ვიკიპედია

გერმანული ენა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
ხაზი 9:
:::გერმანული ენა
| დამწერლობა = [[ლათინური დამწერლობა]]
| სტატუსი = [[გერმანია]], [[ავსტრია]], [[შვეიცარია]], [[ლუქსემბურგი]], [[ლიხტენშტაინი]]., [[ბელგია]]
| კოდები = [[ISO 639-1]]: de <br /> [[ISO 639-2]]: ger (B) deu (T)
|კოდი =de
}}
{{ვიკიწიგნები}}
'''გერმანული ენა''' — [[გერმანია|გერმანიის]],<ref name=":1">{{Cite encyclopedia|url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/230814/German-language|encyclopedia = Encyclopædia Britannica|publisher = Encyclopædia Britannica Online|accessdate = 2013-11-25|language = en|title = German language}}</ref> [[ავსტრია|ავსტრიის]]<ref name=":1" /> და [[ლიხტენშტაინი|ლიხტენშტაინის]]<ref name=":2">{{Cite web|url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/liechtenstein.shtml|title = BBC - ენები - ენები|language = en|accessdate = 2013-11-25|publisher = BBC}}</ref> ოფიციალური და [[ბელგია|ბელგიის]],<ref name=":2" /> [[შვეიცარია|შვეიცარიის]]<ref name=":1" /> და [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგის]]<ref name=":2" /> ერთ-ერთი [[ოფიციალური ენა]]. გერმანული [[ინგლისური ენა|ინგლისურთან]], [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდურთან]] და [[ფრიზიული ენები|ფრიზიულთან]] ერთად [[ინდოევროპული ენები|ინდოევროპული ოჯახის]] დასავლეთ-გერმანული ენების ჯგუფს მიეკუთვნება.<ref name=":1" />
'''გერმანული ენა''' — [[გერმანელები|გერმანელთა]], [[ავსტრიელები|ავსტრიელთა]], [[გერმანო-შვეიცარიელები|გერმანო-შვეიცარიელთა]] ენა, მიეკუთვნება [[ინდოევროპული ენები|ინდოევროპული ოჯახის]] [[გერმანული ენები|გერმანულ ჯგუფს]] .
 
== სტატუსი ==
ხაზი 57:
=== სიტყვის „Deutsch“ ეტიმოლოგია ===
 
[[ეტიმოლოგია|ეტიმოლოგიურად]] სიტყვა „Deutsch“ მომდინარეობს ძველგერმანული [[სიტყვა|სიტყვისგან]] „თიოდა“ (thioda, thiodisk), რაც ნიშნავს „ხალხის კუთვნილს“, „ეროვნულს“, „ხალხის ენაზე მოლაპარაკეს“ ნიშნავს. ამ სიტყვიდან მოდის ასევე ლათინური სიტყვა „theodisce“, რომელსაც იყენებდნენ იმ ერების აღსანიშნავად იყენებდნენ, რომლებიც [[ლათინური ენა|ლათინურად]] არ საუბრობდნენ, კერძოდ, ამ შემთხვევაში კი [[გერმანელები]]სა და [[ჰოლანდიელები]]ს. ჰოლანდიელებს რაც შეეხებათ, ისინი იმხანად ჯერ კიდევ არ მოიაზრებდნენ თავიანთ თავს გერმანელებისაგან გამოყოფით ცალკე.
 
=== განვითარება ===
 
გერმანული [[ენა|ენის]] ისტორია იწყება [[VIII საუკუნე|VIII]]—[[IX საუკუნე|IX სს]]-ში ძველი ზემოგერმანული ({{Lang-de|Althochdeutsch}}) დიალექტების საფუძველზე,. [[XIII საუკუნე|XIII]]—[[XV საუკუნე|XV სს]]-ში განაგრძობს თავის განვითარებას საშუალო ზემოგერმანულის ({{Lang-de|Mittelhochdeutsch}}) სახელწოდებით, ხოლო [[XV საუკუნე|XV ს]]-დან კი სრულიად ახალი სალიტურატურო გერმანული ({{Lang-de|Neuhochdeutsch}}) ენა იწყებს ჩამოყალიბებას.<ref>[[სიტყვა]] hoch გერმანულად მაღალს, ზემოს ნიშნავს. ამ შემთხვევაში კი აღნიშნული ტერმინით მიანიშნებენ ქვეყნის გარკვეულ რეგიონში და კერძოდ ჩრდილოეთში არსებულ არაერთგვაროვან ენობრივ სურათზე.
 
</ref>. უძველესი წერილობითი ძეგლებია: სანტ-გალენის [[ლათინური ენა|ლათინურ]]-გერმანული გლოსარიუმი ([[VIII საუკუნე|VIII ს.]]), შესრულებული ალემანურ დიალექტზე, ისიდორეს ტრაქტატის თარგმანი რაინის ფრანკულ დიალექტზე ([[IX საუკუნე|IX ს]]-ის დასაწყისი).
 
