ვიკიპედია

აფრიკა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
No edit summary
ხაზი 1:
{{მრავალმნიშვნელოვნება}}
{{ინფოდაფა კონტინენტი
|სახელი = აფრიკა
|სურათი = [[ფაილი:Africa (orthographic projection).svg|200px|აფრიკა მსოფლიო რუკაზე]]
|ფართობი = 30, 221, 532 კმ<sup>2</sup>²
|მოსახლეობა = 1 100 000 = 1,000,010,000 (20052013)
|სიმჭიდროვე = =30.,51/კმ²
|ქვეყნები = =5354
|ქვეყნების_სია = =აფრიკის ქვეყნების სია
|ენები = [[აფრიკის ენების სია]]
|სასაათო სარტყელი = [[UTC-1]] და- [[UTC+4]]
|ინტერნეტი = =
|ქალაქები =
}}
 
'''აფრიკა''' — [[დედამიწა|დედამიწის]] ერთ-ერთი [[კონტინენტი]]. ფართობი მიმდებარე კუნძულებიანად შეადგენს 30,22 მლნ. კმ²–ს, ხოლო მოსახლეობა — 9001,1 მილიონმილიარდ ადამიანს<ref>[http://www.prb.org/pdf13/2013-WPDS-infographic_MED.pdf]</ref> (დედამიწის მოსახლეობის 14 %). კონტინენტებს შორის ამ მაჩვენებლებით იგი ჩამორჩება მხოლოდ [[ევრაზია]]ს. უჭირავს დედამიწის მთელი ზედაპირის 6 %, ხოლო ხმელეთის 20,4 %.
 
აფრიკა, განსაკუთრებით ცენტრალური აღმოსავლეთ აფრიკა, მეცნიერების მიერ [[ადამიანი]]ს წარმოშობის ადგილად ითვლება, რასაც ადასტურებს ადრეულ ჰომინიდთა აღმოჩენა და ასევე გვიანდელი (დათარიღებული 7 მილიონი წლით) ადამიანის წინაპართა დასახლებები, მათ შორის [[Sahelanthropus tchadensis]], [[Africanus]], [[Homo Erectus]], რომელთა შორის ყველაზე ადრეული ადამიანები დაახ. 200 000 წლის წინ გამოჩნდნენ.
ხაზი 23:
'''აფრი''' იყო ჩრდილოეთ აფრიკაში კართაგენთან მცხოვრები რამდენიმე ხალხის სახელი. რომაული ბოლოსართი „-კა“ მიუთითებს „ქვეყანას ან მიწას“. სხვა წყაროებით ამ სიტყვის გაშიფრვრა ამგვარად შეიძლება:
* ლათინური სიტყვა aprica, ნიშნავს „მზიანს“;
* ბერძნული სიტყვა „aphrike“, ნიშნავს „სიცივის გარეშე“. ეს თეორია წამოაყენა ისტორიკოსმა ლეო აფრიკანუსაფრიკანუსმა (1488-1554), რომლის მოსაზრებით ბერძნულ სიტყვაზესიტყვა ფრიკე-ზე (φρίκη ნიშნავს „ცივს და საზარელს“), მიკუთვნების თავსართის „ა„ა“-“ს დამატებით ის მიუთითებს მიწაზე, რომელიც თავისუფალია სიცივისა და სისაზარლისგან.
 
== გეოგრაფია ==
{{მთავარი|აფრიკის გეოგრაფია}}
[[ფაილი:Topography of africa.jpg|thumb|200px|აფრიკის ტოპოგრაფია]]
აფრიკას გარს ეკვრის [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის]] და [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის]] ოკეანეები, [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა]] და [[წითელი ზღვა|წითელი]] ზღვები. ევროპიდან გამოიყოფა [[გიბრალტარის სრუტე|გიბრალტარის]] ვიწრო სრუტით, ხოლო სუეცის ყელით, რომელზეც [[სუეცის არხი]]ა გაყვანილი უკავშირდება აზიას. აფრიკის უდიდესი ნაწილი ტროპიკულ სარტყელშია მოქცეული. უკიდურესი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილები მდებარეობენ სუბტროპიკებში. უკიდურეს ჩრდილოეთ და სამხრეთ წერტილებს შორის მანძილი 8000 კმ–ია, ხოლო უკიდურეს დასავლეთ და აღმოსავლეთ წერტილებს შორის მანძილი 7500 კმ-ია. სანაპირო ხაზი სხვა კონტინენტებთან შედარებით სუსტადაა დანაწევრებული, მისი სიგრძე შეადგენს 2600026 000 კმ–ს. (შედარებისთვის [[ევროპა|ევროპის]] სანაპირო ხაზის სიგრძეა 3200032 000 კმ, მაშინ როცა ის ფართობით სამჯერ ნაკლებია აფრიკაზე).
 
აფრიკას ეკუთვნის [[კუნძული|კუნძულები]]: [[მადაგასკარი]], [[პემბა]], [[ზანზიბარი]], [[მაფია (კუნძული)|მაფია]], [[სოკორტა]], [[მასკარენის კუძულები|მასკარენისმასკარენი]], [[ამირანტის კუნძულები|ამირანტისამირანტი]], [[სეიშელის კუნძულები|სეიშელისსეიშელი]], [[კომორის კუნძულები|კომორისკომორი]], [[მადეირა (კუნძულები)|მადეირა]], [[კაბო-ვერდე|მწვანე კონცხისკონცხი]], [[კანარის კუნძულები|კანარისკანარი]], [[პრინსიპი]], [[სან-ტომე]], [[ანობონი]], [[ფერნანდო-პო]], [[ამაღლების კუნძული|ამაღლებისამაღლება]], [[წმინდა ელენეს კუნძული|წმ. ელენესელენე]], [[ტრისტან-და-კუნია]].
 
[[ნახევარკუნზულინახევარკუნძული|ნახევარკუნძულებს]] შორის უდიდესია [[სომალის ნახევარკუნძული]].
 
'''დიდი [[ტბა|ტბებია]]''': [[ვიქტორია (ტბა)|ვიქტორია]], [[ალბერტი (ტბა)|ალბერტი]], [[ედუარდი (ტბა)|ედუარდი]], [[კივუ (ტბა)|კივუ]], [[ტანგანიიკატანგანიკა (ტბა)|ტანგანიიკატანგანიკა]].
 
