ვანუატუ: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 146:
| description =
| deadlink = unknown-host
| archiveurl = http://web.archive.org/20040821211443/www.vanuatutourism.com/vanuatu/export/sites/VTO/en/kids/geography.html#
| archivedate = 2004-08-21 }}</ref>.
=== გეოლოგია ===
[[გეოლოგია|გეოლოგიური]] თვალსაზრისით ვანუატუს კუნძულები ახალგაზრდაა, ხოლო მათი ჩამოყალიბება მოხდა [[ვულკანი|ვულკანური]] აქტივობის ოთხი ძირითადი ეტაპის დროს<ref name="ფორმირება">{{cite web
| author = A Biodiversity Clearing House Mechanism funded by UNEP and GEF
| last =
| first =
| authorlink =
| coauthors =
| datepublished =
| url = http://www.biodiversity.com.vu/vans_biod.htm#
| title = Vanuatu's Biodiversity
| format =
| work =
| publisher =
| accessdate = 06 აპრილი 2008
| lang = en
| description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/615lImcl8
| archivedate = 2011-08-21
}}</ref>, რომელიც გამოწვეულია რეგიონში [[ლითოსფერული პლიტა|ლითოსფერული პლიტების]] მოძრაობით<ref name="MacClancy">{{წიგნი
|ავტორი = Jeremy MacClancy
|ნაწილი = Beginnings
|სათაური = To kill a bird with two stones: a short history of Vanuatu
|ორიგინალი =
|წყარო =
|გამოცემა =
|ადგილი = Port Vila
|გამომცემლობა = Vanuatu Cultural Centre
|წელი = 1980
|ტომი =
|ფურცლები =
|ფურცელი =
|isbn =
}}</ref>. ახალი ჰებრიდის კუნძულები სტრუქტურულად შედგება უპირატესად ამოფრქვეული ვულკანური ჯიშებისაგან: [[დედაქანი]], [[ბაზალტი]], [[ანდეზიტი]], ვულკანოკლასტიკური დანალექისაგან და [[კირქვა|კირქვისაგან]]а<ref name="Quantin">{{სტატია
|ავტორი = Quantin, P.
|სათაური = Soils of the New Hebrides islands
|ორიგინალი =
|წყარო = http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/pleins_textes_5/b_fdi_06-07/07915.pdf
|გამოცემა = Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences
|ტიპი = კრებული
|ადგილი = Great Britain
|წელი = 1975
|ტომი = 272
|ნომერი = 918
|ფურცლები = 287—292
}}</ref>.
ვანუატუს კუნძულებმა დაიწყო ჩამოყალიბება [[მიოცენი]]ს ეპოქაში<ref name="Quantin" />. ესპირიტუ-სანტოს, მალეკულას და ტორესის კუნძულები წარმოიშვნენ დაახლოებით 22 მილიონი წლის წინ, [[მაევო]] და [[პენტეკოსტი (კუნძული)|პენტეკოსტი]] — დაახლოებით 4—10 მილიონი წლის წინ, არქიპელაგის სხვა კუნძულები — დაახლოებით 2—3 მილიონი წლის წინ<ref name="MacClancy" />. ამასთან კუნძულთა ჩამოყალიბების პროცესი გრძელდება: სავარაუდოდ, ვანუატუს თანამედროვე ხმელეთის 20 %-მდე ჩამოყალიბდა ბოლო 200 ათასი წლის განმავლობაში<ref name="ფორმირება" />.
[[შეპერდის კუნძულები|შეპერდის ჯგუფის]] კუნძულები [[ეპი]] და [[ტონგოა]] ადრე წარმოადგენდნენ ერთიან [[კუვაე]]ს (ბისლამას ენა. Kuwae) კუნძულს (დასახელება აღებულია კუნძულების ლეგენდებიდან, რომლებიც მდებარეობენ ეპიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით)<ref name="Kuwae32">{{სტატია
|ავტორი = Andrew Hoffmann
|სათაური = Looking to Epi: further consequences of the Kuwae eruption, Central Vanuatu, AD 1452
|ორიგინალი =
|წყარო = http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/download/9/8
|გამოცემა = Indo-Pacific Prehistory Association Bulletin
|ტიპი = კრებული
|ადგილი = Vanuatu Cultural and Historic Sites Survey (VCHSS), World Heritage Preparatory Assistance Project, Vanuatu Cultural Centre, PO Box 184, Port Vila
|წელი = 2006
|ტომი =
|ნომერი = 26
|ფურცლები = 62
}}</ref>. მაგრამ 1452 წელს კუვაეს ვულკანის დიდი ამოფრქვევის შემდეგ კუვაეს კუნძული დაიშალა: შედეგად ჩამოყალიბდა ორი დამოუკიდებელი კუნძული და ოვალური ფორმის დიდი [[კალდერა]] ზომით 12 x 6 კმ. უკანასკნელ 10 ათას წელიწადში ყველაზე დიდმა ამ ამოფრქვევამ (ატმოსფეროში ამოიფრქვა 35 კმ³-მდე ვულკანური მასალა), გავლენა მოახდინა არა მარტო ახალი ჰებრიდის არქიპელაგის გეოგრაფიაზე და ისტორიაზე, არამედ იმოქმედა გლობალურ კლიმატზე რამდენიმე წლის განმავლობაში<ref name="Kuwae65">{{სტატია
|ავტორი = Andrew Hoffmann
|სათაური = Looking to Epi: further consequences of the Kuwae eruption, Central Vanuatu, AD 1452
|ორიგინალი =
|წყარო = http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/download/9/8
|გამოცემა = Indo-Pacific Prehistory Association Bulletin
|ტიპი = კრებული
|ადგილი = Vanuatu Cultural and Historic Sites Survey (VCHSS), World Heritage Preparatory Assistance Project, Vanuatu Cultural Centre, PO Box 184, Port Vila
|წელი = 2006
|ტომი =
|ნომერი = 26
|ფურცლები = 65
}}</ref>.
