ლეონიდასი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
No edit summary
ხაზი 7:
|რიგი-მეუღლეების =
|სურათი = Leonidas statue1b.jpg
|წარწერა = 'ლეონიდასის ქანდაკება'
|მმართველობის დასაწყისი = ძვ.წ. 489
|მმართველობის დასასრული = 480
ხაზი 30:
}}
 
'''ლეონიდასი''' ([[ძვ. წ. 508]]/[[ძვ. წ. 507|507]] - გ. [[ძვ. წ. 480]]) - [[სპარტა|სპარტის]] მეფე (ძველი საბერძნეთი). [[ბერძენ-სპარსელთა ომები|ბერძენ-სპარსელთა ომები]]ს დროს, [[ძვ. წ. 480]] წელს სათავეში ჩაუდგა ბერძენთა გაერთიანებულ ჯარს საბერძნეთში შემოჭრილი სპარსეთის მეფის [[ქსერქსე I]]-ის წინააღმდეგ. ლეონიდასი 300 რჩეული სპარტელით იცავდა ბერძენთა ჯარის ძირითადი ნაწილის უკანდახევას და გმირულად დაეცა [[თერმოპილეს ბრძოლა|თერმოპილეს ბრძოლაში]]ში. მადლიერმა თანამემამულეებმა ძეგლი აღუმართეს და მისი სახელი [[პატრიოტიზმი]]ს სიმბოლოდ იქცა.
 
==ცხოვრება==
[[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით, ლეონიდასისილეონიდასის დედა, მისი მამის — [[ანაქსანდრიდას II]] ძმისწული იყო, მათ შვილი არ უჩნდებოდათ, ამიტომ [[ეფორი|ეფორები]] (სახელმწიფო მოხელეები, სპარტაში) ცდილობდნეცდილობდნენ მეფე დაერწმუნებინათ, რომ გაყროდა ცოლს, თუმცაღა ეს ვერ მოახერხეს, რადგანაც მეფე უარზე იყო. [[ეფორი|ეფორებმა]] მხოლოდ იმაზე დაითანხმეს მეფე, რომ შეერთო მეორე ცოლიც, მაგრამ არც პირველს გაყროდა. მისი მეორე ცოლია [[სპარტა|სპარტელი]] პოლიტიკოსის ჩილიონ ბრძენის ასული. მათ მალევე გაუჩნდათ ვაჟი — [[კლეომენეზ I|კლეომენეზი]]. მეფეს პირველი ცოლისგან სამი ვაჟი ეყოლა. პირველი, 1 წელიწადში გაჩნდა და მისი სახელია — [[დორეუსი]], ხოლო შემდეგ გაჩნდნენ ტყუპები — კლეომბროტუსი და 'ლეონიდასი'.<ref>Herodotus, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+5.39 5.39&ndash;41]; Jones, p. 48.</ref>. ვინაიდან ლეონიდასი არ იყო ტახტის მემკვიდრე ისიც ისევე აღიზარდა, როგორც ყველა ჩვეულებრივი სპარტელი.<ref>For more information on the agoge see: Nigel M. Kennell, ''The Gymnasium of Virtue'', Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1995.</ref>. იგი ერთ-ერთი იშვიათ მეფეთაგანია, რომლებსაც მოუწიათ ასეთი მკაცრი სასწავლო რეჟიმის გადატანა.
 
[[|ანაქსანდრიდას II|ანაქსანდრიდასი]] გარდაიცვალა [[ძვ.წ. [[520]] წელს,<ref name="Morris 35">Morris, 35</ref> ხოლო მეფე გახდა მისი უფროსი ვაჟი [[კლეომენეზ I|კლეომენეზი]].<ref>W. G. Forrest, ''A History of Sparta 950–192 B.C., New York, W.W. Norton & Company, 1968, p. 85.</ref>. [[დორეუსი]] იმდენად ამაყი აღმოჩნდა, რომ არ სურდა [[სპარტა|სპარტაში]]ში დარჩენა და თავის ნახევარ-ძმის მორჩილება და ამიტომ მან მოითხოვა ჯარის მიცემა, რათა დაეარსებინა კოლონია [[ჩრდილოეთჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკაში]]. მან ეს მოახერხა კიდეც, რაც ნამდვილად არ შედიოდა [[კართაგენი|კართაგენის]] ინტერესებში, ამიტომ მათ 3 წელიწადში განდევნეს [[დორეუსი]] [[ჩრდილოეთჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკიდან]]. მან ამის შემდეგ კოლონიის დაარსება [[სიცილია|სიცილიაშიც]]შიც სცადა, რაც ვერ მოახერხა და სწორედ ამ მცდელობას შეეწირა იგი.<ref>Herodotus, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+5.42 5.42&ndash;48]</ref>. ლეონიდასისისა და [[კლეომენეზიკლეომენეზ I|კლეომენეზის]] ურთიერთობის შესახებ არაფერია ცნობილი, მაგრამ ლეონიდასმა ცოლად შეირთო მის ასული — [[გორგო]] [[ძვ.წ[[. 490]] წლამდე, მანამდე, სანამ მეფე გახდებოდა.<ref>Paul Cartledge, ''The Spartans: The World of the Warrior-Heroes of Ancient Greece'', New York, Vintage Books, 2002, p. 126.</ref>.
[[Fileფაილი:3420 - Milano - Ernesto Bazzaro (1859-1937) - Monumento a Felice Cavallotti (1906) - Foto Giovanni Dall'Orto 23-Jun-2007.jpg|thumb|ლეონიდას I-ის მონუმენტი [[მილანი|მილანში]]. ქანდაკება დამზადებულია [[ერნესტო ბაზარო|ერნესტო ბაზაროს]] მიერ [[1906]] წელს.]]
 
