ვიკიპედია

ახალი გვინეა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა კუნძული
| სახელი = ახალი გვინეა
| მშობ. სახელი = {{lang-id|Pulau Irian}}<br />{{lang-en|New Guinea}}<br />ტოკ-პისინის ენა — Niugini
| native name link =
| მეტსახელი =
| სურათის სახელი = LocationNewGuinea.svg
| სურათის წარწერა = კუნძულკუნძული ახალი გვინეა
| სურათის ზომა = 250px
| ალტ სურათი = [[ფაილი:Karte Neuguinea.png]]
| locator map =
| locator map size =
ხაზი 16:
| კუნძულთა რაოდენობა =
| მთავარი კუნძული =
| ფართობი_კმ2 = 786, 000
| სია = 2
| სიგრძე_კმ =
| სიგანე_კმ =
| სანაპიროს სიგრძე =
| სანაპიროზოლი_კმ =
| უმაღლესი მთა = [[პუნჩაკ-ჯაია]]
| სიმაღლე_მ = 2 4,8844884
| ქვეყნის სახელი = [[{{დროშა|ინდონეზია]]}}<br />[[{{დროშა|პაპუა-ახალი გვინეა]]}}
| ქვეყანა =
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
ხაზი 51:
| ქვეყანა 2 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 =
ხაზი 61:
| ქვეყნის 2 ლიდერის ტიპი =
| ქვეყნის 2 ლიდერის სახელი =
| მოსახლეობა = ~ 7.59 მილიონი500 000
| აღწერის წელი = 20052010
| სიმჭიდროვე_კმ2 = 812 ად.
| ეთნიკური ჯგუფები = [[პაპუასი|პაპუასები]] და [[ავსტრალიელებიმელანეზიელები]]
| ვებსაიტი =
| დამატებითი ინფო =
}}
 
'''ახალი გვინეა''' ({{lang-id|Pulau Irian}}, {{lang-en|New Guinea}}, ტოკ-პისინის ენა — Niugini) — მსოფლიოში სიდიდით [[კუნძულების სია ფართობის მიხედვით|მეორე კუნძული]] ([[გრენლანდია|გრენლანდიის]] შემდეგ), რომლის ფართობი შეადგენს 786, 000&nbsp; კმ²-ს. კუნძული მდებარეობს [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. გეოგრაფიულად ეს ტერიტორია მიეკუთვნება [[მალაის არქიპელაგი|მალაის არქიპელაგს]]<ref name=Wallace>{{cite web
|last=Wallace
|first=Alfred Russell
|authorlink=Alfred Russell Wallace
|title=On the Physical Geography of the Malay Archipelago
|url=http://web2.wku.edu/~smithch/wallace/S078.htm
|year=1863
|accessdate=30 November 2009}}; {{Cite book | last = Wallace | first = Alfred Russel | authorlink = Alfred Russel Wallace | title = The Malay Archipelago | publisher = Macmillan and Co | year = 1869 | location = London | page = 2 }}</ref> ეს კუნძული წარმოადგენს [[აზია|აზიის]] და [[ოკეანეთი]]ს გამყოფს. ახალი გვინეა მიეკუთვნება [[ავსტრალია (კონტინენტი)|ავსტრალიის კონტინენტს]]<ref>{{Cite journal |last=Allen |first=Jim |last2=Gosden |first2=Chris |last3=Jones |first3=Rhys |last4=White |first4=J. Peter |year=1988 |title=Pleistocene dates for the human occupation of New Ireland, northern Melanesia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=331 |issue=6158 |pages=707–709 |doi=10.1038/331707a0 }}</ref> ახალი გვინეა [[ავსტრალია|ავსტრალიისგან]] გამოყოფილია [[ტორესის სრუტე|ტორესის სრუტის]] მეშვეობით. ეს ტერიტორია მიიჩნევა [[მელანეზია|მელანეზიის]] კუნძულების ჯგუფის ნაწილად. რაც შეეხება პოლიტიკურ თვალსაზრისს, ახალი გვინეა იყოფა ორიორ ნაწილისგანნაწილად. [[დასავლეთი პაპუა (რეგიონი)|დასავლეთი პაპუა]] შედის [[ინდონეზია|ინდონეზიის]] შემადგენლობაში რიგითრიგითი პროვინციასპროვინციის სახით. აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს, სუვერენული სახელმწიფო [[პაპუა ახალი გვინეა]]. კუნძულზე დაახლოებით ცხოვრობს9 7.5500 მილიონი000 ადამიანი (2010) ცხოვრობს, ეს ტერიტორია ერთ-ერთი ყველაზე მეჩხრად დასახლებული ადგილია (812 კაცი/კმ<sup>2</sup>²).
 
