გრუტ-აილენდი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა კუნძული
| სახელი = გრუტ-აილენდი
| მშობ. სახელი = {{lang-en|Groote Eylandt}}
| native name link =
| მეტსახელი =
| სურათის სახელი = Groote eylandt.jpg
| სურათის წარწერა = კუნძული კოსმოსიდან, [[1989]] წ.
| სურათის ზომა = 270პქ
| ალტ სურათი = 14/00/S/136/53/E
| locator map = {{coord|14|00|S|136|53|E|type:isle_region:AU|display=|name=Groote Eylandt}}
| locator map size =
| map_custom = yes
| კოორდინატები =
| მდებარეობა = [[კარპენტარიის ყურე]]
| კუნძულთა რაოდენობა = 1
| მთავარი კუნძული =
| ფართობი_კმ2 = 2326,1
| სია =
| სიგრძე =
| სიგრძე_კმ = 60
| სიგანე =
| სიგანე_კმ = 50
| სანაპიროს სიგრძე =
| სანაპიროზოლი_კმ =
| უმაღლესი მთა =
| სიმაღლე_მ = 219
| ქვეყნის სახელი =
| ქვეყანა = {{დროშა|ავსტრალია}}
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა = ჩრდილოეთი ტერიტორია
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 =
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 1 =
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 =
| ქვეყნის ადმინისტრაციული დაყოფა 2 =
| ქვეყნის დედაქალაქი =
| ქვეყნის უდიდესი ქალაქი =
| ქვეყნის უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა =
| ქვეყნის ლიდერის ტიპი =
| ქვეყნის ლიდერის სახელი =
| ქვეყანა 1 =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 =
| ქვეყნის 1 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 =
| ქვეყნის 1 დედაქალაქი =
| ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქი =
| ქვეყნის 1 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა =
| ქვეყნის 1 ლიდერის ტიპი =
| ქვეყნის 1 ლიდერის სახელი =
| ქვეყანა 2 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 2 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 2 =
| ქვეყნის 2 დედაქალაქი =
| ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქი =
| ქვეყნის 2 უდიდესი ქალაქის მოსახლეობა =
| ქვეყნის 2 ლიდერის ტიპი =
| ქვეყნის 2 ლიდერის სახელი =
| მოსახლეობა = 1539
| აღწერის წელი = 2007
| სიმჭიდროვე_კმ2 = 0,662 ად.
| ეთნიკური ჯგუფები =
| ვებსაიტი =
| დამატებითი ინფო =
}}
'''გრუტ-აილენდი''' ({{lang-en|Groote Eylandt}}) — [[კარპენტარიის ყურე|კარპენტარიის ყურის]] უდიდესი კუნძული ჩრდილო-აღმოსავლეთ [[ავსტრალია]]ში.
== გეოგრაფია ==
კუნძული გრუტ-აილენდი მდებარეობს 50 კმ-ში [[ჩრდილოეთი ტერიტორია|ჩრდილოეთი ტერიტორიის]] [[მატერიკი|მატერიკული]] ნაწილიდან, კერძოდ, [[ნახევარკუნძული|ნახევარკუნძულ]] [[არნემ-ლენდი]]დან, ასევე 630 კმ-ში ქალაქ [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინიდან]]. კუნძულის სიგრძე აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ 50 კმ-ია, ხოლო სიგანე ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 60 კმ. საერთო ფართობი — 2326,1<ref>{{cite web
| url = http://islands.unep.ch/IJA.htm#88
| title = Islands of Australia
| publisher = UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site
| accessdate = 29 იანვარი 2009
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/66WH5pNsB
| archivedate = 2012-03-29
}}</ref> კმ². კუნძული დაბლობია, საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან — 15 მ. გრუტ-აილენდის უმაღლესი წერტილია — მთა ''სენტრალ-ჰილი'' (219 მ).
კუნძულის [[კლიმატი]] ტროპიკულია ცხელი, ტენიანი ზაფხულით და ხშირი [[ჭექა-ქუხილი]]თ. გრუტ-აილენდი გამოირჩევა ორი სეზონით — ქარის ზეგავლენით მშრალი, რომელიც ქრის სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან, და წვიმიანი სეზონი მუსონების მოქმედებით. კუნძულზე წვიმიანი სეზონი გრძელდება ნოემბრიდან აპრილამდე. წლის ამ დროის საშუალო ტემპერატურაა — 25—38 °C. გვალვის პერიოდი გრძელდება მაისიდან ოქტომბრამდე. წლის ამ დროის ტემპერატურაა — 10—30 °C. წლის საშუალო ნალექების რაოდენობაა — დაახლოებით 1177 მმ.
