პლანეტა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[პტოლემე]] ფიქრობდა, რომ პლანეტები დედამიწის ირგვლივ ბრუნავდა ეპიციკლური მოძრაობით. მიუხედავად იმისა, რომ ის იდეა მრავალჯერ იყო გამოთქმული, რომ პლანეტები [[მზე|მზის]] ირგვლივ ბრუნავდა, მე-17 საუკუნემდე არავინ უჭერდა მხარს და მხოლოდ მაშინ აღიარეს, როცა [[გალილეო გალილეი]]მ პირველად [[ტელესკოპი]]თ ასტრონომიული დაკვირვებები ჩაატარა და ამის მტკიცებულება მოძებნა. დაკვირვებათა მონაცემების ფრთხილი ანალიზით [[იოჰანეს კეპლერი|იოჰანეს კეპლერმა]] დაამტკიცა, რომ პლანეტების ორბიტები არა წრიული, არამედ [[ელიფსი|ელიფსური]] იყო. ტელესკოპების განვითარებასთან ერთად ასტრონომებმა დაინახეს, რომ, დედამიწის მსგავსად, პლანეტები დახრილი ღერძების ირგვლივ ბრუნავდა, ზოგს კი აღმოაჩნდა ისეთი ნიშან-თვისებები, როგორიცაა ყინულის ქუდები და სეზონები. კოსმოსური ხანის დასაწყისიდან მოყოლებული კოსმოსური ზონდების მიერ ახლო დაკვირვებებმა ჩატარებულმა კვლევებმა ცხადყო, რომ დედამიწასა და სხვა პლანეტებს ისეთი საერთო მახასიათებლები აქვს, როგორიცაა [[ვულკანიზმი]], [[ქარიშხალი|ქარიშხლები]], [[ახალი გლობალური ტექტონიკა|ტექნონიკა]] და [[ჰიდროლოგია|ჰიდროლოგიაც]] კი.

ათასზე მეტი პლანეტა აღმოაჩინეს სხვა [[ვარსკვლავები]]ს გარშემო („ეგზოპლანეტები“„[[ეგზოპლანეტა|ეგზოპლანეტები]]<nowiki/>“) „ირმის„[[ირმის ნახტომში“ნახტომი|ირმის ნახტომში]]<nowiki/>“: 2014 წლის 14 აგვისტოს მონაცემებით, 1815 ეგზოპლანეტაა ცნობილი 1130 პლანეტარულ სისტემაში (აქედან 466 მრავალპლანეტარული სისტემაა), სადაც პლანეტები [[დედამიწა|დედამიწის]] ზომიდან [[იუპიტერი|იუპიტერზე]] ბევრად დიდ ზომამდე აღწევს.<ref name="Encyclopaedia">{{cite web |title=Interactive Extra-solar Planets Catalog |work=[[The Extrasolar Planets Encyclopaedia]] |url=http://exoplanet.eu/catalog.php |last=Schneider |first=Jean |date=16 January 2013 |accessdate=2013-01-15 }}</ref> 2011 წლის 20 დეკემბერს [[კეპლერის კოსმოსური ტელესკოპი]]ს მკვლევართა ჯგუფმა განაცხადა პირველი დედამიწის ზომის ეგზოპლანეტების აღმოჩენა: [[კეპლერ-20e]]<ref name="Kepler20e-20111220">{{cite web |author=[[NASA|NASA Staff]] |title=Kepler: A Search For Habitable Planets – Kepler-20e |url=http://kepler.nasa.gov/Mission/discoveries/kepler20e/ |date=20 December 2011 |publisher=[[NASA]] |accessdate=2011-12-23 }}</ref> და [[კეპლერ-20f]],<ref name="Kepler20f-20111220">{{cite web |author=[[NASA|NASA Staff]] |title=Kepler: A Search For Habitable Planets – Kepler-20f |url=http://kepler.nasa.gov/Mission/discoveries/kepler20f/ |date=20 December 2011 |publisher=[[NASA]] |accessdate=2011-12-23 }}</ref> რომლებიც მზის მსგავსი [[ვარსკვლავი]]ს, [[კეპლერ-20]]-ის,<ref name="NASA-20111220">{{cite web|last=Johnson |first=Michele |title=NASA Discovers First Earth-size Planets Beyond Our Solar System|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/kepler/news/kepler-20-system.html|publisher=[[NASA]]|date=20 