ახალი გვინეა გეოლოგიური თვალსაზრისით, მოქცეულიმოქცეულია ტექტონიკურად აქტიურ ზონაში. აქ არის მრავალი ვულკანი, მათ შორის სიმაღლის თვალსაზრისით უმაღლესია [[პუნჩაკ-ჯაია]], სიმაღლე 4,884— 4884 მ (16, 023&nbsp; ფტ). კუნძული მდიდარია ფლორის და ფაუნის მრავალფეროვნებით, აქ არის მრავალი ენდემური ჯიშის ცხოველი და მცენარე.
 
კუნძულზე ადამიანის უძველესი ნასახლარები 40, 000 წლით თარიღდება, ახალ გვინეაზე ადამიანი [[აზია|აზიის]] კონტინენტიდან მოხვდა. [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნეში]]ში კუნძულზე პირველად მივიდნენ ევროპელები, ესენი იყვნენ ესპანელები, მათ ახალ აღმოჩენილ კუნძულს ''ნუევა გვინეა'' უწოდეს. მოგვიანებით ეს ტერიტორია შევიდა [[ჰოლანდიის იმპერია|ჰოლანდიის იმპერიის]] შემადგენლობაში, ახალი გვინეა გაერთიანდა [[ჰოლანდიური ოსტ-ინდოეთი|ჰოლანდიურ ოსტ-ინდოეთში]]. გერმანიის იმპერიის გაძლიერების შემდეგ, გერმანელებმა მოახდინეს კუნძულის ჩრდილოეთი ნაწილის ანექსირება, აქ შეიქმნა [[გერმანული ახალი გვინეა]]. [[პირველი მსოფლიო ომისომი]]ს შემდეგ, როდესაც მოხდა გერმანიის და მისი მოკავშირეების დამარცხება, [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულების]] საფუძველზე, კუნძული [[ავსტრალია]]ს გადაეცა. 1975 წელს კუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილს დამოუკიდებლობა მიენიჭა.
 
== პოლიტიკური დაყოფა ==
[[Fileფაილი:New guinea named.PNG|thumb|280px|ახალი გვინეის პოლიტიკური დაყოფა]]
პოლიტიკური თვალსაზრისით კუნძული ახალი გვინეა იყოფა, თითქმის თანაბარ ორ ნაწილად, ესენია:
 
* დასავლეთ ნაწილი (იხილეთ [[დასავლეთი პაპუა (რეგიონი)]]), მისი საზღვარი გადის, 141°E განედზე. ეს საზღვარი მხოლოდ ერთ მონაკვეთში მიუყვება მდინარე [[ფლაი (მდინარე)|ფლაის]] სანაპირო ზოლს. ეს ტერიტორია ადრე შედიოდა ჰოლანდიის შემადგენლობაში, ამჟამად კი ამ ადგილსმას [[ინდონეზია]] აკონტროლებს, აქ არსებობს ინდონეზიის ორი პროვინცია. ესენია:
:* [[დასავლეთი პაპუა (ინდონეზიის პროვინცია)|დასავლეთი პაპუა]], რომლის ადმინისტრაციულ ცენტრს წარმოადგენს ქალაქი [[მანოკვარი]].
:* [[პაპუა (ინდონეზიის პროვინცია)|პაპუა]], რომლის ადმინისტრაციულ ცენტრს წარმოადგენს ქალაქი [[ჯაიაპურა]].
 