'''უდიდესი [[მდინარე]]ებია''': [[კონგო (მდინარე)|კონგო]], [[ნილოსი]], [[ნიგერი (მდინარე)|ნიგერი]], [[ზამბეზი]], [[ორანჟი]].
ხაზი 103:
[[ფაილი:Lucy Mexico.jpg|thumb|right|ლუსი, Australopithecus afarensis]]
{{მთავარი|აფრიკის ისტორია}}
პალეოანთროპოლოგთა უმრავლესობა აფრიკას დედამიწის უძველეს დასახლებულ ტერიტორიად თვლის, საიდანაც ადამიანები წამოვიდნენ. მე-20 საუკუნის შუა წლებში ანთროპოლოგებმა ამ კონტინეტზე აღმოაჩინეს ადამიანთა საქმიანობის მრავალი დამადასტურებელი არქეოლოგიური ნივთი, რომელიც 7 მილიონი წლით თარიღდება. აქ ნაპოვნი ადამიანისმაგვარი მაიმუნების სახეობების ნარჩენები მიუთითებს მათგან თანამედროვე ადამიანის წარმოშობაზე. აქ აღმოჩენილ სახეობებთა შორისაა Australopithecus afarensis (რადიომეტრულად დათარიღებული ძვ. წ.. 3.,9-3.,0 მილიონი წელი), Paranthropus boisei (დაახ. ძვ. წ. 2.,3-1.,4 მილ. წ.) და Homo ergaster (დაახ. ძვ. წ. 600, 000-1.,9 მილ. წ.).
 
[[იშანგოს ძვალი|იშანგოს ძვალზე]], რომელიც 25 000 წლის უნდა იყოს, იკითხება მათემატიკური ათვლის ნიშნები. ადამიანთა წინაისტორიის განმავლობაში აფრიკაში, ისევე როგორც ყველა სხვა კონტინენტზე, ეროვნული სახელმწიფო შენაერთები არ არსებობდა, მათ ნაცვლად ადამიანები გაერთიანებული იყვნენ მონადირე-შემგროვებელთა ჯგუფებად, [[ხოი]]სა და [[სანი]]ს მსგავსად.
ხაზი 127:
 
[[ფაილი:Colonia Africa.jpg|thumb|left|200px|აფრიკის ქვეყნები 1914 წელს.]]
ევროპელების მიერ აფრიკის [[კოლონიზაცია]] ჯერ კიდევ [[XV საუკუნე]]ში დაიწყო. ადრეული კოლონისტებიდან აღსანიშნავია [[პორტუგალია|პორტუგალიელები]], შემდეგ [[ნიდერლანდები|ჰოლანდიელები]]. პორტუგალიელებმა, რომლებიც ძირითადად მონების ვაჭრობით იყვნენ დაკავებული, აფრიკის სანაპიროებზე რამდენიმე პორტი დააარსეს. აფრიკელი მონების დიდი ნაკადი მიედინებოდა ევროპელების მიერ ახლად აღმოჩენილ [[ამერიკისკენ]]. [[XVII საუკუნე]]ში ჰოლანდიელებმა დაიწყეს აღმოსავლეთ ინდოეთის კომპანია, რის შედეგადაც თანამედროვე სამხრეთ აფრიკის ტერიტორიაზე პირველი მუდმივი ევროპული კოლონია გაჩნდა . [[XVIII საუკუნე|XVIII საუკუნის]] დასაწყისიდან აფრიკის კოლონიზაციის ლიდერობა თანდათან [[ბრიტანეთი|ბრიტანელების]] და [[ფრანგები]]ს მხარეს გადავიდა. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მეორე ნახევრიდან აფრიკის გადანაწილებაში აქტიურად ჩაერთვნენ [[გერმანია]], [[იტალია]] და სხვები. [[XX საუკუნე|საუკუნის]] დასაწყისისთვის აფრიკის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი ევროპელების მიერ იყო დანაწილებული.
 
კოლონიზაციამ ძირეულად შეცვალა აფრიკის კ. ადგილობრივ ონტინენტი. მოსახლეობაში გავრცელდა [[ქრისტიანობა]], გაიხსნა [[მისიონერები|მისიონერული]] სკოლები, დაარსდა და მკვეთრად გაიზარდა [[ქალაქი|ქალაქების]] მნიშვნელობა, აფრიკა ჩაერთო საერთაშორისო ვაჭრობაში. ეს ყველაფერი კი მიმდინარეობდა აფრიკის მკვიდრი მოსახლეობის მასიური ჩაგვრის, უუფლებობის და ექსპლუატაციის ფონზე.
ხაზი 145:
ჩამორჩენილობას ხელს უწყობდა ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროში არქაული ფორმების ბატონობა, [[მოსახლეობა|მოსახლეობის]] უდიდესი ნაწილის წერა-კითხვის უცოდინარობა, კომუნიკაციების და კავშირის საშუალებების განუვითარებლობა.
 
ჩამორჩენილობისთვის თავის დასაღწევად აუცილებელი იყო რომელიმე ერთი სახელმწიფოს ორიენტირზე უარის თქმა, გლობალურ კონფლიქტებში ჩართვისაგან თავის დახსნა, მრავალმხრივი დახმარებების მიღება. ამიტომ აღნიშნული ქვეყნების უმრავლესობამ აქტიური მონაწილეობა მიიღო ე. წ. [[მიუმხრობლობის მოძრაობა]]ში, რაც ორ მტრულად დაყოფილ [[მსოფლიო]]ში რომელიმე სამხედრო ბლოკთან შეერთებაზე უარის თქმას ნიშნავდა.
 
