთან ფიჯიდან სამკერვალო პროდუქციისათვის საექსპორტო კვოტების მინიჭების შესახებ)<ref name="Narayan" />. მაგრამ უკვე 2006 წელს, ავსტრალიის და აშშ-ის მხრიდან ფიჯის პროდუქციისათვის მთელი რიგი პრეფერენციების გაუქმების შემდეგ, ფიჯის სამკერვალო მრეწველობამ განიცადა მნიშვნელოვანი ზარალი: თუ 2005 წელს [[ტექსტილი]]ს პროდუქცია გამომუშავებული იყო თანხით [[ფიჯის დოლარი|F$]]116 მილიონი, 2006 წელს გამომუშავდა — სულ F$46,6 მილიონი<ref name="Manufacturing" />. 2010 წლისთვის სამკერვალო წარმოებამ განიცადა ზრდა (იწარმოა პროდუქცია თანხით F$66 მილიონი), მაგრამ კრიზისამდელ მაჩვენებლებზე მაინც ვერ ავიდა<ref name="Manufacturing" /><ref name="pitic">{{cite web|url=http://www.pitic.org.au/pdfs/bigs/fiji.pdf|title=Doing Business in Fiji Islands|publisher=Pacifi c Islands Trade and Investment Commission, Sydney|pages=pp. 2-3|lang=en|accessdate=2012-01-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/64UtuOBJv|archivedate=2012-01-06}}</ref>. ამის არსებითი მიზეზია კონკურენციის ზრდა გლობალურ ბაზარზე (პირველ რიგშიუპირველესად, [[აზია|აზიის]] ქვეყნების მხრიდან მათი იაფფასიანი [[მუშა ძალა|მუშა ძალით]]) და ასევე ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური არასტაბილურობა<ref name="Obstacles28" /><ref name="pitic" />.
 
ფიჯის გადამამუშავებელი მრეწველობა ასევე წარმოდგენილია [[ცემენტის მრეწველობა|ცემენტის]] (2005 წელს ქვეყანაში ნაწარმოები იქნა 143 ათასი ტონა [[ცემენტი]], ხოლო 2010 წელს — 163 ათასი ტონა), [[კვების მრეწველობა|კვების]] და [[ქიმიური მრეწველობა|ქიმიური მრეწველობებით]]. 2010 წელს ნაწარმოები იქნა 23 მეგალიტრი [[ლუდი]], 193 მილიონი ლიტრი უალკოჰოლო სასმელი (პირველუპირველეს რიგშიყოვლისა, [[ბოთლის წყალი]], რომელიც იყიდება 40-ზე მეტი ქვეყნის ტერიტორიაზე), 2,7 მილიონი ლიტრი [[ნაყინი]], 4,1 ათასი ტონა [[საპონი]], 3,8 მილიონი ლიტრი [[საღებავი]] და 116 ათასი კოლოფი [[ასანთი]]<ref name="Manufacturing" />.
 
==== ენერგეტიკული მრეწველობა ====
ხაზი 544:
2005 წელს კომპანია ელექტროენერგიით უზრუნველყოფდა მოსახლეობის დაახლოებით 57 %-ს<ref name="FijiToday82">{{წიგნი|წყარო=http://www.fijiembassydc.com/downloads/FijiToday2004-5.pdf|ნაწილი=Transport, communication and energy. Fiji Electricity Authority|სათაური=Fiji Today 2004/2005|გამომცემლობა=Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji|pages=42|allpages=82-83}}</ref>, ხოლო სულ 2010 წელს ქვეყანაში გამომუშავდა 869 მილიონი [[კვტ.სთ]] ელექტროენერგია<ref name="Manufacturing" />. მათ შორის 420 მილიონი კვტ.სთ გამომუშავდა ელექტროსადგურებში, რომლებიც მუშაობდნენ ენერგიის განახლებულ წყაროებზე, 415 მილიონი კვტ.სთ — თბოელექტროსადგურებში, რომლებიც მუშაობდნენ იმპორტირებულ საწვავზე, და 20 მილიონი კვტ.სთ — ელექტროენერგიის დამოუკიდებელ საწარმოებში<ref name="fea19">{{წიგნი|სათაური=FEA Annual Report 2010|წყარო=http://www.fea.com.fj/userfiles/file/ANNUAL%20REPORT%202010%281%29.pdf|გამომცემლობა=Fiji Electricity Authority|წელი=2011|pages=19|allpages=64}}</ref>. შედეგად, ქვეყანაში ელექტროენერგიის 48 % გამომუშავდებოდა ჰიდროელექტროსადგურებში, 34 % — დიზელის საწვავით, 15 % — მაზუთით, 1 % — ქარის ელექტროსადგურებში და დანარჩენი 2 % — დამოუკიდებელი მწარმოებლების მიერ, რომლებიც მუშაობენ მერქანზე და ბაგასაზე<ref name="fea19" />.
 
ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდისა და იმპორტირებულ საწვავზე ფასების ზრდის გამო ფიჯის მთავრობა ატარებს ღონისძიებებს უცხოურ ენერგორესურსებზე ქვეყნის დამოკიდებულების შემცირებაზე ჰიდროენერგეტიკის განვითარებისა და [[ალტერნატიული ენერგეტიკა|ალტერნატიული ენერგეტიკის]] წყაროების განვითარებით (პირველუპირველეს რიგშიყოვლისა, [[გეოთერმალური ენერგეტიკა|გეოთერმალური]], [[მზის ენერგეტიკა|მზის]] და [[ქარენერგეტიკა|ქარის]] ენერგიით)<ref name="FijiToday82" />. შედეგად, 2007 წლის ივნისში ბუტონის მთის ქედზე, ქალაქ სინგატოკასთან შორიახლოს გაშვებული იქნა პირველი [[ქარგენერატორები]]. 2010 წელს ამ სფეროში გამომუშავდა 6,42 მილიონი ერთეული ელექტროენერგია, ხოლო ექსპლოატაციის დასაწყისიდან — 20,7 მილიონი ერთეული<ref name="fea8">{{წიგნი|სათაური=FEA Annual Report 2010|წყარო=http://www.fea.com.fj/userfiles/file/ANNUAL%20REPORT%202010%281%29.pdf|გამომცემლობა=Fiji Electricity Authority|წელი=2011|pages=8|allpages=64}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fea.com.fj/pages.cfm/renewable-projects/wind-farm.html|title=Wind farm |publisher=FEA|lang=en|accessdate=2012-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/64WFJdHoJ|archivedate=2012-01-07}}</ref>. 2011 წელს ექსპლოატაციაში უნდა შევიდეს ''«ნანდარივატუ»''-ს ჰიდროელექტროსადგური<ref name="fea8" />.
 
=== ტურიზმი ===
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ფიჯი“-დან