გრუტ-აილენდის მცენარეულობა ავსტრალიის ამ ნაწილისათვის ტიპიურია: [[სავანა]] და მეჩხერი ტყე, [[მანგროს ტყეები]], [[პანდანუსი]], [[თუთა|თუთის ხეები]]. კუნძულზე ბინადრობს [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვართა]] 14 სახეობა, [[ქვეწარმავლები]]ს 39 სახეობა და [[ფრინველები|ფრინველთა]] დაახლოებით 83 სახეობა. სანაპირო წყლები ძალიან მდიდარია [[თევზები]]თ, ზღვის გველებით, [[კუ]]ებით.
== ისტორია ==
ათასწლეულობის განმავლობაში კუნძული დასახლებული იყო [[აბორიგენები]]თ, რომლებიც მოვიდნენ გრუტ-აილენდზე არნემ-ლენდის ნახევარკუნძულიდან. კუნძულზე მეჩხერად დასახლებულები, ისინი თავს ირჩენდნენ [[ნადირობა|ნადირობით]] და მზა პროდუქტის მოპოვებით.
[[ევროპა|ევროპელებმა]] კუნძული პირველად შენიშნეს 1624 წელს, როდესაც ჰოლანდიურმა გემმა ''«არნემმა»'', რომელსაც მეთაურობდა ვილემ კოლსტერდტი მიცურდა კარპენტარიის ყურის დასავლეთ სანაპიროსთან. მაგრამ კუნძულმა თავისი დასახელება ''«გრუტ-აილენდი»'' მიიღო მხოლოდ 1644 წელს აბელ ტასმანის მოგზაურობის დროს. 1803 წელს კუნძულის გარშემო ჩაიარა ავსტრალიის ერთ-ერთი ცნობილი მკვლევარის მეთიუ ფლინდერსის გემმა. ევროპელები არ ყოფილან პირველი უცხოელები, რომლებიც იმყოფებოდნენ გრუტ-აილენდის კუნძულის წყლებთან სიახლოვეს. მრავალი ასწლეულების განმავლობაში აქ თევზაობდნენ [[ინდონეზია|ინდონეზიელები]] (ძირითადად [[ტრეპანგი|ტრეპანგზე]]). როგორც წესი ისინი აქ მოცურდებოდნენ დეკემბერში ჩრდილო-დასავლეთ მუსონების დროს და მიდიოდნენ აპრილ-მაისში სამხრეთ-აღმოსავლეთის ქარის დროს. მიუხედავად ამისა, ინდონეზიელმა ტომებმა ვერ შეძლეს მნიშვნელოვანი გავლენა მოეხდინათ აბორიგენთა [[კულტურა]]ზე და ენაზე.
XIX საუკუნის განმავლობაში კუნძულს ყურადღება სავსებით არ ექცეოდა, მაგრამ XX საუკუნეში მოხდა საფუძვლიანი ცვლილებები ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრებაში: გრუტ-აილენდზე გამოჩნდნენ პირველი [[მისიონერობა|მისიონერები]], სამხედრო პერსონალი და მეშახტეები.
კუნძულზე პირველი რელიგიური მისია დაარსდა 1921 წელს დასახლებაში ''ემერალდ-რივერი'' [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანური]] [[ეკლესია|ეკლესიის]] მისიონერთა საზოგადოების წევრების მიერ. შემდგომში, 1943 წელს, მისია გადავიდა ''ანგურუკუში'' იმის შემდეგ, რაც ავსტრალიის სამხედრო საჰაერო ძალები ავსტრალიის ჩრდილოეთ ნაწილის თავდაცვის მიზნით დაეუფლა ასაფრენ-დასაჯდომ ზოლს. 1950-იან წლებამდე გრუტ-აილენდის მოსახლეობის დიდი რაოდენობა ცხოვრობდა კუნძულის დასავლეთ ნაწილში მდებარე დასახლება ანგურუკუში. მისია აგრძელებდა მოქმედებას 1979 წლამდე, როდესაც ანგურუკუ გახდა აბორიგენთა თვითმმართველი საქალაქო საბჭო ({{lang-en|Aboriginal Town Council}}).
1938 წელს გრუტ-აილენდის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში გამოჩნდა ავიაკომპანია Qantas Airways-ის გასამართი სადგური [[ჰიდროთვითმფრინავი]]სათვის. მის სიახლოვეს დაარსდა დასახლება ''უმპაკუმპა'' (ან ''პორტ-ლანგდონი''), სადაც გადასახლდა მოსახლეობის დიდი ნაწილი გრუტ-აილენდის აღმოსავლეთ სანაპიროებიდან. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს გასამართი სადგური გახდა ავსტრალიის სამხედრო საჰაერო ძალების კონტროლირებადი ტერიტორია და მას შემდეგ აღარასოდეს არ უმოქმედია.