[[დეკოლონიზაცია|დეკოლონიზაციის]] შემდეგ სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გზის არჩევის პრობლემა აფრიკის ყველა ქვეყნის საერთო პრობლემა გახდა. არჩევანი დიდი არ იყო „[[სოციალიზმი|სოციალუსტური გზა]]“ ან თავისუფალი მრეწველობის და საბაზრო ეკონომიკის, ანუ „[[კაპიტალიზმი|კაპიტალისტური გზა]]“.
ხაზი 175:
[[აფრიკის კავშირი]] არის ფედერაცია, რომელიც ყველა აფრიკულ ქვეყანას მოიცავს [[მაროკო]]ს გარდა. კავშირი ჩამოყალიბდა [[2001]] წლის [[26 ივნისი|26 ივნისს]] შტაბ-ბინით [[ადის-აბება]]ში. 2004 წლის ივლისში აფრიკის კავშირის პან-აფრიკული პარლამენტი [[მიდრანდი|მიდრანდში]] გავიდა, [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა|სამხრეთ აფრიკაში]], თუმცა ადამიანთა უფლებების აფრიკის კომისია ადის-აბებაში დარჩა. აფრიკის კავშირს საპარლამენტო მთავრობა ჰყავს, ცნობილი როგორც აფრიკის კავშირის მთავრობა, რომელიც საკანონმდებლო, იურიდიული და აღმასრულებელი ორგანოებისგან შედგება, რომელსაც მართავს აფრიკის კავშირის პრეზიდენტი, რომელიც ასევე პან-აფრიკული პარლამენტის პრეზიდენტია. აფრიკის კავშირის პრეზიდენტად ირჩევენ პან-აფრიკული პარლამენტის წევრს უმრავლესობის მხადარჭერით.
 
პრეზიდენტი [[გერტრუდ იბენგვე მონგელა]] აფრიკის კავშირის მიმდინარე მეთაურია. პარლამენტის მიერ არჩეულ იქნა [[2004]] წლის მარტში, ხუთი წლის ვადით. პან-აფრიკული პარლამენტი შედგება 265 კანონმდებლისგან, ხუთი წევრით აფრიკის კავშირის ყოველი წევრი ქვეყნიდან. 21 % წევრებისა ქალია.
 
გაუმართლებელი სახელმწიფო პოლიტიკით, არათანასწორი გლობალური ვაჭრობის პოლიტიკითა და გლობალური კლიმატის ცვლილების ეფექტების გამო აფრიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი გავრცელებული შიმშილის მსხვერპლი გახდა. აფრიკის ტერიტორიის დიდ ნაწილზე მოსახლეობის არსებობისთვის არაადექვატური წყლისა და საკვების განაწილების სისტემაა. ის რაც კოლონიალიზმის პერიოდში მსოფლიოს ოქროს 90 %-ის მომწოდებელი იყო, ამჟამად [[დედამიწა]]ზე უღარიბესი კონტინენტია და მისი უმდიდრესი რესურსები სხვა კონტინენტებს ხმარდება. დაავადებების გავრცელებაც ასევე პრობლემატურია, განსაკუთრებით კი ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის და მასთნა დაკავშირებული იმუნიტეტის ნაკლებობის სინდრომის ([[შიდსი]]), რომელიც მომაკვდინებელი ეპიდემია გახდა კონტინენტისთვის.
 