December 2011 |accessdate=2011-12-20}}</ref><ref name="Nature-20111220">{{cite journal |last=Hand |first=Eric |title=Kepler discovers first Earth-sized exoplanets |doi=10.1038/nature.2011.9688 |date=20 December 2011 |journal=[[Nature (journal)|Nature]]}}</ref><ref name="NYT-20111220">{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |title=Two Earth-Size Planets Are Discovered|url=http://www.nytimes.com/2011/12/21/science/space/nasas-kepler-spacecraft-discovers-2-earth-size-planets.html|date=20 December 2011 |publisher=New York Times |accessdate=2011-12-21 }}</ref> ირგვლივ ბრუნავდა. 2012 წლის კვლევის მიხედვით, რომელიც [[გრავიტაციული ლინზირება|გრავიტაციულ მიკროლინზირებაზე]] იყო დაფუძნებული, „ირმის ნახტომში“ არსებულ თითოეულ [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავს]] 1,6 პლანეტა ჰყავს ორბიტაზე.<ref>{{cite journal |last1=Cassan |first1=Arnaud |author2=D. Kubas, J.-P. Beaulieu, M. Dominik, K. Horne, J. Greenhill, J. Wambsganss, J. Menzies, A. Williams, U. G. Jørgensen, A. Udalski, D. P. Bennett, M. D. Albrow, V. Batista, S. Brillant, J. A. R. Caldwell, A. Cole, Ch. Coutures, K. H. Cook, S. Dieters, D. Dominis Prester, J. Donatowicz, P. Fouqué, K. Hill, N. Kains et al.|title=One or more bound planets per Milky Way star from microlensing observations|journal=Nature|date=12 January 2012|volume=481|pages=167–169 |doi=10.1038/nature10684 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v481/n7380/full/nature10684.html|accessdate=11 January 2012|issue=7380|bibcode = 2012Natur.481..167C |pmid=22237108|arxiv = 1202.0903 |displayauthors=29}}</ref> 5 [[მზე|მზის]] მსგავსი [[ვარსკვლავი]]დან ერთს მაინც ჰყავს დედამიწის ზომის პლანეტა [[სასიცოცხლო ზონა]]ში.

შეუიარაღებელი თვალით ხილული 5 კლასიკური პლანეტა უძველესი დროიდანაა ცნობილი, რომელთაც მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია [[მითოლოგია]]ზე, [[რელიგიური კოსმოლოგია|რელიგიურ კოსმოლოგიასა]] და უძველეს ასტრონომიაზე. ძველ დროში ასტრონომებმა შენიშნეს, გარკვეული [[სინათლე]] როგორ მოძრაობდა ცაზე სხვა [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავებთან]] მიმართებით. ძველი ბერძნები ამ ნათებებს πλάνητες ἀστέρες (planetes asteres, „მოხეტიალე ვარსკვლავები“) ან πλανῆται (planētai, „მოხეტიალეები“) უწოდებნენ,<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0058%3Aentry%3Dplanh%2Fths πλανήτης], H. G. Liddell and R. Scott, ''A Greek–English Lexicon'', ninth edition, (Oxford: Clarendon Press, 1940).</ref> რომლისგანაც დღევანდელი სიტყვა „პლანეტა“ არის წარმოებული.