გეოქრონოლოგიური სკალა: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ Bot: 67 ენათაშორისი ბმული გადატანილია Wikidata-ზე, d:q43521 |
მ clean up, removed: {{Link FA|eo}}, {{Link FA|pl}} using AWB |
||
ხაზი 2:
[[სურათი:Geological time spiral.png|მინი|right|260პქ|<center>გეოქრონოლოგიური სკალის სპირალისებური გამოსახულება]]
'''გეოლოგიური წელთაღრიცხვა''' — [[დედამიწის ქერქი]]ს ამგები [[ქანი (გეოლოგია)|ქანების]] ასაკის დადგენა. განარჩევენ შეფარდებითსა და აბსოლუტურ (ბირთვულ) გეოლოგიურ წელთაღრიცხვას. შეფარდებითი გეოლოგიური წელთაღრიცხვა ადგენს ქანთა
შეფარდებით ასაკს, ე.ი. იკვლევს მათი წარმოშობის თანამიმდევრობას დროში თვით იმ დროის ხანგრძლივობის შეუფასებლად, რომელმაც განვლო მათი ჩამოყალიბების შემდეგ. აბსოლუტური გეოქრონოლოგიური წელთაღრიცხვა ქანთა ასაკს განსაზღვრავს დროის ერთეულებში, ჩვეულებრივ, მილიონ წლებში. ეს ე. წ. აბსოლუტური (იზოტოპური, რადიოლოგიური) ასაკია.
''შეფარდებითი გეოქრონოლოიგური წელთაღრიცხვა'' — იმ დებულებას ემყარება, რომ შრეებრივი ქანების პირველადი, აუშლელი თანამიმდევრობის შემთხვევაში ზევით მდებარე შრე მის ქვეშმდებარე შრეზე ახალგაზრდაა (სტენოს პრინციპი). არაშრეებრივი გეოლოგიური სხეულების (ინტრუზიული და ძარღვული ქანები) შეფარდებითი ასაკის დადგენა შრეებრივ ქანებთან მათი სივრცობრივი ურთიერთდამოკიდებულების საფუძველზე ხდება. ასეთი ქანის გამკვეთი სხეული მის მიერ გავეთილ შრეთა შორის უახალგაზრდეს შრეზე უფრო ახალგაზრდაა და უფრო ძველია, ვიდრე უძველესი შრე
იმ შრეთა შორის, რომლებიც მასზე უთანხმოდ არიან განლაგებული.
[[ქანი (გეოლოგია)|ქანთა]] ასაკობრივ თანამიმდევრობას (მათ შეფარდებით დათარიღებას) როგორც ცალკეულ რაიონებში, ისე დედამიწის მთელი ზედაპირისათვის, [[სტრატიგრაფია (გეოლოგია)|სტრატიგრაფია]] იკვლევს.
სტრატიგრაფიული კვლევის მთავარ მეთოდს წარმოადგენს პალეონტოლოგიური მეთოდი. იგი ემყარება XIX საუკუნის დასაწყისში დადგენილ ფაქტს, რომ სხვადასხვა ასაკის შრეებში განამარხებული ორგანიზმების ასოციაციები განსხვავებულია, ერთდროულად დალექილ შრეებში კი — მსგავსი. თავდაპირველად გეოლოგიური დროის განმავლობაში ორგანული სამყაროს შემადგენლობის ცვლას უეცარი გეოლოგიური
კატასტროფებით გამოწვეული ორგანიზმების გადაშენებითა და ღვთაების ახალი შემოქმედებითი აქტებით ხსნიდნენ ([[ჟორჟ კიუვიე]] და მისი მიდევრები). მხოლოდ მას შემდეგ, რაც [[ჩარლზ ლაიელი|ჩარლზ ლაიელმა]] სწორად შეაფასა ნელი გეოლოგიური პროცესების გადამწყვეტი მნიშვნელობა დედამიწის ზედაპირის სახეცვლისათვის, ხოლო [[ჩარლზ დარვინი|ჩარლზ დარვინმა]] ორგანული სამყაროს ევოლუციური განვითარების თეორია შექმნა, საფუძველი ჩაეყარა პალეონტოლოგიური მეთოდის ნამდვილ მეცნიერულ მატერიალისტურ დასაბუთებას.
ხანგრძლივ კვლევათა შედეგად შემუშავებულია სტრატიგრაფიული სკალა, რომელშიც [[დედამიწის ქერქი]]ს შრეთა დალექვის ზოგადი თანამიმდევრობაა მოცემული. ამ სკალის ზედა (გვიანი) ნაწილი — [[ფანეროზოური ეონი|ფანეროზოური]] — საკმაოდ დეტალურად არის დანაწილებული პალეონტოლოგიური მეთოდის მონაცემების საფუძველზე. რაც შეეხება სკალის ქვედა (ადრეულ) ნაწილს, აქ ნამარხთა ცუდად
დაცვის ან საერთოდ არარსებობის გამო პალეონტოლოგიური მეთოდის გამოყენების საშუალება ძლიერ შეზღუდულია. ამიტომ თავდაპირველად კამბრიულისწინა წარმონაქმნების დანაწილებას საფუძვლად დაედო სათანადო ქანების [[მეტამორფიზმი]]ს ხარისხი და სწორედ ამის საფუძველზე გამოყვეს არქეული (არქეოზოური) და პროტეროზოური ერები. სკალის ფანეროზოური ნაწილი იყოფა სამ ჯგუფად — [[პალეოზოური ჯგუფი|პალეოზოური]], [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოური]] და [[კაინოზოური ჯგუფი|კაინოზოური]].
''აბსოლუტური გეოლოგიური წელთაღრიცხვა'' ჩაისახა XX საუკუნის დასაწყისში, როდესაც ბუნებრივი რადიოაქტიურობის აღმოჩენის შემდეგ გამოითქვა მოსაზრება, რომ ქიმიური ელემენების რადიოაქტიური დაშლის სიჩქარე გამოეყენებინათ [[ქანი (გეოლოგია)|ქანებისა]] და [[მინერალები]]ს აბსოლუტური ასაკის დასადგენად (პ. კიური, ე. რეზერფორდი).
[[1907]] წელს ბ. ბოლტვუდმა და ე. რეზერფორდის წინადადებით პირველმა ჩაატარა რადიოაქტიური მინერალების ასაკის განსაზღვრის ცდა ტყვიის მეთოდით. [[1917]] წელს ჯ. ბარელმა საფუძველი ჩაუყარა ცალკეული გეოქრონოლოგიური მიჯნების
დათარიღებას რადიოლოგიური გამოზმვების საშულებით. ეს სამუშაო გააგრძელა და განავითარა ა. ჰოლმზმა, რომელმაც შეადგინა ფანეროზოური დროის გეოქრონოლოიური სკალის რამდენიმე ვარიანტი.
გეოლოგიურ ისტორიას აღადგენენ [[დედამიწის ქერქი]]ს ამგები ქანების შესწავლით. დედამიწის როგორც პლანეტის ასაკად 4,5—4,6 მლრდ. წელიწადს ანგარიშობენ.
== იხილეთ აგრეთვე ==
Line 44 ⟶ 43:
* Старик И. Е., Ядерная геохронология, М. — Л., 1961.
[[კატეგორია:გეოქრონოლოგია]]
[[კატეგორია:ისტორიული გეოლოგია]]
{{Link GA|de}}
| |||