[[დორეუსი|დორეუსის]] სიკვდილის შემდეგ ტახტის მემკვიდრე 'ლეონიდასი' გახდა და ამავე დროს იგი სრულუფლებიანი მოქალაქეც იყო. [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსეთის იმპერიამ]] [[სპარტა|სპარტასსპარტის]] დაპყრობა განიზრახა და [[ძვ.წ. [[492|492]]/[[ძვ. წ. 491|491]] წლებში მათ მორჩილება მოსთხოვეს, რაზეც მტკიცე უარი მიიღეს სპარტელებისგან. ამ დროს მეფე — [[კლეომენეზ I|კლეომენეზი]] უკვე გაქცეული იყო [[სპარტა|სპარტიდან]]. [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით იგი ჭკუიდან შეიშალა და ამიტომ გააძევეს სამშობლოდან. უმეფოდ დარჩენილი [[სპარტა]] კი დახმარებას ითხოვდა [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსეთის უზარმაზარი იმპერიის]] წინააღმდეგ ბრძოლაში.
 
[[პლუტარქე]] ლეონიდასისი შესახებ წერს: "{{ციტატა|ერთხელ მას უთხრეს: 'შენ რომ მეფე არ იყო არაფრით ხარ ჩვენზე უკეთესი', ხოლო ლეონიდასმა უპასუხა: 'კი, მაგრამ მე რომ თქვენზე უკეთესი არ ვიყო, მეფე არ ვიქნებოდი'"<ref>Plutarch on Sparta, Sayings of Spartans, Leonidas son of Anaxandridas, #1</ref> .}}
 
[[ძვ.წ. [[481]] წელს შეიკრიბა საერთო ბერძნული კონგრესი. მას უნდა ემსჯელა [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენიანთა]] წინააღმდეგ კოალიციის შექმნის თაობაზე კონგრესის დადგენილებით ბერზნულიბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების ყველა წევრს ევალებოდა სამშობლოს დაცვა, ხოლო ის ქალაქი, რომელიც სპარსელებს მიემხრობოდა სასტიკად უნდა დაესაჯათ. გაერთიანებული ჯარის წინამძღოლად კი აირჩიეს ლეონიდასი.
 
==თერმოპილეს ბრძოლა==
მას შემდეგ, რაც გადაწყდა, რომ სპარტელებიც სხვა ბერძნულ ქალაქ-სახელმწიფოებთან ერთად იბრძოლებდნენ [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსელთა]] წინააღმდეგ, სპარტელები რჩევის საკითხად წავიდნენ [[პითია|პითიასთან]]სთან, [[დელფოს ორაკული|დელფოს ორაკულში]]. პითიამ სპარტელებს ნაწინასწარმეტყველება ლექსად მოახსენა:
 
:"სპარტას მაცხოვრებლებო,
:თქვენ დიად ქალაქს სპარსელი მამაკაცები გაანადგურებენ,
:თუ ასე არ მოხდა, [[სპარტა|ლაკედემონს]] [[ჰერაკლე|ჰერაკლეს]] შთამომავალი მეფის დატირება მაინც მოუწევს.
:ლომისა და ხარის ძალა ვერ დაიცავს მას ამისგან, ეს თვით ზევსის წინასწარმეტყველებაა."<ref name="7.220">Herodotus, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+7.220 7.220]</ref>
 