ბოლო დროს შეიმჩნევა აფრიკის ორგანიზაციების და სახელმწიფოების ურთიერთობის გაღრმავება. [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] (ყოფილი ზაირი) [[კონგოს სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] დროს მასში ჩაერია მეზობელი აფრიკული ქვეყნები (არააფრიკული მდიდარი ქვეყნების ნაცვლად). კონფლიქტის დაწყებიდან [[1998]] წელს მსხვერპლმა 4 მილიონს მიაღწია. აფრიკის კავშირის მსგავსი პოლიტიკური ასოციაციები იმედს იძლევა, რომ კონტინენტის მრავალი ქვეყანა უფრო მეტ ურთიერთდახმარებასა და მშვიდობის შენარჩუნებას შეძლებს. აფრიკაში დღემდე ხშირია ადამიანის უფლებების დარღვევა, ხშირად სახელმწიფოს მეთვალყურეობის ქვეშ. ამგვარი დარღვევების უმეტესობა პოლიტიკური მიზეზებით ხდება, ხშირად როგორც სამოქალაქო ომის გვერდითი მოვლენა. ამგვარ ქვეყანათა რიგშია კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა, სიერა ლეონი, ლიბერია, სუდანი, ზიმბაბვე და კოტ დ'ივუარი.
ხაზი 215:
|-
| style="background:#eee;" | '''[[აღმოსავლეთი აფრიკა]]''':
| align="right" style="background:#eee;" | '''6, 384, 904'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''316, 053, 651'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''49.,5'''
|-
| {{flagicon|Burundi}} [[ბურუნდი]]
| align="right" | 27, 830
| align="right" | 8, 988, 091<ref name="uscen">[http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/idbrank.pl USCensusBureau:Countries and Areas Ranked by Population: 2009]</ref>
| align="right" | 322.,9
| [[ბუჟუმბურა]]
|-
| {{flagicon|Comoros}} [[კომორის კუნძულები]]
| align="right" | 2,1702170
| align="right" | 752, 438<ref name="uscen"/>
| align="right" | 346.,7
| [[მორონი]]
|-
| {{flagicon|Djibouti}} [[ჯიბუტი]]
| align="right" | 23, 000
| align="right" | 516, 055<ref name="uscen"/>
| align="right" | 22.,4
| [[ჯიბუტი (ქალაქი)|ჯიბუტი]]
|-
| {{flagicon|Eritrea}} [[ერიტრეა]]
| align="right" | 121, 320
| align="right" | 5, 647, 168<ref name="uscen"/>
| align="right" | 46.,5
| [[ასმერა]]
|-
| {{flagicon|Ethiopia}} [[ეთიოპია]]
| align="right" | 1, 127, 127
| align="right" | 85, 237, 338<ref name="uscen"/>
| align="right" | 75.,6
| [[ადის-აბება]]
|-
| {{flagicon|Kenya}} [[კენია]]
| align="right" | 582, 650
| align="right" | 39, 002, 772<ref name="uscen"/>
| align="right" | 66.,0
| [[ნაირობი]]
|-
| {{flagicon|Madagascar}} [[მადაგასკარი]]
| align="right" | 587, 040
| align="right" | 20, 653, 556<ref name="uscen"/>
| align="right" | 35.,1
| [[ანტანანარივუ]]
|-
| {{flagicon|Malawi}} [[მალავი]]
| align="right" | 118, 480
| align="right" | 14, 268, 711<ref name="uscen"/>
| align="right" | 120.,4
| [[ლილონგვე]]
|-
| {{flagicon|Mauritius}} [[მავრიკი]]
| align="right" | 2,0402040
| align="right" | 1, 284, 264<ref name="uscen"/>
| align="right" | 629.,5
| [[პორტ-ლუი]]
|-
| {{flagicon|Mayotte}} [[მაიოტა]] (საფრანგეთი)
| align="right" | 374
| align="right" | 223, 765<ref name="uscen"/>
| align="right" | 489.,7
| [[მამუდზუ]]
|-
| {{flagicon|Mozambique}} [[მოზამბიკი]]
| align="right" | 801, 590
| align="right" | 21, 669, 278<ref name="uscen"/>
| align="right" | 27.,0
| [[მაპუტუ]]
|-
| {{flagicon|Réunion}} [[რეუნიონი]] (საფრანგეთი)
| align="right" | 2,5122512
| align="right" | 743, 981(2002)
| align="right" | 296.,2
| [[სენ-დენი (რეიუნიონი)|სენ-დენი]]
|-
| {{flagicon|Rwanda}} [[რუანდა]]
| align="right" | 26, 338
| align="right" | 10, 473, 282<ref name="uscen"/>
| align="right" | 397.,6
| [[კიგალი]]
|-
| {{flagicon|სამხრეთი სუდანი}} [[სამხრეთი სუდანი]]
| align="right" | 619, 745
| align="right" | 8, 260, 490 <ref name="uscen"/>
| align="right" | 13.,33
| [[ჯუბა]]
|-
| {{flagicon|Seychelles}} [[სეიშელის კუნძულები]]
| align="right" | 455
| align="right" | 87, 476<ref name="uscen"/>
| align="right" | 192.,2
| [[ვიქტორია (სეიშელის კუნძულები)|ვიქტორია]]
|-
| {{flagicon|Somalia}} [[სომალი]]
| align="right" | 637, 657
| align="right" | 9, 832, 017<ref name="uscen"/>
| align="right" | 15.,4
| [[მოგადიშო]]
|-
| {{flagicon|Tanzania}} [[ტანზანია]]
| align="right" | 945, 087
| align="right" | 41, 048, 532<ref name="uscen"/>
| align="right" | 43.,3
| [[დოდომა]]
|-
| {{flagicon|Uganda}} [[უგანდა]]
| align="right" | 236, 040
| align="right" | 32, 369, 558<ref name="uscen"/>
| align="right" | 137.,1
| [[კამპალა]]
|-
| {{flagicon|Zambia}} [[ზამბია]]
| align="right" | 752, 614
| align="right" | 11, 862, 740<ref name="uscen"/>
| align="right" | 15.,7
| [[ლუსაკა]]
|-
| style="background:#eee;" | '''[[ცენტრალური აფრიკა]]''':
| align="right" style="background:#eee;" | '''6, 613, 253'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''121, 585, 754'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''18.,4'''
|-
| {{flagicon|Angola}} [[ანგოლა]]
| align="right" | 1, 246, 700
| align="right" | 12, 799, 293<ref name="uscen"/>
| align="right" | 10.,3
| [[ლუანდა]]
|-
| {{flagicon|Cameroon}} [[კამერუნი]]
| align="right" | 475, 440
| align="right" | 18, 879, 301<ref name="uscen"/>
| align="right" | 39.,7
| [[იაუნდე]]
|-
| {{flagicon|Central African Republic}} [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა]]
| align="right" | 622, 984
| align="right" | 4, 511, 488<ref name="uscen"/>
| align="right" | 7.,2
| [[ბანგი]]
|-
| {{flagicon|Chad}} [[ჩადი]]
| align="right" | 1, 284, 000
| align="right" | 10, 329, 208<ref name="uscen"/>
| align="right" | 8.,0
| [[ნჯამენა]]
|-
| {{flagicon|Republic of the Congo}} [[კონგოს რესპუბლიკა|კონგო]]
| align="right" | 342, 000
| align="right" | 4, 012, 809<ref name="uscen"/>
| align="right" | 11.,7
| [[ბრაზავილი]]
|-http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Africa&action=submit
| {{flagicon|Democratic Republic of the Congo}} [[კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა]]
| align="right" | 2, 345, 410
| align="right" | 68, 692, 542<ref name="uscen"/>
| align="right" | 29.,2
| [[კინშასა]]
|-
| {{flagicon|Equatorial Guinea}} [[ეკვატორული გვინეა]]
| align="right" | 28, 051
| align="right" | 633, 441<ref name="uscen"/>
| align="right" | 22.,6
| [[მალაბო]]
|-
| {{flagicon|Gabon}} [[გაბონი]]
| align="right" | 267, 667
| align="right" | 1, 514, 993<ref name="uscen"/>
| align="right" | 5.,6
| [[ლიბრევილი]]
|-
| {{flagicon|São Tomé and Príncipe}} [[სან-ტომე და პრინსიპი]]
| align="right" | 1,0011001
| align="right" | 212, 679<ref name="uscen"/>
| align="right" | 212.,4
| [[სან-ტომე]]
|-
| style="background:#eee;" | '''[[ჩრდილოეთი აფრიკა]]''':
| align="right" style="background:#eee;" | '''8, 533, 021'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''211, 087, 622'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''24.,7'''
|-
| {{flagicon|Algeria}} [[ალჟირი]]
| align="right" | 2, 381, 740
| align="right" | 34, 178, 188<ref name="uscen"/>
| align="right" | 14.,3
| [[ალჟირი (ქალაქი)|ალჟირი]]
|-
| {{flagicon|Egypt}} [[ეგვიპტე]]<ref>[[ეგვიპტე]] is generally considered a [[transcontinental nation|transcontinental country]] in Northern Africa (UN region) and Western Asia; population and area figures are for African portion only, west of the [[Suez Canal]].</small><br /></ref>
| align="right" | 1, 001, 450
| align="right" | 83, 082, 869<ref name="uscen"/>
| align="right" | 82.,9
| [[კაირო]]
|-
| {{flagicon|Libya}} [[ლიბია]]
| align="right" | 1, 759, 540
| align="right" | 6, 310, 434<ref name="uscen"/>
| align="right" | 3.,6
| [[ტრიპოლი]]
|-
| {{flagicon|Morocco}} [[მაროკო]]
| align="right" | 446, 550
| align="right" | 34, 859, 364<ref name="uscen"/>
| align="right" | 78.,0
| [[რაბატი]]
|-
| {{დროშა|სამხრეთი სუდანი}} [[სუდანი]]