გერმანიის ტერიტორიაზე [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნებში]] მრავლად იყო პატარ-პატარა ტერიტორიული წარმონაქმნები, რამაც განაპირობა საკმაოდ განსხვავებული დიალექტების წარმოქმნა. დიალექტთა მრავალფეროვნება ხელს უშლიდა საერთო გერმანული ენისა და კულტურის განვითარებას. ამის გამო, მე-13 საუკუნის დასაწყისში, [[გერმანელები|გერმანელმა]] პოეტებმა და მწერლებმა თავის შემოქმედებაში [[დიალექტი|დიალექტური]] სიტყვების ხმარება აიკრძალეს. სწორედ ეს დრო ითვლება საერთო გერმანული სამწერლობო, ლიტერატურული ენის შექმნის პირველ მცდელობად.
ხაზი 75:
{{მთავარი|გერმანული ენის ისტორიის პერიოდიზაცია}}
 
: 1. [[750]]-–[[1050]]: ძველი ზემოგერმანული ენა ({{Lang-de|Althochdeutsch}})
 
: 2. [[1050]]-–[[1350]]: საშუალო ზემოგერმანული ენა ({{Lang-de|Mittelhochdeutsch}})
 
: 3. [[1350]]-–[[1650]]: ადრეული ახალი ზემოგერმანული ენა ({{Lang-de|Frühneuhochdeutsch}})
 
: 4. [[1650]]-დან–დან: ახალი ზემოგერმანული, ანუ თანამედროვე სალიტერატურო გერმანული ენა ({{Lang-de|Neuhochdeutsch}})
 
== ანბანი ==
 
გერმანული ანბანი ჩამოყალიბდა [[ლათინური ანბანი]]ს საფუძველზე. ანბანში სულ 26 ასო-ნიშანია, რომელთაგან 6 [[ხმოვანი]]ა, 20 — [[თანხმოვანი]].
 
{| align=center cellpadding=6 cellspacing=0 style="text-align:center;"
ხაზი 96:
'''ხმოვნები''': [[A|A, a]]; [[E|E, e]]; [[I|I, i]]; [[O|O, o]]; [[U|U; u]]; [[Y|Y y]].
 
ასოგარდა [[V]]ამისა, გერმანულ ენაში იკითხებაარის ორნაირად.დამატებითი ნიშნები:
ა) გერმანული წარმოშობის სიტყვებში იკითხება როგორც '''ჶ''' . მაგალითად; '''V'''ater, '''v'''ier, '''v'''iel, '''v'''oll და ა.შ..
ბ) არაგერმანული, ძირითადად ლათინურიდან შემოსული სიტყვებში იკითხება როგორ '''ვ'''. მაგალითად; Re'''v'''olution, E'''v'''olution, '''V'''erb, e'''v'''aluation, Di'''v'''ergenz და ა. შ..
 
* Ä, ä — ა [[უმლაუტი]]თ (წარმოითქმის გრძლად, დაახლ. '''ე: ''')▼
გერმანულ ენაში გვაქვს ბგერა '''ც'''-სათვის გვაქვს ორი ასო-ნიშანი: [[Z]] და [[C]]. თუკი Z,z გამოიყენება გერმანული სიტყვების დასაწერად, წავიკითხავთ როგორც ც-ს, ხოლო თუ ინგლისური, ან ფრანგული სიტყვები წერია ამ ასოთი, მაშინ მას ზ-დ წავიკითხავთ. არის შემთხვევები როდესაც ეს ასო გვხვდება იტალიური, პორტუგალიური, ესპანური ენებიდან გადმოტანილ საკუთარ სახელებში. ამ შემთხვევაში ეს ასო შესაბამისი ენის ფონეტიკის მიხედვით წაიკითხება. არსებობს უცხოურ წარმოშობის საკუთარ სახელთა ლექსიკონი, სადაც მითითებულია ამ სახელთა წაკითხვის, წარმოთქმის შესამაბისი წესები.▼
* Ö, ö — ო უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად. ▼
* Ü, ü — უ უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.▼
* [[ß]] — ეს ცეტი, ანუ ორმაგი ესი (ახალი მართლწერის წესების თანახმად, ß მხოლოდ გრძელი ხმოვნების და დიფტონგების შემდეგ გამოიყენება.<ref name=":0">{{Cite web|url = http://www.duden.de/sprachwissen/rechtschreibregeln/doppel-s-und-scharfes-s|language = de|accessdate = 2013-11-25|publisher = დუდენი|title = ss და ß}}</ref> შესაბამისად, „Faß“ ჩანაცვლდa „Fass“-ით,<ref>{{Cite web|url = http://www.dwds.de/?qu=Fass&submit_button=Suche&view=1|publisher = DWDS|title = ძიების შედეგები|accessdate = 2013-11-25|language = de}}</ref> „groß“ კი არ შეცვლილა. შვეიცარიაში ß მთლიანად ჩაანაცვლა ss-მა.<ref name=":0" /> ß-ის ss-ით მაშინაც გამართლებულა, როცა კლავიატურას არ გააჩნია ß-ღილაკი.<ref name=":0" />)
▲გერმანულ ენაში გვაქვს ბგერა '''ც'''-სათვის გვაქვსსთვის ორი ასო-ნიშანინიშანია: [[Z]] და [[C]]. თუკი Z, z გამოიყენება გერმანული სიტყვების დასაწერად, წავიკითხავთიკითხება როგორც ც-ს„ც“, ხოლო თუ ინგლისური, ან ფრანგული სიტყვები წერია ამ ასოთი, მაშინ— მას ზ-დროგორც წავიკითხავთ„ზ“. არის შემთხვევები როდესაც ეს ასო გვხვდება იტალიური, პორტუგალიური, ესპანური ენებიდან გადმოტანილ საკუთარ სახელებში. ამ შემთხვევაში ეს ასო შესაბამისი ენის ფონეტიკის მიხედვით წაიკითხება. არსებობს უცხოურ წარმოშობის საკუთარ სახელთა ლექსიკონი, სადაც მითითებულია ამ სახელთა წაკითხვის, წარმოთქმის შესამაბისი წესები.
 
