ვიკიპედია

ბორი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
მ Robot: en:Boron is a good article; cosmetic changes
ხაზი 1:
{{მმ*|ბორი (მრავალმნიშვნელოვანი)}}
{{ქიმიური ელემენტი
|ბორი / Borum (B) [[სურათიფაილი:B-TableImage.png|350px|]]<!-- ელემენტის სახელი და სურათი
-->|5<!-- ნომერი
-->|[[ფაილი:Boron mNACTEC.jpg|220px|center|]] მუქი-ყავისფერი ან შავი ნივთიერება<!-- ფიზიკური მდგომარეობა და აღწერილობა
ხაზი 57:
|ქართული სახელი=ბორი}}
 
'''ბორი''' — [[დიმიტრი მენდელეევი]]ს [[პერიოდული სისტემა|პერიოდული სისტემის]] მეორე პერიოდის მესამე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის [[ქიმიური ელემენტი]], [[ატომური ნომერი]]თ 5. აღინიშნება სიმბოლოთი '''B''' ({{lang-la|Borum}}). თავისუფალი სახის '''ბორი''' — არის უფერო, რუხი ან წითელი [[კრისტალები|კრისტალური]] ან მუქი [[ამორფული სხეული|ამორფული]] ნივთიერებაა. ცნობილია ბორის 10-ზე მეტი [[ალოტროპია|ალოტროპიული]] მოდიფიკაცია.ბორი წარმოადგენს ტრივიალურ მეტალოიდს, რომელიც დიდი რაოდენობით გვხვდება ბორაქსის და ალექსისტის აქროლად საბადოებში.
 
ამორფული ბორი - მურა ფერის ფხვნილია, კრისტალური ბორი კი შავი ფერისაა, რომელიც საკმაოდ მძიმეა (~ 9.5 მოხის სკალის მიხედვით) და ოთახის ტემპერატურაზე სუსტი გამტარია. ბორი გამოიყენება დანამატების სახით ნახევარგამტარების ინდუსტრიაში, ხოლო მისი ნაერთები უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებენ როგორც მსუბუქი სტრუქტურული მასალები, ინსექტიციდები (მწერების საწინააღმდეგოდ), კონსერვანტები და რეაგენტები ორგანული სინთეზისათვის.
ხაზი 68:
პირველად მიღებულ იქნა [[1808]] წელს ფრანგი ფიზიკოსის [[ჟოზეფ ლუი გეი-ლუსაკი]]ს და [[ლუი ჟაკ ტენარი]]ს მიერ, ბორის ანჰიდრიდის [[ბორის ოქსიდი|B<sub>2</sub>O<sub>3</sub>]]-ის გახურებით ლითონურ [[კალიუმი|კალიუმთან]] ერთად. რამდენიმე თვის შემდეგ ბორი მიიღი [[ჰემფრი დევი]]მ B<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-ის განალღვობის [[ელექტროლიზი]]თ.
 
ელემენტის სახელი მოდის [[არაბული ენა|არაბული]] სიტყვიდან ''ბურაკი'' ({{lang-ar|بورق}}) ან [[სპარსული ენა|სპარსულიდან]] ''ბურაჰ'' ({{lang-fa|بوره}}) <ref>{{Cite book|title =The Origins of English Words: A Discursive Dictionary of Indo-European Roots|first = Joseph T.|last = Shipley|publisher = JHU Press|year = 2001|isbn = 9780801867842|url = http://books.google.com/?id=m1UKpE4YEkEC&pg=PA83}}</ref>, რომლებიც გამოიყენებოდა მინერალის [[ბურა (მინერალი)|ბურას]] აღსანიშნავად<ref>{{cite web|url = http://www.innvista.com/science/chemistry/elements/etymolo.htm|title = Etymology of Elements|publisher = innvista|accessdate = 2009-06-06}}</ref>
 
== ბუნებაში ==
ხაზი 106:
 
== ფიზიკური თვისებები ==
[[სურათიფაილი:Neutroncrosssectionboron.png|left|thumb|იზოტოპების <sup>10</sup>В (ზედა მრუდი) და <sup>11</sup>В (ქვედა მრუდი) ნეიტრონების მიტაცების განიკვეთი.]]
არის ძალიან მაგარი ნივთიერება (ჩამორჩება მხოლოდ ალმასს, ნახშირბადის ნიტრიდს, ბორის ნიტრიდს (ბორაზონი), ბორის კარბიდს, ბორი-ნახშირბად-სილიციუმი შენადნობს, სკანდიუმ-ტიტანის კარბიდს). აქრის მყყიფე და აქვს ნახევარგამტარი თვისებები.
 