| align="right" | 619, 745
| align="right" | 8, 260, 490<ref name="n24">{{cite news|url=http://www.news24.com/Content/World/News/1073/b52cc36803164f39be83598566f1eb70/21-05-2009-07-23/Discontent_over_Sudan_census|title=Discontent over Sudan census|date=21 May 2009|work=News24.com|accessdate=2011-07-14|agency=AFP}}</ref>
| align="right" | 13,33
| [[ჯუბა]]
|-
| {{დროშა|სუდანი}} [[სუდანი]]
| align="right" | 1, 886, 068
| align="right" | 30, 894, 000<ref>{{cite news|url=http://www.news24.com/World/News/Discontent-over-Sudan-census-20090521|agency=News24|date=21 May 2009|accessdate=8 July 2011|title=Discontent over Sudan census}}</ref>
| align="right" | 16.,4
| [[ხართუმი]]
|-
| {{flagicon|Tunisia}} [[ტუნისი]]
| align="right" | 163, 610
| align="right" | 10, 486, 339<ref name="uscen"/>
| align="right" | 64.,1
| [[ტუნისი (ქალაქი)|ტუნისი]]
|-
| {{flagicon|Western Sahara}} [[დასავლეთი საჰარა]]<ref name="Western Sahara">[[Western Sahara]] is disputed between the [[Sahrawi Arab Democratic Republic]], who administer a [[Free Zone (region)|minority]] of the territory, and Morocco, who [[military occupation|occupy]] [[Southern Provinces|the remainder]].</small><br /></ref>
| align="right" | 266, 000
| align="right" | 405, 210<ref name="uscen"/>
| align="right" | 1.,5
| [[ელ აიუნი]]
|-
ხაზი 448:
|-
| {{flagicon|Canary Islands}} [[კანარის კუნძულები]] (ესპანეთი)<ref>The Spanish [[კანარის კუნძულები]], of which [[Las Palmas de Gran Canaria]] are [[Santa Cruz de Tenerife]] are co-capitals, are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to [[Morocco]] and [[Western Sahara]]; population and area figures are for 2001.<br /></ref>
| align="right" | 7,4927492
| align="right" | 1, 694, 477(2001)
| align="right" | 226.,2
| [[ლას-პალმასი]],<br />[[სანტა-კრუს-დე-ტენერიფე]]
|-
| {{flagicon|Ceuta}} [[სეუტა]] (ესპანეთი)<ref>The Spanish [[exclave]] of [[Ceuta]] is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.<br /></ref>
| align="right" | 20
| align="right" | 71, 505(2001)
| align="right" | 33575,575.2
| —
|-
| [[ფაილი:Flag of Madeira.svg|25x15px]] [[მადეირა (კუნძულები)|მადეირას კუნძულები]] (პორუგალია)<ref>The Portuguese [[Madeira Islands]] are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.<br /></ref>
| align="right" | 797
| align="right" | 245, 000(2001)
| align="right" | 307.,4
| [[ფუნშალი]]
|-
| {{flagicon|Melilla}} [[მელილია]] (ესპანეთი)<ref>The Spanish [[exclave]] of [[Melilla]] is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.<br /></ref>
| align="right" | 12
| align="right" | 66, 411(2001)
| align="right" | 55534,534.2
| —
|-
| style="background:#eee;" | '''[[სამხრეთი აფრიკა]]''':
| align="right" style="background:#eee;" | '''2, 693, 418'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''56, 406,762 762'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''20.,9'''
|-
| {{flagicon|Botswana}} [[ბოტსვანა]]
| align="right" | 600, 370
| align="right" | 1, 990, 876<ref name="uscen"/>
| align="right" | 3.,3
| [[გაბორონე]]
|-
| {{flagicon|Lesotho}} [[ლესოთო]]
| align="right" | 30, 355
| align="right" | 2, 130, 819<ref name="uscen"/>
| align="right" | 70.,2
| [[მასერუ]]
|-
| {{flagicon|Zimbabwe}} [[ზიმბაბვე]]
| align="right" | 390, 580
| align="right" | 11, 392, 629<ref name="uscen"/>
| align="right" | 29.,1
| [[ჰარარე]]
|-
| {{flagicon|Namibia}} [[ნამიბია]]
| align="right" | 825, 418
| align="right" | 2, 108, 665<ref name="uscen"/>
| align="right" | 2.,6
| [[ვინდჰუკი]]
|-
| {{flagicon|South Africa}} [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა|სარი]]
| align="right" | 1, 219, 912
| align="right" | 49, 052, 489<ref name="uscen"/>
| align="right" | 40.,2
| [[ბლუმფონტეინი]], [[კეიპტაუნი]], [[პრეტორია]]<ref>[[ბლუმფონტეინი]] is the judicial capital of South Africa, while [[კეიპტაუნი]] is its legislative seat, and [[პრეტორია]] is the country's administrative seat.<br /></ref>
|-
| {{flagicon|Swaziland}} [[სვაზილენდი]]
| align="right" | 17, 363
| align="right" | 1, 123, 913<ref name="uscen"/>
| align="right" | 64.,7
| [[მბაბანე]]
|-
| style="background:#eee;" | '''[[დასავლეთი აფრიკა]]''':
| align="right" style="background:#eee;" | '''6, 144, 013'''
| align="right" style="background:#eee;" | '''296, 186, 492 '''
| align="right" style="background:#eee;" | '''48.,2'''
|-
| {{flagicon|Benin}} [[ბენინი]]
| align="right" | 112, 620
| align="right" | 8, 791, 832<ref name="uscen"/>
| align="right" | 78.,0
| [[პორტო-ნოვო]]
|-
| {{flagicon|Burkina Faso}} [[ბურკინა ფასო]]
| align="right" | 274, 200
| align="right" | 15, 746, 232<ref name="uscen"/>
| align="right" | 57.,4
| [[უაგადუგუ]]
|-
| {{flagicon|Cape Verde}} [[კაბო-ვერდე]]
| align="right" | 4,0334033
| align="right" | 429, 474<ref name="uscen"/>
| align="right" | 107.,3
| [[პრაია]]
|-
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[კოტ-დ’ივუარი]]
| align="right" | 322, 460
| align="right" | 20, 617,068<ref name="uscen"/>
| align="right" | 63.,9
|style="font-size:89%"| [[აბიჯანი]],<ref>[[იამასუკრო]] არის ოფიციალური დედაქალაქი, ხოლო [[აბიჯანი]] არის დეფაქტო დედაქალაქი</ref> [[იამასუკრო]]
|-
| {{flagicon|Gambia}} [[გამბია]]
| align="right" | 11, 300
| align="right" | 1, 782, 893<ref name="uscen"/>
| align="right" | 157.,7
| [[ბანჯული]]
|-
| {{flagicon|Ghana}} [[განა]]
| align="right" | 239, 460
| align="right" | 23, 832, 495<ref name="uscen"/>
| align="right" | 99.,5
| [[აკრა]]
|-
| {{flagicon|Guinea}} [[გვინეა]]
| align="right" | 245, 857
| align="right" | 10, 057, 975<ref name="uscen"/>
| align="right" | 40.,9
| [[კონაკრი]]
|-
| {{flagicon|Guinea-Bissau}} [[გვინეა-ბისაუ]]
| align="right" | 36, 120
| align="right" | 1, 533, 964<ref name="uscen"/>
| align="right" | 42.,5
| [[ბისაუ]]
|-
| {{flagicon|Liberia}} [[ლიბერია]]
| align="right" | 111, 370
| align="right" | 3, 441, 790<ref name="uscen"/>
| align="right" | 30.,9
| [[მონროვია]]
|-
| {{flagicon|Mali}} [[მალი]]
| align="right" | 1, 240, 000
| align="right" | 12, 666, 987<ref name="uscen"/>
| align="right" | 10.,2
| [[ბამაკო]]
|-
| {{flagicon|Mauritania}} [[მავრიტანია]]
| align="right" | 1, 030, 700
| align="right" | 3, 129, 486<ref name="uscen"/>
| align="right" | 3.,0
| [[ნუაქშოტი]]
|-
| {{flagicon|Niger}} [[ნიგერი]]
| align="right" | 1, 267, 000
| align="right" | 15, 306, 252<ref name="uscen"/>
| align="right" | 12.,1
| [[ნიამეი]]
|-
| {{flagicon|Nigeria}} [[ნიგერია]]
| align="right" | 923, 768
| align="right" | 149, 229, 090<ref name="uscen"/>
| align="right" | 161.,5
| [[აბუჯა]]
|-
| [[ფაილი:Flag of Saint Helena.svg|25x15px]] [[წმინდა ელენე, ამაღლება და ტრისტანი-და-კუნია]] (გ.ს)
| align="right" | 410
| align="right" | 7,6377637<ref name="uscen"/>
| align="right" | 14.,4
| [[ჯეიმსტაუნი (წმინდა ელენეს კუნძული)|ჯეიმსტაუნი]]
|-
| {{flagicon|Senegal}} [[სენეგალი]]
| align="right" | 196, 190
| align="right" | 13, 711, 597<ref name="uscen"/>
| align="right" | 69.,9
| [[დაკარი]]
|-
| {{flagicon|Sierra Leone}} [[სიერა ლეონე]]
| align="right" | 71, 740
| align="right" | 6, 440, 053<ref name="uscen"/>
| align="right" | 89.,9
| [[ფრიტაუნი]]
|-
| {{flagicon|Togo}} [[ტოგო]]
| align="right" | 56, 785
| align="right" | 6, 019, 877<ref name="uscen"/>
| align="right" | 106.,0
| [[ლომე]]
|- style=" font-weight:bold; "
| სულ
| align="right" style="background:#eee;"| 30, 368, 609
| align="right" style="background:#eee;"| 1, 001, 320, 281
| align="right" style="background:#eee;"| 33.,0
|}
 