* კუნძულის აღმოსავლეთი ნაწილი უკავია, [[პაპუა-ახალი გვინეა|პაპუა-ახალ გვინეას]], რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა 1975 წელს. მანამდე ეს ტერიტორია სხვადასხხვა სახელმწიფოთა შემადგენლობაში შედიოდა. პაპუა-ახალი გვინეა შედგება შემდეგი რეგიონებისგან:
:* [[პაპუას რეგიონი|პაპუა]]ს რეგიონი. ეს ტერიტორია შედგება შემდეგი პროვინციებისგან: [[დასავლეთი პაპუა (პაპუა -ახალი გვინეა)|დასავლეთი]], [[გულფის პროვინცია|გულფი]], [[ცენტრალური პროვინცია (პაპუა -ახალი გვინეა)|ცენტრალური]], [[ოროს პროვინცია|ორო (ჩრდილოეთით)]] და [[მილი-ბეი]].
:* [[ჰეილენდსის რეგიონი|ჰეილენდსის]] რეგიონი. ეს ტერიტორია შედგება შემდეგი პროვინციებისგან: [[სამხრეთი ჰეილენდსი (პაპუა -ახალი გვინეა)|სამხრეთ ჰეილენდსი]], [[ენგას პროვინცია]], [[დასავლეთი ჰეილენდსი]], [[სიმბუს პროვინცია]] და [[აღმოსავლეთი ჰეილენდსი]].
:* [[მომასეს რეგიონი]], ეს ტერიტორია შედგება შემდეგი პროვინცებისგან: [[მორობეს პროვინცია|მორობე]], [[მადანგი]], [[დასავლეთი სეპიკი]] და [[სანდაუნი]].
:* [[კუნძულების რეგიონი|კუნძულები]]ს რეგიონი. ეს ტერიტორია შედგება შემდეგი პროვინციებისგან: [[მანუსის პროვინცია|მანუსი]], [[დასავლეთი ახალი ბრიტანეთი]], [[აღმოსავლეთი ახალი ბრიტანეთი]] და [[ახალი ირლანდიის პროვინცია|ახალი ირლანდიის]] პროვინცია და [[ბუგენვილის რეგიონი|ბუგენვილის]] ავტონომიური რეგიონი.
 
== მოსახლეობა ==
კუნძულზე ცხოვრობს დაახლოებით 7.59 მილიონი500 000 კაცი. (2010).▼
 
ახალი გვინეა მსოფლიოში გამორჩეულია თავისი, მოსახლეობის მრავალფეროვნებით. აქ მრავალი სხვადასხვა ტომის წარმომადგენელი ცხოვრობს. ისინი ძირითადად აბსოლუტურად განსხვავებულ ენებზე მეტყველებენ, რის გამოც ეს ადგილი მსოფლიოში ლინგვისტური თვალსაზრისით ყველაზე მრავალფეროვანია. აქედან 826 ენაზე მოსაუბრენი პაპუა -ახალ გვინეაში ცხოვრობენ, ხოლო 257 ენაზე მოსაუბრენი [[ირიან ჯაია]]ში (დასავლეთი პაპუა). ეს ენები თავისი ენათა ოჯახების მიხედვით მიეკუთვნება [[პაპუას ენები|პაპუას ენებს]] და [[ავსტრონეზიული ენები|ავსტრონეზიულ ენებს]]. <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/373679/Melanesian-culture/276594/Traditional-Melanesia#ref991677 Encyclopædia Britannica Online]</ref>▼
▲კუნძულზე ცხოვრობს დაახლოებით 7.5 მილიონი კაცი.
 
აქ მცხოვრები [[პაპუასები]] არიან, კუნძულის უძველესი მოსახლეობის შთამომავლები. ▼
▲ახალი გვინეა მსოფლიოში გამორჩეულია თავისი, მოსახლეობის მრავალფეროვნებით აქ მრავალი სხვადასხვა ტომის წარმომადგენელი ცხოვრობს. ისინი ძირითადად აბსოლუტურად განსხვავებულ ენებზე მეტყველებენ, რის გამოც ეს ადგილი მსოფლიოში ლინგვისტური თვალსაზრისით ყველაზე მრავალფეროვანია. აქედან 826 ენაზე მოსაუბრენი პაპუა ახალ გვინეაში ცხოვრობენ, ხოლო 257 ენაზე მოსაუბრენი [[ირიან ჯაია]]ში (დასავლეთი პაპუა). ეს ენები თავისი ენათა ოჯახების მიხედვით მიეკუთვნება [[პაპუას ენები|პაპუას ენებს]] და [[ავსტრონეზიული ენები|ავსტრონეზიულ ენებს]]. <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/373679/Melanesian-culture/276594/Traditional-Melanesia#ref991677 Encyclopædia Britannica Online]</ref>
 
▲აქ მცხოვრები პაპუასები არიან, კუნძულის უძველესი მოსახლეობის შთამომავლები.
 