კუნძულის ეკონომიკა კარდინალურად შეცვალა ანგურუგუს გვერდით [[მანგანუმი]]ს საბადოს გახსნამ. მეთიუ ფლინდერსმა 1803 წელს კუნძულის გამოკვლევის დროს აღნიშნა მასზე [[რკინის ჰიდროქსიდი]]სა და [[კვარცი]]ს არსებობა. მანგანუმის საბადო აღმოჩნდა გეოლოგების მიერ ჯერ კიდევ 1907 წელს, მაგრამ, 1955 წლამდე არც ერთი კომერციული ორგანიზაცია არ იღებდა თავის თავზე გრუტ-აილენდზე მანგანუმის დაზვერვითი სამუშაოების ჩატარებაზე. 1960—1963 წლების მოლაპარაკებების შემდეგ მიღწეულ იქნა შეთანხმება ''BHP Billiton''-ს კომპანიასა და ანგლიკანური ეკლესიის მისიონერთა საზოგადოების წევრებს შორის, რომელმაც გადაწყვიტა ადგილობრივი მოსახლეობის პერიოდული კომპენსაციის ზომა კუნძულზე მანგანუმის მოპოვების უფლების სანაცვლოდ. 1964 წელს მანგანუმის მოპოვების უფლება გადაეცა ''BHP Billiton''-ს შვილობილ კომპანიას — ''Gemco''-ს (Groote Eylandt Mining Company). მანგანუმის მადნის პირველი ტვირთი გაიგზავნა უკვე 1966 წელს. დღეისათვის ეს მადანი ძირითადად ექსპორტირებულია [[იაპონია]]ში და [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატებში]]. მისი მოპოვების რაოდენობა შეადგენს დაახლოებით 2 მილიონ ტონას წელიწადში (დაახლოებით 10 % საერთო მსოფლიო მოპოვებიდან<ref>http://walkabout.com.au/locations/NTGrooteEylandt.shtml Groote Eylandt (including Angurugu, Alyangula and Umbakumba)</ref>).
== მოსახლეობა ==
2001 წლის მოსახლეობის აღწერის დროს კუნძულზე ცხოვრობდა 2426 ადამიანი, ანუ ჩრდილოეთი ტერიტორიის მოსახლეობის 1,1 %. 1996 წელს მოსახლეობის ზრდის მაჩვენებელი დაეცა 5,1 %-ზე. მაგრამ მკვიდრი მოსახლეობის რაოდენობა გაიზარდა 9,1 %-ით 1996 წლის აღწერასთან შედარებით და 23,9 %-ით 1991 წლის მაჩვენებელზე.
2001 წელს მოსახლეობის 48 % ძირითადად ცხოვრობდა კუნძულის დასახლებულ პუნქტში — ''ანგურუკუში'', ხოლო 23 % — ''უმპაკუმპაში''.
კუნძულზე ოთხი ძირითადი დასახლებაა: '''''ალიანკულა''''', '''''ანგურუკუ''''', '''''მილიაკპურა''''' და '''''უმპაკუმპა'''''. მეშახტეთა დასახლებას ქვია ალიანკულა და მდებარეობს გრუტ-აილენდის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე.
== თვითმმართველობა ==
კუნძულზე მოქმედებს სამი საქალაქო საბჭო: ანგურუკუში, უმპაკუმპაში და მილიაკპურაში.
1976 წელს აბორიგენთა მიწაზე უფლებების შესახებ კანონის მიღების შემდეგ კუნძული გრუტ-აილენდი გახდა აბორიგენთა საკუთრება. ამიტომ კუნძულზე ყოფნა ანინდილიაკვას მიწის საბჭოს ნებართვის გარეშე უკანონოა.
== ეკონომიკა ==
2006 წლის მარტში შრომისუნარიანი მოსახლეობის რიცხვი შეადგენდა 926 ადამიანს, მათ შორის 786 ადამიანი იყო დასაქმებული, 140 ადამიანი — უმუშევარი. კუნძულზე [[უმუშევრობა|უმუშევრობის]] დონე შეადგენს 15,1 %-ს.
კუნძულზე მრეწველობის ძირითადი დარგია — [[სამთო მრეწველობა]] (მანგანუმის მოპოვება), რომელშიც 2001 წელს დაკავებული იყო გრუტ-აილენდის შრომისუნარიანი მოსახლეობის 30 %. მოსახლეობის 19 % მუშაობს მართვის აპარატში, 10 % — განათლების სფეროში, 5 % — ჯამრთელობის დაცვაში და კომუნალურ სამსახურში. 2001 წელს კუნძულზე ხელფასის დონე 45 %-ით მეტი იყო, ვიდრე ჩრდილოეთ ტერიტორიაზე.
გრუტ-აილენდზე საავტომობილო გზების სიგრძე [[ასფალტი]]ს საფარით ქალაქების გარეთ შეადგენს მხოლოდ 20 კმ-ს (2001 წელი).
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
{{ესკიზი-ავსტრალია}}
| |||