ჰაბლის კანონი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
Bot: 47 ენათაშორისი ბმული გადატანილია Wikidata-ზე, d:q179916
No edit summary
ხაზი 1:
[[ფაილი:ჰაბლის კანონი.png‎ ‎|thumb|350px|გალაქტიკების სიჩქარის დამოკიდებულება მათ დედამიწამდე მანძილზე, (გრაფიკი ორიგინალი აღებულია [[ედუინ ჰაბლი|ჰაბლის]] 1929 წლის შრომიდან).]]
 
'''ჰაბლის კანონი''' აღწერს ფიზიკურ დაკვირვებას, რომლის თანახმად სხვადადასხვა გალაქტიკების სიჩქარე დედამიწის მიმართ პროპორციულია მანძილისა ამ გალაქტიკებიდან ჩვენამდე <ref name=Coles>{{cite book |title=Routledge Critical Dictionary of the New Cosmology |url=http://books.google.com/?id=BgNGWVr5yhIC&pg=PA202 |page=202 |editor=Peter Coles |isbn=0203164571 |year=2001 |publisher=Routledge }}</ref>. ეს კანონი პირველად გამოიყვანა [[ჯორჯ ლემეტრი|ჯორჯ ლემეტრმა]] 1927 წელს<ref>{{Cite journal | last=Lemaître | first=Georges | author-link=Georges Lemaître | title=Un univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques | year=1927 | journal=Annales de la Société Scientifique de Bruxelles | volume=A47 | pages=49–56 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1927ASSB...47...49L | ref=harv | postscript=<!--None--> }} ''translated by [[A. S. Eddington]]'' {{Cite journal | last=Lemaître | first=Georges | author-link=Georges Lemaître | title=Expansion of the universe, A homogeneous universe of constant mass and increasing radius accounting for the radial velocity of extra-galactic nebulæ | year=1931 | journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume=91 | pages=483–490 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1931MNRAS..91..483L | ref=harv | postscript=<!--None--> }}</ref>. [[ფარდობითობის ზოგადი თეორია|ფარდობითობის ზოგადი თეორიის]] განტოლებიდან. [[ედუინ ჰაბლი|ედუინ ჰაბლმა]] ის ემპირიულად გამოიყვანა 1929 წელს <ref>Hubble, Edwin, "[http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1929PNAS...15..168H&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format=&amp;high=42ca922c9c30954 A Relation between Distance and Radial Velocity among Extra-Galactic Nebulae]" (1929) ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', Volume 15, Issue 3, pp. 168-173 ([http://www.pnas.org/cgi/reprint/15/3/168 Full article], PDF)</ref> დაკვირვებიდან ახლო ხანებში. სხეულთა დაცილების სიჩქარეზე მიანიშნებდა მათი წითელი წანაცვლება, რაც [[ვესტო სლიფერი]]ს (1917) ადრეული გაზომვებით მის მიერვე იყო დაკავშირებული სიჩქარესთან.<ref name=MS_Longair>{{cite book |title=The Cosmic Century |author=Malcolm S Longair |url=http://books.google.com/?id=z0vlYHQZHJcC&pg=RA2-PA109 |page=109 |isbn=0521474361 |publisher=Cambridge University Press |year=2006}}</ref> ეს მიიჩნევა გაფართოებადი სივრცის პარადიგმის პირველ საბაზისო დაკვირვებად და დღეს გამოიყენება, როგორც ერთერთი ყველაზე ხშირად ხმობილი საბუთი [[დიდი აფეთქების თეორია|დიდი აფეთქების მოდელში]].
 
'''ჰაბლის კანონი''' აღწერს ფიზიკურ დაკვირვებას, რომლის თანახმად სხვადადასხვა გალაქტიკების სიჩქარე დედამიწის მიმართ პროპორციულია მანძილისა ამ გალაქტიკებიდან ჩვენამდე <ref name=Coles>{{cite book |title=Routledge Critical Dictionary of the New Cosmology |url=http://books.google.com/?id=BgNGWVr5yhIC&pg=PA202 |page=202 |editor=Peter Coles |isbn=0203164571 |year=2001 |publisher=Routledge }}</ref>. ეს კანონი პირველად გამოიყვანა [[ჯორჯ ლემეტრი|ჯორჯ ლემეტრმა]] 1927 წელს<ref>{{Cite journal | last=Lemaître | first=Georges | author-link=Georges Lemaître | title=Un univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques | year=1927 | journal=Annales de la Société Scientifique de Bruxelles | volume=A47 | pages=49–56 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1927ASSB...47...49L | ref=harv | postscript=<!--None--> }} ''translated by [[A. S. Eddington]]'' {{Cite journal | last=Lemaître | first=Georges | author-link=Georges Lemaître | title=Expansion of the universe, A homogeneous universe of constant mass and increasing radius accounting for the radial velocity of extra-galactic nebulæ | year=1931 | journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume=91 | pages=483–490 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1931MNRAS..91..483L | ref=harv | postscript=<!--None--> }}</ref>. [[ფარდობითობის ზოგადი თეორია|ფარდობითობის ზოგადი თეორიის]] განტოლებიდან. [[ედუინ ჰაბლი|ედუინ ჰაბლმა]] ის ემპირიულად გამოიყვანა 1929 წელს <ref>Hubble, Edwin, "[http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1929PNAS...15..168H&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format=&amp;high=42ca922c9c30954 A Relation between Distance and Radial Velocity among Extra-Galactic Nebulae]" (1929) ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', Volume 15, Issue 3, pp. 168-173 ([http://www.pnas.org/cgi/reprint/15/3/168 Full article], PDF)</ref> დაკვირვებიდან ახლო ხანებში. სხეულთა დაცილების სიჩქარეზე მიანიშნებდა მათი წითელი წანაცვლება, რაც [[ვესტო სლიფერი]]ს (1917) ადრეული გაზომვებით მის მიერვე იყო დაკავშირებული სიჩქარესთან.<ref name=MS_Longair>{{cite book |title=The Cosmic Century |author=Malcolm S Longair |url=http://books.google.com/?id=z0vlYHQZHJcC&pg=RA2-PA109 |page=109 |isbn=0521474361 |publisher=Cambridge University Press |year=2006}}</ref> ეს მიიჩნევა გაფართოებადი სივრცის პარადიგმის პირველ საბაზისო დაკვირვებად და დღეს გამოიყენება, როგორც ერთერთი ყველაზე ხშირად ხმობილი საბუთი [[დიდი აფეთქების თეორია|დიდი აფეთქების მოდელში]].
 