<ref>{{cite web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/planet |title=Definition of planet |publisher=Merriam-Webster OnLine |accessdate=2007-07-23}}</ref><ref name="oed">{{cite web | url= http://dictionary.oed.com/cgi/entry/50180718?query_type=word&queryword=planet |publisher = Oxford English Dictionary | title = planet, n | accessdate=2008-02-07|year=2007}} ''Note: select the Etymology tab ''</ref> [[ძველი საბერძნეთი|ძველ საბერძნეთში]], [[ძველი ჩინეთი|ჩინეთში]], [[ბაბილონი|ბაბილონსა]] და ყველა პრემოდერნისტულ ცივილიზაციაში<ref>{{cite journal |first=Otto E. |last=Neugebauer |year=1945 |title=The History of Ancient Astronomy Problems and Methods |journal=Journal of Near Eastern Studies |volume=4 |issue=1 |pages=1–38 |doi=10.1086/370729}}</ref><ref>{{cite book |first=Colin |last=Ronan |title=Astronomy in China, Korea and Japan |edition=Walker |chapter=Astronomy Before the Telescope |pages=264–265}}</ref> საყოველთაოდ მიჩენული იყო, რომ [[დედამიწა]] [[სამყარო]]ს ცენტრი იყო და ყველა „პლანეტა“ დედამიწას უვლიდა გარშემო. ამ შეხედულების ერთ-ერთი მიზეზი ის იყო, რომ [[ვარსკვლავები]] და პლანეტები ისე ჩანდა, თითქოს ყოველდღე დედამიწას გარს უვლიანუვლიდა.<ref>{{cite book |first=Thomas S. |last=Kuhn |title=The Copernican Revolution |pages=5–20 |publisher=Harvard University Press |year=1957 |isbn=0-674-17103-9}}</ref>

პირველი [[ცივილიზაცია]], რომელიც პლანეტების ფუნქციურ თეორიას ფლობდა, იყვნენ [[ბაბილონი|ბაბილონელები]], რომლები [[მესოპოტამია]]ში ცხოვრობდნენ პირველ და მეორე ათასწლეულში (ძვ.წ.). უძველესი პლანეტარული ასტრონომიული ტექსტი არის ამისადუქას ბაბილონური ვენერას ფირფიტა - პლანეტა [[ვენერა|ვენერას]] მოძრაობების დაკვირვების სიის ძვ.წ. მე-7 საუკუნის ასლი, რომელიც მეორე ათასწლეულით თარიღდება.<ref name="practice">{{cite book |title=The History and Practice of Ancient Astronomy |first=James |last=Evans |publisher=Oxford University Press |year=1998 |pages=296–7 |url=http://books.google.com/?id=nS51_7qbEWsC&pg=PA17

თავდაპირველად [[ძველი ბერძნები]] ისეთ დიდ მნიშვნელობას არ ანიჭებდნენ პლანეტებს, როგორც [[ბაბილონი|ბაბილონელები]]. ძვ.წ. მეხუთე და მეექვსე საუკუნეებში [[პითაგორიანელები|პითაგორიანელებმა]] განავითარეს თავიანთი საკუთარი დამოუკიდებელი პლანეტარული თეორია, რომელიც მოიცავდა [[დედამიწა]]ს, [[მზე]]ს, [[მთვარე]]სა და პლანეტებს, რომლებიც „ცენტრალური ცეცხლის“ ირგვლივ ბრუნავდა [[სამყარო]]ს ცენტრში. [[პითაგორა]] და [[პარმენიდე]] პირველები იყვნენ, რომლებმაც შენიშნეს საღამოს ვარსკვლავი ([[ჰესპერო]]) და დილის ვარსკვლავი ([[ფოსფორო]]), როგორც ერთი და იგივე ([[აფროდიტე]] - ლათინური ვენერას შესაბამისი სახელი).<ref name="burnet">{{cite book | first=John |last=Burnet |title= Greek philosophy: Thales to Plato |year=1950 |publisher=Macmillan and Co. |pages=7–11 |url=http://books.google.com/?id=7yUAmmqHHEgC&pg=PR4 |accessdate=2008-02-07 |isbn=978-1-4067-6601-1}}</ref> ძვ.წ. მესამე საუკუნეში არისტარქემ წამოაყენა ჰელიოცენტრული სისტემის იდეა, რომლის თანახმადაც დედამიწა და პლანეტები [[მზე|მზის]] გარშემო ბრუნავდა. თუმცა, გეოცენტრული სისტემა დომინანტად დარჩებოდა, რომ არა მეცნიერული რევოლუცია.