ხაზი 646:
[[ნიგერია]]ს მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი [[ნავთობი]]ს მარაგი აქვს, უდიდესი მოსახლეობა აფრიკის ქვეყნებს შორის, და ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი [[ეკონომიკა]] მსოფლიოში.
 
ბოლო ათწლეულში აფრიკის ეკონომიკამ შესამჩნევი ზრდა დაიწყო და საშუალოდ 5%-ს მიაღწია წლიურად. თუმცა ზოგიერთ ქვეყანაში ზრდა გაცილებით მაღალია (საშ. 10+ %), მაგ. [[ანგოლა]]ში, [[სუდანი|სუდანში]] და [[ეკვატორული გვინეა|ეკვატორულ გვინეაში]]. სამივე მათგანმა ბოლო დროს ნავთობის მოპოვება დაიწყო.
 
ბოლო პერიოდში აფრიკის ქვეყნებში სწრაფი ტემპებით ვითარგება [[მომსახურების სფერო]], ბევრი ქვეყანა დიდ ყურადღებას უთმობს ტურისტული ინდუსტრიის განვითარებას. [[ტურიზმი]]დან შემოსავალი მნიშვნელოვანი წყარო გახდა ისეთი ქვეყნებისთვის, როგორებიცაა: [[ეგვიპტე]], [[ტუნისი]], [[სენეგალი]], [[უგანდა]], [[კომორის კუნძულები]]. ტურიზმი ასევე ფეხს იდგანს: [[ზიმბაბვე]]ში, [[მადაგასკარი|მადაგასკარში]]. ტექნიკური თვალსაზრისით აფრიკის ინდუსტრიის ყველაზე განვითარებული დარგი არის მოპოვებითი მრეწველობა. ჩრდილოეთსა და დასავლეთში მოიპოვებენ ნავთობს და გაზს, აქ მნიშვნელოვანია უცხოური კაპიტალის როლი.
 
მიუხედავად იმისა, რომ შედარებით სწრაფი ტემპებით იზრდება კონტინენტის გადამამუშავებელი მრეწველობა, [[ეკონომიკა]]ში მისი როლი ჯერაც მცირეა. მრეწველობის ეს დარგი ძირითადად განვითარებულია [[სარ]]-ში, ეგვიპტეში [[ალჟირი|ალჟირში]], [[ნიგერია]]ში. განვითარდა [[შავი მეტალურგია|შავი]] და [[ფერადი მეტალურგია|ფერადი]] მეტალურგია, [[მანქანაქთმშენებლობამანქანათმშენებლობა]], [[ქიმიური მრეწველობა]]. რაც შეეხება [[სოფლის მეურნეობა]]ს, აქ წამყვანი დარგია [[მემცენარეობა]]. საექსპორტო კულტურებიდან აღსანიშნავია : [[კაკაო]], [[ყავა]], [[ბანანი]], [[ჩაი]], [[არაქისი]]. კაკაოს უდიდესი მწარმოებლებია [[განა]] და [[კოტ-დ’ივუარი]]. ყავა გავრცელებულია ტროპიკულ აფრიკაში, გამოირჩევა: კოტ-დ’ივუარი, [[ეთიოპია]], [[უგანდა]], [[ანგოლა]]. [[მეცხოველეობა]] გამოირჩევა დაბალპროდუქტიულობით. აფრიკის ყველაზე ნაყოფიერია, კონტინენტის [[აღმოსავლეთი აფრიკა|აღმოსავლეთი]] მხარე, სადაც ძირითადად მოჰყავთ საექსპორტო კულტურები. გვალვიან ადგილებში ძირითადად განვითარებულია სასაძოვრო მესაქონლეობა. სანაპირო რაიონებთან და [[ტბა|ტბებთან]] განვითარებულია [[მეთევზეობა]].
 
