სინათლის სიჩქარე: განსხვავება გადახედვებს შორის
[შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
მ ბოტი: რჩეული სტატიის ბმული გვერდისათვის de:Lichtgeschwindigkeit; cosmetic changes |
||
ხაზი 1:
{{ვიკი}}[[
'''სინათლის სიჩქარე''' (აღინიშნება, როგორც {{math|'''''c'''''}}) ვაკუუმში არის უნივერსალური ფიზიკური მუდმივი სიდიდე, რომელიც ფიზიკის მრავალ სფეროშია მნიშვნელოვანი. იგი ზუსტად 299,792,458 მ/წმ-ს უდრის, ციფრს, რომელიც ზუსტია, ვინაიდან მეტრის სიგრძე გამოითვლება ამ სიდიდიდან და დროის საერთაშორისო სტანდარტიდან.<ref name="penrose">{{Cite book| last=Penrose |first=R | year=2004 | title=[[The Road to Reality: A Complete Guide to the Laws of the Universe]] | pages=410–1 | publisher=[[Vintage Books]] | isbn=978-0-679-77631-4 | quote=... the most accurate standard for the metre is conveniently ''defined'' so that there are exactly 299,792,458 of them to the distance travelled by light in a standard second, giving a value for the metre that very accurately matches the now inadequately precise standard metre rule in Paris. }}</ref> იგი უდრის დაახლოებით 186, 282 მილს წამში. ფარდობითობის სპეციალური თეორიის თანახმად, {{math|''c''}} არის მაქსიმალური სიჩქარე, რომელზეც სამყაროში მოგზაურობენ ენერგია, ნივთიერება თუ ინფორმაცია. ეს არის სიჩქარე, რომელზეც რამე ნივთიერება წონის გარეშე და დაკავშირებული სფეროები (მათ შორის, ელექტრომაგნიტური რადიაცია), როგორიც არის სინათლე, მოძრაობენ ვაკუუმში. იგი აგრეთვე არის გრავიტაციის სიჩქარე. ფარდობითობის თეორიის მიხედვით {{math|''c''}} ურთიერთდაკავშირებულია დროსა და სივრცესთან და აგრეთვე შეტანილია მასისა და ენერგიის ეკვივალენტობის ცნობილ ფორმულაში. {{math|''E''}} = {{math|''mc''<sup>2</sup>}}.<ref name=LeClerq>{{Cite book| last=Uzan |first=J-P |last2=Leclercq |first2=B | year=2008 | title=The Natural Laws of the Universe: Understanding Fundamental Constants | url=http://books.google.com/?id=dSAWX8TNpScC&pg=PA43 | pages=43–4 | publisher=[[Springer (publisher)|Springer]] | isbn=0-387-73454-6 }}</ref>
== სინათლის სიჩქარის ისტორია და თეორია ==
ადრე, როდესაც მეცნიერებისთვის [[სინათლე|სინათლის]] მოძრაობა შეუცნობელი იყო, ისინი ფიქრობდნენ, რომ სინათლის სიჩქარეს არა აქვს ზღვარი. თუმცა, დრო და დრო ამ ტალღური ბუნების ნაწილაკების მოძრაობის გაზომვები უფრო და უფრო ზუსტი ხდებოდა. დიდი მადლობა ალბერტ აინშტაინისა და სხვა მეცნიერების ნაშრომებს. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ სინათლეს ჩვენს სამყაროში ზღვრული სიჩქარე აქვს(ანუ ელექტრომაგნიტურ უქრთიერთქმედებას, სინათლეც მისი ერთ-ერთი გამოვლინებაა), რომელიც c ასოთი აღინიშნება. c-ს ვერც ერთი მასიური (რომელსაც [[უძრაობის მასა]] აქვს) სხეული ვერ განავითარებს, თუ რატომ, ამას ოდნავ ქვემოთ შეიტყობთ. მტკიცებულებების მიუხედავად მწერალი ფანტასტები და მეცნიერებიც კი ცდილობენ თავიანთი ნაწარმოებებითა თუ ალტერნატიული თეორიებით გაასწრონ სინათლეს და სამყაროს ნებისმიერ წერტილისკენ მომენტალურად გადადაგილდნენ.
პირველად, სინათლის სიჩქარის შესახებ აზრი გამოთქვა ბერძენმა ფილოსოფოსმა [[არისტოტელე
1667 წელს, იტალიელმა ასტრონომმა [[გალილეო გალილეი
1670-იანებში, დანიელმა ასტრონომმა ოლე რომერმა [[იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრები|იუპიტერის მთვარის]] - [[იო
1728 წელს, ინგლისელმა ფიზიკოსმა ჯეიმზ ბერდლიმ თავისი გამოთვლები დაამყარა [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავების]] პოზიციის გამოჩენის ცვალებადობაზე, რაც გამოწვეულია დედამიწის [[მზე|მზის]] გარშემო მოძრაობით. მან გამოთვალა, რომ სინათლის სიჩქარე 301 000 კმ/წმ იყო.