== გეოგრაფია ==
[[Imageფაილი:Melanesia ka.PNG|thumb|280px|ახალი გვინეის მდებარეობა]]
[[Fileფაილი:New Guinea Topography.png|thumb|280px|ტოპოგრაფიული რუკა.]]
 
ახალი გვინეა წარმოადგენს მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს კუნძულს, რომელიც მიეკუთვნება [[ავსტრალია (კონტინენტი)|ავსტრალიის კონტინენტს]]. კუნძული კონტინენტისგან აღმოსავლეთიდან გამოყოფილია, [[არაფურის ზღვა|არაფურის ზღვით]] აღმოსავლეთით, ხოლო დასავლეთიდან [[ტორესის სრუტე|ტორესის სრუტის]] და [[მარჯნის ზღვა|მარჯნის ზღვის]] მეშვეობით. ეს კუნძული განიხილება [[მალაის არქიპელაგი|მალაის არქიპელაგის]] შემადგენელ ნაწილად, ახალი გვინეადა მდებარეობს არქიპელაგის უკიდურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. მსოფლიოს მეორე უდიდესი კუნძულის სამხრეთით არის [[ავსტრალია]] და [[კარპენტარიის ყურე]]., ხოლო დასავლეთით მდებარეობს [[ბისმარკის არქიპელაგი|ბისმარკის]] და [[სოლომონის კუნძულები|სოლომონის კუნძულების]] არქიპელაგები.
 
კუნძულის ცენტრალურ ნაწილში არის ქედი, რომელიც გადაჭიმულია აღმოსავლეთიდან- დასავლეთისაკენ 1600 კილომეტრის სიგრძეზე. ახალი გვინეის [[დასავლეთი ახალი გვინეა|დასავლეთ ნაწილში]] არის კუნძულის და საერთოდ, მთელი ოკეანეთის უმაღლესი მწვერვალი, რომლის სიმაღლე 4,8844884 მეტრს შეადგენს. აქ არის დიდი სიმაღლის მთები, რამდენიმე მწვერვალის სიმაღლე აღემატება 4,0004000 მეტრს, კუნძულის ზოგიერთი მთა მყინვარებითაა დაფარული<ref>[http://www.nichols.edu/DEPARTMENTS/Glacier/glacier_retreat.htm Recent Global Glacier Retreat Overview]</ref>. კუნძული მოქცეულია [[ეკვატორული კლიმატური სარტყელი|ეკვატორულ კლიმატურ]] სარტყელში.
 
ახალი გვინეაში არსებული, უდიდესი მწვერვალებია:
 
* [[პუნჩაკ-ჯაია]], ამ მწვერვალს ზოგჯერ მოიხსენიებენ თავისი ყოფილი ჰოლანდიური სახელით. პუნჩაკ-ჯაია მოქცეულია ინდონეზიის ტერიტორიაზე. სიმაღლე 4.884— 4884 მეტრი (16024 ფტ). თავისი სიმაღლით ახალი გვინეა წარმოადგენს მსოფლიოში ყველაზე მაღალ [[კუნძულების სიმაღლის მიხედვით|კუნძულს]].
* [[პუნჩაკ-ტრაკორა]] ეს მწვერვალი მოქცეულია ინდონეზიის ტერიორიაზე. სიმაღლე {{convert|— 4750|მ|0|abbr=off|lk=off}} მეტრი (15 584 ფტ).
* [[ვილჰელმი (მთა)|ვილჰელმი]] მდებარეობს კუნძულის აღმოსავლეთ ნაწილში და ის წარმოადგენს პაპუა -ახალი გვინეის უმაღლეს მწვერვალს. სიმაღლე 4,509— 4509 მეტრი (14, 793 ფტ). ვილჰელმი აგრეთვე წარმოადგენს [[ბისმარკის ქედი]]ს უმაღლეს მწვერვალსაც.
* [[გილუვე]] {{convert|4368|მ|ft|0|abbr=off|lk=off}} არის პაპუა -ახალი გვინეაში სიმაღლის თვალსაზრისით მეორე მწვერვალი — 4368 მეტრი (14 331 ფტ). სიმაღლის თვალსაზრისით ეს ვულკანი, ოკეანეთში ერთ-ერთ უმაღლესია.
 