== დემოგრაფია ==
ხაზი 690:
ევროპული კოლონიზაციის პერიოდიდან აფრიკის ტერიტორიაზე გაჩნდა ევროპელი თეთრკანიანების მნიშველოვანი ჯგუფები. მათი შთამომავლები არიან [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა|სამხრეთ აფრიკის]] თეთრკანიანები ([[აფრიკანერები]], ინგლისელი სამხრეთ აფრიკელები).
 
რელიგიური აღმსარებლობის მიხედვით აფრიკელების 40 % [[ქრისტიანობა|ქრისტიანია]], 40 % [[ისლამი|მუსლიმი]]. დანარჩენი 20 % ადგილობრივი აფრიკული რელიგიების მიმდევარია. ისლამი ჩრდილოეთ აფრიკის გარდა გავრცელებულია აღმოსავლეთ აფრიკაში. აფრიკელი ქრისტიანების უმრავლესობას წარმოადგენს ევროპული კოლონიზაციის პერიოდში გაქრისტიანებული მკვიდრი მოსახლეობა. აფრიკა აგრეთვე არის [[ეთიოპია|ეთიოპიის]] მსოფლიოში ერთ–ერთი უძველესი ორთოდოქსული ქრისტიანული ეკლესიის სამშობლო.
 
აფრიკის მოსახლეობა ტერიტორიულად არათანაბრადაა განაწილებული. მოსახლეობის განლაგებაზე, მხოლოდ ბუნებრივი პირობები არ ახდენს გავლენას, არამედ ისტორიული ფაქტორიც, პირველ ყოვლისა კი მონათვაჭრობის შედეგები და ხანგრძლივი დროის მანძილზე კოლონიური რეჟიმის არსებობა. შედარებით მჭიდროდაა დასახლებული [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]], [[გვინეის ყურე|გვინეის ყურის]] და [[კონტინენტი]]ს სამხრეთ-დასავლეთი სანაპიროები, მოსახლეობის ყველაზე მაღალი სიმჭიდროვეა, [[ნილოსის დელტა]]ში, სადაც 1 კვ. კმ-ზე 1000 კაცზე მეტი მოდის. [[საჰარა|საჰარის]] უდაბნოში რომელსაც კონტინენტის 1/4 უკავია, ცხოვრობს მთელი მოსახლეობის 1 %-ზე ნაკლები, მის ზოგიერთ რეგიონში კი საერთოდ არ არის მუდმივი მოსახლეობა.
 
=== რასები ===
ხაზი 710:
მრავალი ვარაუდით აფრიკაში ათასზე მეტი ენაა გავრცელებული, რომელთა უმრავლესობა აფრიკული წარმოშობისაა, დანარჩენი კი ევროპული. აფრიკა მსოფლიოში ყველაზე პოლიგლოტი ქვეყანაა, აქ ჩვეულებრივი მოვლენაა რამდენიმე აფრიკულ ენასთან ერთად ერთი ან ორი ევროპული ენის ცოდნა. აფრიკაში სულ ოთხი ენობრივი ოჯახია.
 
* [[აფრო-აზიური ენები]]ს ოჯახში 240 ენა და 285 მილიონი ადამიანია, რომელთა უმრავლესობა აღმოსავლეთ და ჩრდილოეთ აფრიკაში, საჰელში და სამხრეთდასავლეთსამხრეთ-დასავლეთ აზიაშია გავრცელებული.
 
* [[ნილოს-საჰარის ენები]]ს ოჯახი ასზე მეტ ენას შეიცავს და 30 მილიონი მოსაუბრე ჰყავს. ეს ენები ძირითადად გავრცელებულია [[ჩადი|ჩადში]], [[ეთიოპია]]ში, [[კენია]]ში, [[სუდანი|სუდანში]], [[უგანდა]]ში და ჩრდ. [[ტანზანია]]ში.
ხაზი 718:
* [[ხოისური ენები]]ს ოჯახში დაახლოებით ორმოცდაათი ენაა და სამხრეთ აფრიკაში გავრცელებული 120 000 ადამიანში. ხოისურ ენათა უმრავლესობა გადაშენების პირასაა მისული. [[ხოი]] და [[სან]] ხალხი აფრიკის ამ ნაწილის აბორიგენ მცხოვრებლებად არიან მიჩნეული.
 
[[კოლონიალიზმი]]ს შედეგად თითთქმის ყველა აფრიკულმა ქვეყანამ ოფიციალურ ენად მიიღო მათი კონტინენტისთვის უცხო ენა, თუმცა ამჟამად რამდენიმე მათგანი პარალელურად მშობლიურ ენასაც იყენებს (მათ შორის სვაჰილი). მრავალ ქვეყანაში [[ინგლ.|ინგლისური]] და [[ფრანგ.|ფრანგული]] (იხ. [[აფრიკული ფრანგული]]) გამოიყენება საზოგადოებრივ სფეროში მთავრობაში, კომერციაში, განათლებასა და მედიაში. აქ გავრცელებულ სხვა არააფრიკულ ენებს შორისაა არაბული, პორტუგალიური, აფრიკაანსი და მალაგასიური.
 