ჰაბლის კანონს ხშირად აღწერენ ტოლობით v = H<sub>0</sub>D, სადაც H<sub>0</sub> არის პროპორციულობის კოეფიციენტი (ჰაბლის მუდმივა) გალაქტიკის მანძილსა D და მის სიჩქარეს v შორის. SI სისტემაში H<sub>0</sub>-ის ერთეულია '''წმ<sup>-1</sup>''', მაგრამ ყველაზე ხშირად გამოიყენება (კმ/წმ)/მგ[[პარსეკი|პს]], რაც გვაძლევს ერთი მეგაპარსეკით დაშორებული გალაქტიკის სიჩქარეს კმ/წმ ერთეულებში.
 
თანამედროვე გაზომვებით 2010 წელს განსაზღვრული პროპორციულობის მუდმივა, რაც ეყრდნობა [[ჰაბლის სივრცული ტელესკოპი]]ს მიერ [[გრავიტაციული ლინზები]]ს გაზომვებს იძლევა: H<sub>0</sub>=70.6 ± 3.1 (კმ/წმ)/მგპს <ref>S. H. Suyu, P. J. Marshall, M. W. Auger, S. Hilbert, R. D. Blandford, L. V. E. Koopmans, C. D. Fassnacht and T. Treu. Dissecting the Gravitational Lens B1608+656. II. Precision Measurements of the Hubble Constant, Spatial Curvature, and the Dark Energy Equation of State. The Astrophysical Journal, 2010; 711 (1): 201 DOI: 10.1088/0004-637X/711/1/201</ref>. 2009 წელს აგრეთვე ჰაბლის სივრცული ტელესკოპის გამოყენებით გაწომილი იყო H<sub>0</sub>=74.2 ± 3.6 (კმ/წმ)/მგპს <ref>{{cite web |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2009/08/full/ |title=Refined Hubble Constant Narrows Possible Explanations for Dark Energy |date=2009-05-09 |accessdate=2009-05-09}}</ref>. შედეგები თანხმობაშია ადრეულ გაზომვებთანაც, რომლის თანახმად H<sub>0</sub>=72 ± 8 (კმ/წმ)/მგპს რაც განსაზღვრული იყო აგრეთვე ჰაბლის სივრცული ტელესკოპის მიერ 2001 წელს <ref>{{cite journal |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2001ApJ...553...47F |title=Final Results from the Hubble Space Telescope Key Project to Measure the Hubble Constant |author=W. L. Freedman, B. F. Madore, B. K. Gibson, L. Ferrarese, D. D. Kelson, S. Sakai, J. R. Mould, R. C. Kennicutt, Jr., H. C. Ford, J. A. Graham, J. P. Huchra, S. M. G. Hughes, G. D. Illingworth, L. M. Macri, P. B. Stetson |journal=The [[Astrophysical Journal]] |volume=553 |issue=1 |pages=47–72 |doi=10.1086/320638 |year=2001 |ref=harv}}</ref>. 2006 წლის აგვისტოში ნაკლებად ზუსტი გაზომვები ჩატარდა დამოუკიდებლად [[ნასა]]ს ჩანდრა რენდგენის სხივების ობსერვატორიის მონაცემებზე დაყრდნობით: H<sub>0</sub>=77 (კმ/წმ)/მგპს ან დაახლოებით 2.5x10<sup>-10</sup> წმ<sup>-1</sup> განუზრვრელობით ± 15% <ref>{{cite web |url=http://www.universetoday.com/2006/08/08/chandra-confirms-the-hubble-constant/ |title=Chandra Confirms the Hubble Constant |date=2006-08-08 |accessdate=2007-03-07}}</ref>. არსებულ მონაცემებზე დაყრდნობით [[ნასა]] ასკვნის, რომ მუდმივაა 70.8 ± 1.6 (კმ/წმ)/მგპს თუ ვივარაუდებთ, რომ სივრცე ბრტყელია ან 70.8 ± 4.0 (კმ/წმ)/მგპს სახვა შემთხვევაში <ref>{{cite web|url=http://wmap.gsfc.nasa.gov/universe/uni_expansion.html|title=WMAP's Universe|publisher=NASA}}</ref>.
 
 
 
 
 
== სქოლიო ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჰაბლის_კანონი“-დან