რაც შეეხება ბგერა-ასო ც-ს.ბგერა იგიC დამოუკიდებლად არაგერმანულ, ნასესხებ სიტყვებში, ან უცხოურ საკუთარ სახელებში გვხვდება. ჩვეულებრივგერმანულში მას გამოიყენებენ ასოთა შემდეგ შეთანხმებებში. ეს ასოთშეთანხმებებია: Ch, ch (ხ); Sch, sch (შ); Tsch, tsch (ჩ); -–, ck (კ). ამ უკანასკნელს დიდი ვარიანტი არ გააჩნია.
 
==ფონოლოგია==
ასო-ბგერა r შეიძლება გამოითქვას როგორც რ, ან ღ.▼
გერმანულ ენას მრავალი დიალექტი აქვს, თუმცა სტანდარტული გერმანულის (ზემოგერმანულის) ფონოლოგია განსხვავებულ დიალექტებზე ერთმანეთთან საკმაოდ ახლოსაა.
 
ასო [[V]] გერმანულ ენაში ორნაირად იკითხება: გერმანული წარმოშობის სიტყვებში იკითხება როგორც „ჶ“. მაგალითად, '''V'''ater, '''v'''ier, '''v'''iel, '''v'''oll და ა.შ.; არაგერმანულ, ძირითადად ლათინურიდან შემოსული სიტყვებში იკითხება როგორ „ვ“. მაგალითად, Re'''v'''olution, E'''v'''olution, '''V'''erb, E'''v'''aluation, Di'''v'''ergenz და ა. შ..
გარდა ამისა, გერმანულ ენაში არის დამატებითი ნიშნები:
 
▲ასო-ბგერა r[[R]]-ს რეგიონული ვარიაცია ახასისათებს და შეიძლება გამოითქვას როგორც რ„რ“, ანისე ღ„ღ“.
▲* Ä, ä — ა [[უმლაუტი]]თ (წარმოითქმის გრძლად, დაახლ. '''ე: ''')
▲* Ö, ö — ო უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
▲* Ü, ü — უ უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
* [[ß]] — ss (ეს ცეტი, ანუ ორმაგი ესი).
ß-ს ნაცვლად, ახალი მართლწერის წესების შესაბამისად, ხშირად იხმარება '''ss''', მაგალითად Gro'''ß''' - Gro'''ss'''.
 
===დიფტონგები და ასოთა კომბინაციები:===
დოფტონგებისდიფტონგების არტიკულაციისთვის დამახასიათებელი ორი ბგერის ერთგვარი მოსხლეტით წარმოთქმა.
* eu — ოი (n'''eu''' (ნოი) — ახალი)
* äu — ოი (tr'''äu'''men (თროიმენ) — ოცნება)
Line 123 ⟶ 122:
* s (ხმოვნის წინ) — ზ ('''s'''ein (ზაინ)— ყოფნა)
* s (თანხმოვნის წინ ან სიტყვის ბოლოში) — ს (ein'''s''' (აინს) — ერთი)
* st (ფუძის დასაწყისში) — შტ ('''stSt'''raße (შტრასე)— ქუჩა, მაგრამ Fro'''st '''(ფროსტ) — ყინვა)
* sp — შპ ('''sp'''äter (შპეტერ) — გვიან)
* g (სიტყვის ბოლოში) — ჰ (zwanzi'''g''' (ცვანციჰ) — ოცი)
* ch — ხ (a, o, u ხმოვნების შემდეგ: das Da'''ch '''(დას დახ) — სახლის სახურავი, no'''ch '''(ნოხ) — კიდევ, au'''ch '''(აუხ) — აგრეთვე). სხვა დანარჩენ შემთხვევებში - ჰ (ich (იჰ) - მე)
* sch — შ ('''sch'''lecht (შლეჰთ) — ცუდი)
* tsch — ჩ (Deu'''tsch''' (დოიჩ) — გერმანული)
* ck — კ (E'''ck'''e (ეკე) — კუთხე)
 
{{ვიკიწიგნები|გერმანული ენა/ანბანი და გამოთქმა}}
 
 
{{ვიკიწიგნები|გერმანული გრამატიკა}}
 
== ლექსიკა ==
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/გერმანული_ენა“-დან