მნიშვნელოვანია კუნძულის ჩრდილოეთით და სამხრეთით არსებული, ვაკეები და დაბლობები. ეს ტერიტორიები გადაჭიმულია ასობით კილომეტრზე. ახალი გვინეის ვრცელი ტერიტორიები უკავია [[სავანა|სავანეებს]], [[ჭაობი|ჭაობებს]] და [[მანგოსმანგროს ტყეები|მანგოსმანგროს ტყეებს]]. სწორედ დაბლობების ტერიტორიაზე, ინდონეზიაში არის [[ლორენცის ეროვნული პარკი]], რომელიც [[1999]] წელს [[იუნესკო]]მ [[მსოფლიო მემკვიდრეობა]]დ გამოაცხადა.
 
ეს ტერიტორია მდიდარია თავისი ჰიდროგრაფიული ქსელით, აქ მრავლად არის წყალუხვი მდინარეები, მათგან აღსანიშნავია: [[სეპიკი]], [[მამბერამო]], [[ფლაი (მდინარე)|ფლაი]] და [[დიგული]].
 
კუნძული მდიდარია ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნებით, აქ მრავალი ენდემური ჯიშის წარმომადგენელი სახლობს. მდიდარია კუნძულის მწვანე საფარი, ახალ გვინეაში არსებს დაახლოებით 11, 000 - 20, 000 მცენარის სახეობა. აქ ცხოვრობს დაახლოებით 650 ფრინველის სახეობა მათგან აღსანიშნავია [[სამოთხის ფრინველისებრნი]], [[მეკარვიასებრნი]], [[თუთიყუშისნაირნი]] და [[კაზუარი]]. 400 [[ამფიბიები|ამფიბიის]], 455 [[პეპელა|პეპელის]] სახეობა.
 
== ისტორია ==
{{მთავარი|პაპუა ახალი გვინეის ისტორია}}
პირველი ადამიანები ახალ გვინეაზე დასახლდნენ დაახლოებით 40, 000 წლის წინ. უძველესი მაცხოვრებლების ნასახლარები აღმოჩენილია, კუნძულის მთიან რეგიონებში. ნასახლარებში არის აღმოჩენილი,აღმოჩენილია უძველესი სასოფლო-სამეურნეო სარწყავი სისტემები. დადგენილი არ არის კერძოდ მოსავლის რომელი სახეობის მოყვანა ხდებოდა ამ პერიოდში. კუნძულზე [[შაქრის ლერწამი]] ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე 6000 წლის წინ არსებობდა.<ref>http://www.plantcultures.org/plants/sugar_cane_history_early_origins_and_spread.html</ref>▼
 
ახალი გვინეაზე გავრცელებული იყო, წყნარ ოკეანური [[ლაპიტა]]ს კულტურა. ამას მეტყველებს [[კუკის ძველი სამიწათმოქმედო დასახლება]]. ეს ადგილი იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობად მიიჩნია. ▼
▲პირველი ადამიანები ახალ გვინეაზე დასახლდნენ დაახლოებით 40,000 წლის წინ. უძველესი მაცხოვრებლების ნასახლარები აღმოჩენილია, კუნძულის მთიან რეგიონებში. ნასახლარებში არის აღმოჩენილი, უძველესი სასოფლო-სამეურნეო სარწყავი სისტემები. დადგენილი არ არის კერძოდ მოსავლის რომელი სახეობის მოყვანა ხდებოდა ამ პერიოდში. კუნძულზე [[შაქრის ლერწამი]] ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე 6000 წლის წინ არსებობდა.<ref>http://www.plantcultures.org/plants/sugar_cane_history_early_origins_and_spread.html</ref>
 
▲ახალი გვინეაზე გავრცელებული იყო, წყნარ ოკეანური [[ლაპიტა]]ს კულტურა. ამას მეტყველებს [[კუკის ძველი სამიწათმოქმედო დასახლება]]. ეს ადგილი იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობად მიიჩნია.
 