პითიას წინასწარმეტყველებას თან ერთვოდა ისიც, რომ ამ დროს ტარდებოდა ოლიმპიური თამაშები, ხოლო სპარტელ დიდებულთა აზრით ამ დროს ომი ღმერთებს განარისხებდა, ამიტომ მათ მხოლოდ 300 ჯარისკაცი გამოყვეს [[აქემენიანთა იმპერია|სპრსელებთან]] საბრძოლველად, რომელთაც მეფე — ლეონიდასი სარდლობდა, ისევე, როგორც ბერძენთა გაერთიანებულ ლაშქარს. ლეონიდასს შესთავაზეს მეომართა რაოდენობა 1000-მდე გაეზარდა, რაზეც ლეონიდასმა უპასუხა: "''1000 გამარჯვებას არ ეყოფა, დასახოცად კი 300 საკმარისია"''. ამგვარად [[ძვ. . [[480]] წლის აგვისტოსაგვისტოში ლეონიდასი 300 სპარტელთან ერთად წავიდა სიკვდილთან შესაგებებლად. მას [[თერმოპილე|თერმოპილესთან]]სთან ბერძენთა დანარჩენი ჯარისჯარიც შეუერთდა. საბოლოოდ ბერძენთა ჯარმა 14, 000-ს მიაღწია, როდესაც ქსერქსეს ჯარის რაოდენობა მათ ჯარს ბევრად ჭარბობდა. [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ინფორმაციით სპარსელთა მხედრობა 2 მილონამდე ჯარისკაცს ითვლიდა, თუმცაღა თანამედროვე მეცნიერებს ეს ინფორმაცია არაზუსტად მიაჩნიათ და თვლიან, რომ სპარსელთა არმიის რიცხობრიობა 50, 000-დან 200, 000-მდე მერყეობდა.<ref>{{cite book | last=De Souza | first=Philip | title=The Greek and Persian Wars 499–386 BC | publisher=Osprey Publishing | location=Oxford|year=2003 | page=41 | url=http://books.google.co.uk/books?id=V5BeCF82gwUC&lpg=PA3}}</ref>.
 
[[ქსერქსე I]] შეტევაზე გადასვლას არ ჩქარობდა, პირიქით მან 4ოთხი დღე დაიცადა იმ იმედით, რომ ბერძნები დანებდებოდნენ. მეხუთე დღეს კი [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსელები]] შეტევაზე გადავიდნენ. ბერძნები 2ორი დღის მანძილზე იგერიებდნენ [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსთა]] ფრონტალურ იერიშებს. [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით ბერძნებმა 20, 000 სპარსელი დახოცეს, თვითონ კი 2, 500 მებრძოლი დაკარგეს. თვით სპარსელთა რჩეული ჯარისკაცები — ''უკვდავებიც'' კი უკუიქცნენ ბერძნებთან ბრძოლისას, ხოლო ამავე ბრძოლაში დაიღუპა [[ქსერქსე I|ქსერქსეს]] ორი ძმა (აბროკომეზი და ჰიპერანთესი).<ref>{{cite book | last = Herodotus | coauthors = George Rawlinson, ed. | title = The History of Herodotus | publisher = D. Appleman and Company | year = 1885 | location = New York | pages = bk. 7 | url = http://www.shsu.edu/~his_ncp/Herother.html }}</ref>. სპარსთა მეფემ დააწესა ჯილდო მისთვის ვინც მის ჯარს მტრის ზურგში მოაქცევდა. მას მალევე გამოეხმაურა [[ეფიალტი]] და მტრის ზუგში მისასვლელი გზა უჩვენა.<ref>{{cite book | last = Herodotus | coauthors = Henry Cary, ed. | title = The Histories of Herodotus | publisher = D. Appleton and Company | year = 1904 | location = New York | page = 438 | url = http://books.google.com/books?id=QsIcxGrq6QAC&printsec=frontcover&dq=History+of+Herodotus&ei=oN3zSbC6BaDCzQT5soXLDQ#PPA438,M1 }}</ref>. ეს რომ ლეონიდასმა გაიგო ბერძენთა ბერძნული შენაერთები ბრძოლის ველიდან გაუშვა და ბრძოლის ველზე 300 [[სპარტა|სპარტელთან]], 900 [[ჰილოტები|ჰილოტთნ]] და 700 ფიაველთან ერთად დარჩა. ზოგიერთი წაროს თნახმად ლეონიდასმა ფიაველები ძალდატანებით დატოვა ბრძოლის ველზე, რომ სპარსელებს არ შეერთებოდნენ. ერთ-ერთი თეორიის თანახმად, რომელიც [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ეკუთვნის ლეონიდასმა [[სპარტა|სპარტაში]]ში მაცნე გაგზავნა თავიანთი ამბის შესატყობინებლად.
 