ახალი ჰებრიდის კუნძულების ჩამოყალიბების ისტორია შეიძლება მოკლედ აღიწეროს შემდეგნაირად. პირველად დაიწყო წყალქვეშა ვულკანების ამოწევა, ხოლო ოკეანის ზედაპირის მიღწევის შემდეგ ეს პროცესი გაგრძელდა. შემდგომში ვულკანურმა აქტივობამ მოიკლო, დაიწყო [[მარჯანი|მარჯნების]] აქტიური ზრდა ვულკანების ნაპირებში. ლითოსფერული პლიტების მოძრაობამ გამოიწვია წყალქვეშა [[რიფი|რიფების]] ამოწევა, რომლებიც გახდნენ ხმელეთის ნაწილი (თანამედროვე ვანუატუს კუნძულების ზედაპირის დაახლოებით 20 % შედგება კირქვისაგან)<ref name="MacClancy" />. შემდეგ კუნძულების ზედაპირმა განიცადა [[ეროზია]], რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა კუნძულების თანამედროვე [[რელიეფი]]. მაგრამ თანამედროვე ეტაპზე ამოწევის პროცესი არ დამთავრებულა: ყოველწლიური ამოწევა შეადგენს დაახლოებით 0,5 მმ-ს<ref name="MacClancy" />.
ვანუატუს კუნძულები მდებარეობს წყნარი ოკეანის ვულკანურ ზოლში, სადაც [[ავსტრალიური პლიტა|ავსტრალიური]] და [[წყნარი ოკეანის პლიტა|წყნარი ოკეანის ლითოსფერული პლიტები]] ეჯახებიან ერთმანეთს. ამის გამო კუნძულებზე ხშირად ხდება ვულკანების ამოფრქვევა და მიწისქვეშა ბიძგები, თუმცა ისინი იშვიათად აღწევენ დამანგრეველ ძალას.
ვანუატუს ყველაზე ცნობილი მოქმედი ვულკანია [[იასური]], რომელიც მდებარეობს კუნძულ ტანაზე (მისი სიმაღლე აღწევს 365 მეტრს). მისგან შორიახლოს მდებარეობს ''სივის ტბა'', რომელიც ყველა მხრიდან გარშემორტყმულია [[ლავა|ლავური]] ხეობებით და ვულკანური ფერფლით. იასური ასევე ითვლება მსოფლიოში ერთ-ერთ ადამიანისთვის ყველაზე მისადგომ მოქმედ ვულკანად<ref name="ვულკანები">{{cite web
| author = იუნესკო
| last =
| first =
| authorlink =
| coauthors =
| datepublished =
| url = http://whc.unesco.org/pg_friendly_print.cfm?id=1970&cid=326&
| title = The volcanoes of Vanuatu
| format =
| work =
| publisher =
| accessdate = 06 აპრილი 2008
| lang = en
| description =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/60r89acQc
| archivedate = 2011-08-11
}}</ref>. ადგილობრივი მოსახლეობის მითოლოგიური წარმოდგენების თანახმად ვულკანი მკვდარი სულების სახლია, ამიტომ ეს ადგილი საღვთოა. ობას ჩამქრალი ვულკანის სიმაღლე კუნძულ ობაზე აღწევს 1500 მეტრს ზღვის დონიდან. მის სამ კრატერში განლაგებულია თერმალური ტბები, რომელთა შორის ყველაზე დიდია ''მანაროს ტბა''<ref name="ვულკანები" />.
ბევრ კუნძულზე არსებობენ მიწისქვეშა გამოქვაბულები, რომლებიც ჩამოყალიბდნენ როგორც ვულკანური აქტივობის შედეგად, ისევე კირქვის ეროზიისაგან ან ფერფლისაგან. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გამოქვაბულია — სივირი კუნძულ ეფატეზე<ref name="გეოგრაფია" />. ადგილობრივი გეოლოგიის სხვა მთავარი ასპექტია სანაპირო ჯიშები, რომლებიც შედგება [[კალციუმის კარბონატი]]ს ნიჟარებისა და [[პლანქტონი]]საგან წარმოქმნილი ქვის მდგომარეობამდე ცემენტირებული ხსნარისაგან. ამასთან ამაგრებს არა მარტო ქვიშას ნაპირზე, არამედ სხვა ნივთებსაც, მაგალითად, [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს ეპოქის სხვადასხვა სამხედრო მოწყობილობებს კუნძულ ესპირიტუ-სანტოს მილიონი-დოლარის ({{lang-en|Million dollar Point}}) კონცხზე<ref name="გეოგრაფია" />.
ვანუატუს კუნძულებზე არ არსებობს ადამიანისთვის ცნობილი [[სასარგებლო წიაღისეული]]ს დიდი საბადოები, მაგრამ მიმდინარეობს აქტიური გეოლოგიური ძიება. გვხვდება [[ოქრო]]ს უმნიშვნელო საბადოები (უპირველეს ყოვლისა, კუნძულ ესპირიტუ-სანტოზე) და [[მანგანუმი]] (1980-იან წლებამდე მოიპოვებოდა კუნძულ ეფატეზე<ref name="საბადო">{{cite web
| author = Encyclopedia of the Nations
| last =
| first =
| authorlink =
| coauthors =
| datepublished =
| url = http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Vanuatu.html
| title = Vanuatu. Mining
| work =
| publisher =
| accessdate = 06 აპრილი 2008
| lang = en
| description =
}}</ref>).
== დემოგრაფია ==
| |||