1800-იანებიში, ორმა მცდელობამ პრობლემა დააბრუნა დედამიწაზე. ფრანგმა ფიზიკოსმა ჰიპოლიტე ფიზეუმ სინათლის წყარო მიმართა სწრაფად მოძრავ კბილანიან ბორბალზე, რომელსაც სარკე 5 მილის მოშორებით ჰქონდა დამონტაჟებული, რადგან აერეკლა და უკან დაებრუნებინა თავის წყაროსთან. ბორბლის სიჩქარის ცვლილებამ საშუალება მისცა ფიზეუს გამოეთვალა თუ რამდენი ხანი დასჭირდა სინათლეს ხვრელიდან გასვლას - მოპირდაპირე სარკეში და ამ ნახვრეტში ისევ უკან დაბრუნებას. სხვა ფრანგმა ფიზიკოსმა ლეონ ფოკოლტმა მბრუნავი სარკის გამოყენება ამჯობინა ბორბალს. ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი მეთოდი იმაზე მეტყველებდა, რომ სინათლის სიჩქარე 1000 მილი (1600 კმ) იყო წამში :)
[[
პრუსიაში დაბადებულმა ალბერტ მაიკელსონმა, რომელიც გაიზარდა [[აშშ]]-ში, სცადა ფოკოლტის მეთოდის გამეორება 1879 წელს, მაგრამ მან გამოიყენა უფრო დიდი დისტანცია და ასევე უკიდურესად მაღალი ხარისხის სარკეები და ლინზები. მისი შედეგი იყო 299 910 კილომეტრი წამში. ეს სინათლის სიჩქარის ყველაზე ზუსტი გამოთვლა იყო 40 წელიწადის განმავლობაში.
ხაზი 21:
== აინშტაინი და ფარდობითობის სპეციალური თეორია ==
1905 წელს, ალბერტ აინშტაინმა გამოაქვეყნა [[ფარდობითობის სპეციალური თეორია|ფარდობითობის სპეციალური თეორია.]] მასში, მან დააწესა, რომ სინათლე მოძრაობს ერთი და იმავე სიჩქარით, დამკვირვებლის მოძრაობის სიჩქარის მიუხედავად. დედამიწა მოძრაობს მზის გარშემო, მზე კი [[გალაქტიკა
სინათლის სიჩქარის გამო [[სამყარო]] დროის მანქანას წააგავს. მანძილს, რომელსაც სინათლე ერთ წელიწადში გადის, სინათლის წელიწადი ეწოდება. სინათლის წელიწადი ზომავს ორივეს - დროსაც და მანძილსაც. ეს ისეთი ძნელი გასაგები არაა, როგორიც ბევრს ჰგონია. დაუკვირდით კარგად: [[მთვარე|მთვარიდან]] წამოსული სინათლე ჩვენს თვალებამდე 1 წამში აღწევს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მთვარე 1 სინათლის წამით არის დაშორებული. მზის შუქი კი 8 წუთს ანდომებს დედამიწამდე მოსვლას და ის 8 სინათლის წუთით არის დაშორებული. უახლოესი ვარსკვლავური სისტემიდან - ალფა კენტავრიდან წამოსულ სინათლეს 4,3 წელიწადი სჭირდება. ანუ ალფა კენტავრი 4,3 სინათლის წელიწადით არის დაშორებული.
ხაზი 32:
== შესაძლებელია სინათლეზე სწრაფად ვიმოძრაოთ? ==
აინშტაინის [[ფარდობითობის ზოგადი თეორია|ფარდობითობის ზოგადი თეორიის]] თანახმად, ობიექტი რაც უფრო სწრაფად მოძრაობს, მისი [[მასა]] უფრო იზრდება, ხოლო მისი სიგრძე კი მცირდება. სინათლის სიჩქარეზე([[ფოტონი|ფოტონებს]] არ გააჩნიათ [[უძრაობის მასა]]), როდესაც ობიექტს აქვს უსასრულო მასა,
== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.space.com/15830-light-speed.html სინათლის სიჩქარე www.space.com-ზე]
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?c Speed of light in vacuum] (National Institute of Standards and Technology, NIST)
* [http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter2/2-1/metre.html Definition of the metre] (International Bureau of Weights and Measures, BIPM)
* [http://www.itl.nist.gov/div898/bayesian/datagall/michelso.htm Data Gallery: Michelson Speed of Light (Univariate Location Estimation)] (download data gathered by [[Albert Abraham Michelson|A.A. Michelson]])
* [http://gregegan.customer.netspace.net.au/APPLETS/20/20.html Subluminal] (Java applet demonstrating group velocity information limits)
* [http://www.mathpages.com/rr/s3-03/3-03.htm De Mora Luminis] at MathPages
* [http://www.ertin.com/sloan_on_speed_of_light.html Light discussion on adding velocities]
* [http://www.colorado.edu/physics/2000/waves_particles/lightspeed-1.html Speed of Light] (University of Colorado Department of Physics)
* [http://sixtysymbols.com/videos/light.htm c: Speed of Light] (Sixty Symbols, University of Nottingham Department of Physics [video])
* [http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ Usenet Physics FAQ]
* [http://njsas.org/projects/speed_of_light/fizeau/ The Fizeau "Rapidly Rotating Toothed Wheel" Method]
== სქოლიო ==
ხაზი 54:
[[კატეგორია:სინათლე]]
[[კატეგორია:ტალღები]]
{{Link FA|de}}
|