[[XVI საუკუნე|XVI საუკეში]]ში პირველი ევროპელები გახდნენ, ესპანელები და პორტუგალიელები, რომლებმაც დაამყარეს, კონტაქტი ახალ გვინეასთან, გახდნენ ესპანელები და პორტუგალიელები. [[1525]]-[[1527|27]] წლებში პორტუგალიელმაპორტუგალიელი [[ხორხე დე მენესესი|ხორხე დე მენესესი]] ჩავიდა კუნძულის დასავლურდასავლეთ ნაწილში.
 
[[1545]] წელს ესპანელი ნავიგატორი [[იუნიგო ორტის დე რეტესი]] თავისი გემით ახალი გვინეის ჩრდილოეთ სანაპირო ზოლის სიახლოვეს დაცურავდა. ის მდინარე [[მამბერამო]]ს გავლით კუნძულზე დაეშვა, სწორედ ამ ნავიგატორმა უწოდა ახალ ტერიტორიას ''ნუევა გვინეა''. უკვე მოგვიანებით [[1606]] წლისათვის, ესპანელმა ნავიგატორმა [[ლუის ვაეს დე ტორესი|ლუის ვაზ დე ტორესმა]] მოახდინა, აღმოსავლეთ ტერიტორიის გამოკვლევა. მისი ექსპედიცია აგრეთვე მოეწყო [[ბასილაკის კუნძული|ბასილაკის კუნძულზე]]ც.<ref name=Torres> Translation of Torres’ report to the king in Collingridge, G. (1895) ''Discovery of Australia'' p.229-237. Golden Press Edition 1983, Gradesville, NSW. ISBN 0 855589566 </ref>.
 
[[Fileფაილი:New Guinea (1884-1919).png|thumb|250px280px|left|ახალი გვინეა 1884-1919 წლებში. დასავლეთი ნაწილი [[ნიდერლანდი|ნიდერლანდის]], ჩრდილო-აღმოსავლეთი [[გერმანია|გერმანიის]], ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთი [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]]ს.]]
 
[[1828]] წელს კუნძულის დასავლეთი ნაწილი [[ჰოლანდიის იმპერია|ჰოლანდიის იმპერიის]] საკუთრება გახდა. [[1883]] წელს, მოხდა საფრანგეთის მიერ კუნძულ [[ახალი ირლანდია (კუნძული)|ახალი ირლანდიის]] მცირე ხნით ანექსირება. რაც შეეხება კუნძულის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილს, ეს ტერიტორია შედიოდა [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში. მას შემდეგ რაც [[ევროპა]]ში მოხდა [[გერმანია|გერმანიის]] გაძლიერება. [[1884]] წელს ახალი გვინეის ჩრდილო-აღმოისავლეთი ნაწილი მოექცა [[გერმანიის იმპერია|გერმანიის იმპერიის]] შემადგენლობაში, აქ შეიქმნა [[გერმანულის ახალი გვინეა]] (აგრეთვე ე. წ. [[კაიზერ ვილჰელმის მიწა]]). 1898 წლიდან [[1902]] წლამდე ქალაქ [[მონოკვარი|მონოკვარში]] არსებობდა, პირველი ჰოლანდიური ადგილობრივი მთავრობა. ხოლო კუნძულის სამხრეთით ბრიტანელებს შექმნილი ჰქონდათ, [[პაპუას ტერიტორია|ბრიტანული ახალი გვინეა]].
 
[[1905]] წელს ბრიტანელებმა საკუთარ გამგებლობაში არსებულ ტერიტორიას გადაარქვეს, სახელი და მას [[პაპუას ტერიტორია]] უწოდეს. [[1906]] წელს ეს ტერიტორია ოფიციალურად გადაეცა ავსტრალიას. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს პერიოდში ავსტრალიურმა შეიარაღებულმა ძალებმა მოახდინა, გერმანელების მიერ კონტროლირებადი მიწების დაკავება, [[1920]] წელს აქ შეიქმნა [[ახალი გვინეის ტერიტორია]]. ომის დასრულების შემდეგ [[ერთა ლიგა]]მ ავსტრალიას ეს ადგილები [[ერთა ლიგის მანდატი|სამანდატოსამანდატოდ]] გადასცა.
 