სპარსელებმა ალყა შემოარტყეს სპარტელებს და ლეონიდასს დანებება შესთავაზეს, რაზეც უარი მიიღეს, ამიტომ ბრძოლის ველზე ყველა სპარტელი დახოცეს ლეონიდასის ჩათვლით. ბრძოლის შემდეგ სპარტელებმა დაიბრუნეს ლეონიდასის სხეული. [[ჰეროდოტე|ჰეროდოტეს]] ცნობით; [[ქსერქსე I|ქსერქსემ]] ლეონიდასის სხეული მოაძებნინა და მისი თავის სარზე წამოაცვა.<ref>Herodotus, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+7.238 7.238]</ref>.
 
== მემკვიდრეობა ==
=== სიძველეები ===
ლეონიდასის გმირობის კულტი [[სპარტა|სპარტაში]]ში პირველ[[I საუკუნემდესაუკუნე]]მდე შენარჩუნდაშენარჩუნდ.<ref>Encyclopaedia of Religion and Ethics, Part 12 By James Hastings Page 655 ISBN 0-567-09489-8</ref>.
 
=== ლეონიდასის მონუმენტი ===
[[File:Leonidas evlahos.jpg|thumb|ლეონიდასის ქანდაკება თერმოპილესთან]]
[[1955]] წელს საბერძნეთის მეფემ — [[პაულიპავლე I (საბერძნეთი)|პაულმაპავლე I-მა]] აღმართა ლეონიდასის მონუმენტი თერმოპილეს გასასვლელში. თავად ქანდაკება ბრინჯაოსია[[ბრინჯაო]]სია, ხოლო მონიმენტსმონუმენტს ქვემოთ აწერია: "ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ" ( "მოდი და აიღე" ). სწორედ ეს სიტყვები უთხრეს სპარსელებს სპარტელებმა, როდესაც მათ იარაღის დაყრა მოსთხოვეს.
 
ასეთივე წარწერით აღუმართავთ ლეონიდასის კედევკიდევ ერთი ქანდაკება [[სპარტა (მუნიციპალიტეტიქალაქი) |სპარტაში]] [[1968]] წელს.
 
სპარტელთა გარდაცვალების ადგილას აშენებულია ცარიელი სარკოფაგი, რომელსაც თავზე ლომის ქანდაკება ადგას (ლეონიდე ბერძნულად ლომს ნიშნავს), სარკოფაგს კი აწერია: "ცხოველებში - მე უძლიერესი ვარ, ადამიანებში, კი ყველაზე ძლიერი ისაა, ვისაც მე ამ კუბოში ვიცავ".
 
=== თანამედროვე ===
[[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატების]] მეხუთე დივიზიონის, 73-ე კავალერისტთა პოლკის, 82-ე სადესანტო ქვედანაყოფს, რომელიც 300 ჯარისკაცისგან შედგება ეწოდება "300 სპარტელი". რაზმის მეთაურია ენდრიუ პოპასი, რომელიც წარმოშობით საბერძნეთიდანაა.<ref>http://usacac.army.mil/cac2/Repository/SelectedSpeeches/Caldwell5-73BallRemarksFinalAsDelivered.pdf</ref>.
 
=== ლიტერატურა ===
ლეონიდასი ჰქვია [[რიჩარდ გლოვერი (პოეტი)|რიჩარდ გლოვერის]] ეპიკურ პოემას, რომელიც [[1737]] წელს გამოიცა.
 
ლეონიდასი მთავარ გმირად გვევლინება [[ფრენკ მილერი|ფრენკ მილერის]] კომიკური ნაწარმოებების სერიაში — '300'„300“, რომელიც [[1998]] წელს გამოიცა. წიგნში ბელეტრისტული სტილითაა გადმოცემული თერმოპილეს ბრძოლა და ლეონიდასის პიროვნება. ამ წიგნის მიხედვითაა შექმნილი ფილმი — [[300 (ფილმი)|'300'„300“]].
 
===Film ფილმები ===
კინოფილმებში ლეონიდასს განასახიერებენ შემდეგი მსახიობები:
*[[რიჩარდ იგანი]] [[1962]] წელს გადაღებულ ფილმში '300„300 სპარტელი'სპარტელი“
*[[ჯერადჟერარ ბათლერი]] [[2007]] წელს გადაღებულ ფილმში [[300 (ფილმი) |''300''„300“]]
 
== სქოლიო ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ლეონიდასი“-დან