ვიკიპედია

აზოტი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ →‎აზოტის ბრუნვა ბუნებაში: clean up, replaced: ეხლა → ახლა using AWB
No edit summary
ხაზი 1:
{{ქიმიური ელემენტი|აზოტი / Nitrogenium (N)[[ფაილი:N-TableImage.svg|300px]]|7|[[გაზიაირი]]<br /> უფერო, უსუნო,არ აქვს გემო |14,00674|92|1401,5 (14,53)|[He] 2s<sup>2</sup> 2p<sup>3</sup>|75|13 (+5e) 171 (-3e)|3,04|—|5, 4, 3, 2, 1, 0, -1, -3|0,808 (−195,8&nbsp;°C)|1,042 (N-N)|0,026|63,29|(N<sub>2</sub>) 0.720</sup>|77,4|(N<sub>2</sub>) 5.57|17,3||4,039|1,651|n/a}}
[[ფაილი:Electron shell 007 Nitrogen.svg|150px|thumb|left]]
{{ელემენტის დაფა
ხაზი 8:
|ფორმულა= [He] 2s<sup>2</sup> 2p<sup>3</sup>
|ქართული სახელი=აზოტი (ნიტროგენიუმი)}}
'''აზოტი''' ({{lang-la|Nitrogenium}}; {{lang-el|άζωτο}} „აზოტო“) — ქიმიური ელემენტი, უფერული გაზიაირი, რომელსაც არ აქვს სუნი და გემო და ხელს არ უწყობს წვას; ჰაერის ერთ — ერთი ძირითადი შემადგენელი ნაწილია (78 %).ქიმიური სიმბოლო — N და მისი ატომური რიცხვია 7.
მენდელეევის [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ელემენტების პერიოდული სისტემის]] მე-2 პერიოდის მე-5 ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი.
 
ხაზი 20:
* [[1772]] წელს აზოტი (სახელწოდებით «გაფუჭებული ჰაერი») როგორც მარტივი ნივთიერება აღწერა [[დანიელ რეზერფორდი|დანიელ რეზერფორდმა]], მან გამოაქვეყნა მაგისტრული დისერტაცია, სადაც აღნიშნა აზოტის ძირითადი თვისებები (არ რეაგირებს ტუტესთან, წვას არ უწყობს ხელს, არ ვარგა სუნთქვისათვის). ამიტომაც დანიელ რეზერფორდი ითვლება აზოტის აღმომჩენად.
 
შემდეგ კი აზოტი შეისწავლა ჰენრი კავენდიშმა (საინტერესოა ის ფაქტი რომ, მან შეძლო აზოტისა და [[ჟანგბადი]]ს დაკავშირება ელექტრო დენის განმუხტვებით, სადაც აზოტის ოქსიდის შთანთქმის შემდეგ დარჩა აირის მცირე რაოდენობა, რომელიც აბსოლუტურად ინერტული აირი იყო, მაგრამ როგორც აზოტის შემთხვევაში ვერ მიხვდა ცდის არსს, რომ გამოჰყო ახალი [[ქიმიური ელემენტი|ქიმიური ელემენტები]] — [[ინერტული აირები]]). მაგრამ ვერც რეზერფორდმა გაიგო თუ რა გაზებიაირები გამოჰყო ამ ცდისას (რეზერფორდიც ფლოგისტონური თეორიის მომხრე იყო).
 
== დასახელების წარმომავლობა ==
ხაზი 91:
ეგრეთ წოდებული «ჰაეროვანი», ან «ატმოსფერული» აზოტი, ანუ აზოტისა და [[ინერტული აირები|კეთილშობილური აირების]] ნარევს, ღებულობენ ჰაერის რეაქციით გახურებულ კოქსთან:
<DIV STYLE="margin-left:3em;">O<sub>2</sub>+ 4N<sub>2</sub> + 2C → 2CO + 4N<sub>2</sub></DIV>
ამ დრო მიიღება ეგრეთ წოდებული «[[გენერატორული აირი|გენერატორული»]], ან «ჰაეროვანი», გაზიაირი — ნედლეული ქიმიური სინთეზისათვის და საწვავისათვის. საჭიროებისას აქედან შეიძლება აზოტის გამოყოფა, ნახშირბადის მონოქსიდის შთანთვით.
 
მრეწველობაში მოლეკულურ აზოტს მიიღებენ თხევადი ჰაერის [[ფრაქციული გამოხდა|ფრაქციული გამოხდით]]. ამ მეთოთ შეიძლება «ატმოსფერული აზოტის» მიღება. ასევე ფართოდ გამოიყენება [[აზოტური დანადგარები]], სადაც გამოიყენება ადსორბციული და მემბრანული გაზოგამოყოფააირის გაგამოყოფა.
 
ერთერთი ლაბორატორიული მეთოდი — სპილენძის ოქსიდზე (II) [[ამიაკი]]ს გატარება ~700°С ტემპერატურაზე:
ხაზი 99:
 
ამიაკს ღებულობენ მისი გაჯერებული ხსნარის გახურებისას. CuO -ის რაოდენობა 2 -ჯერ მეტია ვიდრე გათვლებით. გამოყენების წინ აზოტს წმენდენ ჟანგბადისა და ამიაკის მინარევებისაგან სპილენძზე და მის ოქსიდზე (II) გატარებით (ასევე ~700[[გრადუს ცელსიუსი|°C]]), შემდეგ აშრობენ კონცენტრირებული გოგირდმჟავათი და მშრალი ტუტეთი.
პროცესი საკმაოდ ნელა მიმდინარეობს, მაგრამ ის ღირს რადგან აზოტი გაზიაირი მიიღება საკმაოდ სუფთა.
 
== თვისებები ==
ხაზი 156:
* '''აზოტის შენაერთები დაჟანგვის ხარისხით +2''' [[აზოტის ოქსიდი (II)]] NO ([[აზოტის მონოქსიდი]]);
* '''აზოტის შენაერთები დაჟანგვის ხარისხით +3''' [[აზოტის ოქსიდი (III)]] N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, [[აზოტური მჟავა]], [[ნიტრიტები|ანიონის წარმოებულები NO<sub>2</sub><sup>−</sup>]], [[აზოტის ტრიფტორიდი]] (NF<sub>3</sub>);
* '''აზოტის შენაერთები დაჟანგვის ხარისხით +4''' [[აზოტის ოქსიდი (IV)]] NO<sub>2</sub> ([[აზოტის დიოქსიდი]], ყავისფერი გაზიაირი);
* '''აზოტის შენაერთები დაჟანგვის ხარისხით +5''' [[აზოტის ოქსიდი (V)]] N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>, [[აზოტმჟავა]] და მისი მარილები — [[ნიტრატები]] და სხვა.
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/აზოტი“-დან