== კულტურა ==
[[ფაილი:Great Mosque of Djenné 1.jpg|thumb|250px|ჯენეს მეჩეთის მთავარი შესასვლელი ჩრდილოეთიდან.]]
[[ფაილი:SFEC EGYPT ABUSIMBEL 2006-003.JPG|thumb|right|upright|[[აბუ სიმბელი]]ს ტაძარი. ფარაონი [[რამზეს II]]. ეს ნაგებობა აგებულია ძვ. წ 1400 წელს.]]
რთული გეოგრაფიული და კლიმატური პირობების მიუხედავად, აფრიკის კონტინენტზე მაინც წარმოიშვა ბევრი [[კულტურა]] და [[ცივილიზაცია]]. თუმცა ისეთმა გარეშე ძალებმა, როგორც თავდაპირველად [[არაბები|არაბებმა]], ხოლო შემდეგ [[ევროპელები|ევროპელებმა]], გამანადგურებელი ეფექტი მოახდინეს აფრიკული ცხოვრების განვითარებაზე.
 
აფრიკა, სავარაუდოდ, [[ადამიანი|ადამიანთა]] მოდგმის აკვანს წარმოადგენდა. [[ანთროპოლოგია|ანთროპოლოგებმა]] [[ტანზანია]]ში აღმოაჩინეს ადამიანის ჩონჩხი და შრომის პრიმიტიული იარაღების ნაშთები, რომლებიც 2 მილიონი წლითაა დათარიღებული. მართალია, ამ მემკვიდრეობს ზუსტი კვალი დიდი კამათის საგანს წარმოადგენს, მაგრამ სრულიად საფუძვლიანია ვივარაუდოთ, რომ თანამედროვე ადამიანის წინაპრები სწორედ აფრიკის კონტინენტზე წარმოიშვნენ.
 
აფრიკული კულტურა ისტორიის მანძილზე განიცდიდა უცხოური კულტურების გავლენას და თავის მხრივ ზემოქმედებას ახდენდა სხვა [[ქვეყანა|ქვეყნების]] და [[კონტინენტი|კონტინენტების]] კულტურაზე. უდიდესი წვლილი შეიტანა თანამედროვ ცივილიზაციის განვითარებაში, [[ძველი ეგვიპტე|ძველმა ეგვიპტემ]]. აფრიკის კონტინენტზე არსებობს 2 0002000-ზე მეტი ადგილობრივი ენა, აქედან 400 [[ნიგერია]]ში. ეს ყველაფერი კონტინენტის მაღალ კულტურაზე მეტყველებს. აფრიკის ქვეყნების კულტურის ფონზე გამოირჩევიან: [[ნკეტია]] (ბენინელი კოპოზიტორი), [[ენო ბელინგია]] (კამერუნელი კომპოზიტორი), [[აფუორქ თექლე]] (ეთიოპიელი მხატვარი), [[ეზეკილ მპხალელე]] (ლიტერატურა, სარი), [[ჩინუა აჩები]] (ლიტერატურა, ნიგერია) და ა. შ.
 
[[იუნესკო]]ს მსოფლიოს ბუნებრივი ლადშაფტის და უნიკალური ისტორიული არქიტექტულ მემკვიდრეობათა შორის, აფრიკის კონტინენტზე 78 ობიექტი მდებარეობს. აქედან აღსანიშნავია: [[ტიმგალი]] ([[ალჟირი]]), [[ამოეას მეფის სასახლე]] ([[ბენინი]]), [[ჯენე]] (ქალაქის ძველი ნაწილი, [[მალი]]), [[ომოს ეროვნული პარკი]] ([[ეთიოპია]]).
 
=== უდაბნოს ბარიერი ===
ძვ. წ. 8000 წელს [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკის]] გამწვანებულ და ნაყოფიერ მიწებზე სახლობდა [[ქვის ხანა|ქვის ხანის]] ხალხი. ცნობები მათ შესახებ შემორჩენილია იმ ნახატებში, რომლებიც შესრულებულია გამოქვაბულების კედლებზე. მოგვიანებით ძვ.წ. 4000-2000 წლების შუალედში, ამ კონტინენტზე კლიმატი საგრძნობლად შეიცვალა, მიწა გამოშრა და გაჩნდა [[საჰარა]]ს ვრცელი [[უდაბნო]]. ამის შემდეგ საჰარის სამხრეთით მდებარე აფრიკის ტერიტორიების განვითარება საგრძნობლად შენელდა. ხალხს საუკუნეები დასჭირდა იმისათვის, რომ შეემუშავებინა ახალი ტექნოლოგიები და საშუალებები უდაბნოს ბარიერის გადასალახად. ამასობაში კი, ჩრდილოეთ აფრიკის კულტურა [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] კულტურების გვარდით ვითარდებოდა, თავდაპირველად ძველი ეგვიპტის გავლენით, მოგვიანებით კლასიკურ კულტურებთან შერწყმით ([[ძველი საბერძნეთი|ბერძნული]] და [[რომის რესპუბლიკა|რომაული]]), ხოლო შემდგომ [[არაბთა იმპერია|ისლამური]] სამყაროს კვალდაკვალ.
 
აფრიკის დანარჩენ ტერიტორიაზე ცივილიზაცია ვითარდებოდა გეოგრაფიული მდებარეობითა და კლიმატური პირობების გათვალისწინებით. მდებარეობა მოიცავდა უდაბნოებისა და ეკვატორული ტყეების ვრცველ ტერიტორიებს, მაღალ [[ზეგანი|ზეგნებზე]] მდინარეები ჩაედინებოდა უზარმაზარ [[ჩანჩქერი|ჩანჩქერებად]], რომლებიც შეუძლებლად ხდიდა ამ მდინარეების სავაჭრო და სატრანსპორტო გამოყენებას. მიუხედავად ამისა, საჰარის ქვედა ტერიტორიებზე მაინც ვითარდებოდა სოფლის მეურნეობა. [[ძვ. წ. 200|ძვ.წ. 200]] წელს ჩრდილო-აღმოსავლეთით დაიწყეს [[რკინა|რკინის]] დამუშავება; მის სამხრეთით პროგრესი ნელი ტემპით მიმდინარეობდა, თუმცა [[1200|ახ. წ. 1200]] წელს მხოლოდ [[პიგმეები]] და [[ბუშმენები]]ღა ცხოვრობდნენ ქვის ხანაში. მიუხედავად ამისა, [[სოფლის მეურნეობა|სოფლის მეურნეობის]] ტექნოლოგიები მაინც პრიმიტიული იყო, აქ არ არსებობდა ურემი და გუთანიც კი.
 
=== მუსიკა და ცეკვა ===
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/აფრიკა“-დან