[[1938]] წლის 4 აგვისტოს [[რიჩარდ არჩბოლდი|რიჩარდ არჩბოლდმა]] აღმოაჩინა [[ბალიემის ხეობა]], ეს ხეობა ამავე სახელწოდების მდინარის მიდამოებში მდებარეობს. ამ მიდამოებში ცხოვრებდა [[დანი]]ს ეთნიკური ჯგუფი.<ref>Diamond, Jared. ''The Third Chimpanzee''. Harper Collins, 1993</ref>
 
[[1942]] წელს [[იაპონიის იმპერია|იაპონიამ]] მოახდინა, ჰოლანდიური ახალი გვინეის და ავსტრალიური ტერიტორიის დაპყრობა. ავსტრალიის ტერიტორია რომელსაც სამხედრო ადმინისტრაცია მართავდა, ცნობილი იყო უბრალოდ ახალი გვინეის სახელით. კუნძულის სიახლოვეს მნიშვნელოვანი ბრძოლები იმართებოდა იაპონიასა და აშშ-ს შორის. საბოლოოდ მოკავშირეების გამარჯვების შემდეგ, კუნძულიდან გაძევებული იქნა იაპონელები. კუნძულის დასავლეთ ნაწილში აღდგენილი იქნა ჰოლანდიელების მმართველობა. [[1949]] წლის დეკემბრიდან, ამ მიწების კონტროლი ინდონეზიის ხელში გადავიდა. რამდენიმე წლის შემდეგ აქ კვლავ აღდგენილი იქნა ჰოლანდიელების მმართველობა.
 
1950-იანი წლებიდან ნიდერლანდებმა და ავსტრალიამ დაიწყეს მოლაპარაკება ამ რეგიონის სრული დამოუკიდებლობის მინიჭების საკითხზე. დასავლეთ პაპუაში შეიქმნა სპეციალური ორგანო, შემუშავდა დასავლეთ პაპუის [[დასავლეთ პაპუის გერბი|გერბი]], დროშა, ჰიმნი და სხვა სახელმწიფოს სხვა ატრიბუტები. ამ ყველაფერმა ინდონეზიის გაღიზიანება გამოიწვია, მან დაიწყო მისი [[ინდონეზიის არმია|არმიის]] მობილიზება, ინდონეზიას ამავე პერიოდში სამხედრო დახმარება გაუწია საბჭოთა კავშირმა. ჰოლანდიელები მზად იყვნენ წინააღმდეგობა გაეწიათ ინდონეზიელებისთვის, დაიწყო დიპლომატიური მოლაპარაკებები. [[1962]] წლის [[1 ოქტომბერი|1 ოქტომბერს]] ჰოლანდიამ ეს ტერიტორია სამართავად გადასცა [[გაერო]]ს. [[1963]] წლის 1 მაისს კუნძულის დასავლეთი ნაწილი გადავიდა ინდონეზიის კონტროლის ქვეშ, ინდონეზიელებმა ამ ტერიტორიას დასავლეთი ირიანი უწოდეს, ხოლო შემდგომ ირიან-ჯაია დაარქვეს. რამდენიმე წლის შემდეგ, კუნძულის დასავლეთ ნაწილში ინდონეზიის წინააღმდეგ ბრძოლა დაიწყო, მაგრამ ეს ბრძოლა მარცხით დასრულდა, დაიღუპა მრავალი ადგილობრივი მოსახლე. <ref>[http://www.news.vu/en/news/RegionalNews/050728-West-Papua-Support.shtml West Papua Support]</ref>
 
[[1971]] წლამდე აღმოსავლეთი ახალი გვინეა კვლავ ავსტრალიის კონტროლის ქვეშ რჩებოდა. ამა წლის [[16 სექტემბერი|16 სექტემბერს]] ჩამოყალიბდა ახალი სრულიად დამოუკიდებელი სახელმწიფო [[პაპუა -ახალი გვინეა]].
 
2000 წელს ირიან-ჯაიას ოფიციალურად ეწოდა „პაპუას პროვინცია“, ამ პროვინციას მიენიჭა სპეციალური ავტონომიური სტატუსი.
 
== რესურსები ინტერნეტში ==
Line 158 ⟶ 156:
* [http://news.independent.co.uk/environment/article343740.ece Scientists hail discovery of hundreds of new species in remote New Guinea]
* [http://www.papuaweb.org PapuaWeb]
* [http://rainforests.mongabay.com/20png.htm ''პაპუა ახალი გვინეა.'' mongabay.com]
 
== სქოლიო ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ახალი_გვინეა“-დან