ხაზი 114:
 
== ქიმიური თვისებები ==
[[სურათიფაილი:FlammenfärbungB.png|thumb|left|170px|ბორის იონები ალს მწვანე ფერს აძლევენ]]
ბევრი ფიზიკური და ქიმიური თვისებებით არალითონი ბორი ძალიან გავს [[სილიციუმი|სილიციუმს]].
 
ხაზი 139:
მჟანგავების არ არსებობის დროს ბორი მდგრადია ტუტების ხსნარების მოქმედების მიმართ. ცხელ [[აზოტმჟავა]]ში, [[გოგირდმჟავა]]ში და [[სამეფო წყალი|სამეფო წყალში]] ბორი იხსნება [[ბორმჟავა|ბორმჟავის]] <math>~H_3BO_3</math> წარმოქმნით.
 
ბორის ოქსიდი [[ბორის ოქსიდი|<math>~B_2O_3</math>]] — ტიპიური [[მჟავა ოქსიდი]]ა. ის რეაგირებს წყალთან [[ბორმჟავა|ბორმჟავის]] წარმოქმნით:
 
<math>\mathrm{B_2O_3 + 3 \ H_2O \longrightarrow 2 \ H_3BO_3}</math>
ხაზი 167:
ბორისა და მაგნიმის შენადნობს ([[მაგნიუმის დიბორიდი]] MgB<sub>2</sub>) აქვს, ამ მომენტისათვის, რეკორდულად მაღალი ზეგამტარობაზა გადასვლის კრიტიკული ტემპერატურა, ყველა პირველი სახის ზეგამტარს შორის<ref>'''Superconductivity of MgB<sub>2</sub>: Covalent Bonds Driven Metallic''' ''J. M. An and W. E. Pickett'' Phys. Rev. Lett. 86, 4366 — 4369 (2001)</ref>. ზემოთაღნიშნულმა სტატიამ სტიმული მისცა ამ თემატიკაზე მუშაობის ზრდას<ref>[http://arxiv.org/find/all/1/all:+MgB2/0/1/0/all/0/1 arXiv.org Search]</ref>.
 
[[ბორმჟავა]] (H<sub>3</sub>BO<sub>3</sub>) ფართოდ გამოიყენება ატომურ ენერგეტიკაში [[ВВЭР]] (PWR) ტიპის «სითბურ» («ნელ») ნეიტრონების ბირთვულ რეაქტორებში როგორც ნეიტრონების მშთანთქმელი. თავისი ნეიტრონ-ფიზიკური თვისებების და წყალში გახსნის შესაძლებლობის გამო, ბორმჟავა გამოიყენება შესაძლებელს ქმნის ბირთვული რეაქტორის სიმძლავრის რეგულირებას მდორედ ნელა (და არა საფეხურებლივად), მისი კონცენტრაციის ცვლილებით სითბოს მატარებელში — ე. წ. «[[ბორით რეგულირება]]».
 
ბორის ნიტრიდი აქტივირებული ნახშირბადით წარმოადგენს ლუმინოფორს რომელიც ანათებს ულტრაიისფერი ლურჯიდან ყვითელ ფერამდე და აქვს სიბნელეში დამოუკიდებელი ფოსფორესცენცია და აქტივირდება ორგანული ნივთიერებებით 1000&nbsp;°C-მდე გახურებისას. [http://chemlight.ucoz.ru/load/ljuminofory_iz_nitrida_bora_bn/1-1-0-4 ბორის ნიტრიდით ლუმინოფორების დამზადება, BN/C შემადგენლობით] არ ააქვს სამრეწველო მნიშვნელობა, მაგრამ ფართოდ გამოიყენებოდა XX საუკუნის პირველი ნახევრის მოყვარულების მიერ.
ხაზი 195:
* [http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00009/65400.htm სტატია დ.ს.ე.-ში]
 
== სქოლიო ==
<references />
 
ხაზი 203:
[[კატეგორია:ქიმია]]
[[კატეგორია:არალითონები]]
 
{{Link GA|en}}
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ბორი“-დან