არგონი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
ჯეიმს - ჯეიმზ, replaced: ჯეიმს → ჯეიმზ (3) using AWB
ხაზი 1:
{{ქიმიური ელემენტი
|არგონი / Argon (Ar) [[სურათი:Ar-TableImage.png|400პქ|]]<!-- ელემენტის სახელი და სურათი -->
|18<!-- ნომერი -->|[[სურათი:Argon ice 1.jpg|მინი]][[ინერტული აირი]] [[ფერი]]ს, [[გემო]]ს და [[სუნი]]ს გარეშე <br />[[ინერტული აირი]]<!-- ფიზიკური მდგომარეობა და აღწერილობა -->|39,948<!-- ატომური მასა (მოლური მასა) -->|? (71)<ref name="sizes">{{cite web|url=http://www.webelements.com/argon/atom_sizes.html|format=|author=|title=Size of argon in several environments|work=|publisher=www.webelements.com|datepublished=|accessdate=2009-08-6|lang=en|description=}}</ref><!-- ატომის რადიუსი -->|1): 1519,6(15,75) 2): 3): <!-- იონიზაციის ენერგია -->| [Ne] 3s<sup><nowiki>2</nowiki></sup> 3p<sup>6</sup><!-- ელექტრონული კონფიგურაცია -->|106<ref name="sizes"/><!-- კოვალენტური რადიუსი -->|154<ref name="sizes"/><!-- იონის რადიუსი -->|4,3<!-- ელექტროუარყოფითობა -->|0<!-- ელექტროდული პოტენციალი -->|<!-- ჟანგვის ხარისხი, ვალენტობა -->|(−186&nbsp;°C-ის დროს) 1,40<!-- სიმკვრივე -->|20,79<ref name="ХЭ">{{წიგნი
|ავტორი = რედკოლეგია.:კნუნიანცი ი. კ. (მთ. რედ.)
ხაზი 20:
}}
</ref><!-- ხვედრითი თბოტევადობა -->|0,0177<!-- თბოგამტარობა -->|83,8<!-- დნობის ტემპერატურა -->|<!-- დნობის სითბო -->|87,3<!-- დუღილის ტემპერატურა -->|6,52<!-- აორთქლების სითბო -->|24,2<!-- მოლური მოცულობა -->|კუბურ წახნაგცენტრირებული<!-- მესრის სტრუქტურა -->|<!-- მესრის პერიოდი -->|n/<!-- შეფარდება -->|85<!-- დებაის ტემპერატურა -->}}
 
 
{{ელემენტის დაფა
Line 35 ⟶ 34:
 
== ისტორია ==
არგონის აღმოჩენის ისტორია იწყება [[1785]] წელს, როდესაც ინგლისელი ფიზიკოსი და ქიმიკოსი [[ჰენრი კავენდიში]], [[ჰაერი]]ს შემადგენლობის კვლევისას, გადაწყვიტა დაედგინა მთლიანად იჟანგებოდა თუ არა ჰაერში მყოფი [[აზოტი]] სრულად. <!--[[ელექტროფორნული მანქანა|ელექტროფორნული მანქნის]] მეშვეობით -->რამდენიმე კვირის განმავლობაში U-ს მაგვარ მილაკში ჰაერისა და ჟანგბადის ნარევზე დრო და დრო ზემოქმედებდა ელექტრო განმუხტვით, რის შედეგადაც წარმოიქმნებოდა რუხი ფერის [[აზოტის ოქსიდი]]ს სულ ახალი და ახალი პორციები, რომელსაც მკვლევარი პერიოდულად ხსნიდა [[ტუტე]]ში. რამდენიმე ხნის შემდეგ ჟანგების წარმოქმნა შეწყდა, მაგრამ დარჩენილი ჟანგბადის დაკავშირების შემდეგ დარჩა აირის ბუშტი რომლის მოცულობა დიდი ხნის განმავლობაში არ იცვლებოდა ჟანგბადის გარემოში ელ. განმუხტვის ზემოქმედების მიუხედავად. კავენდიშმა ბუშტის მოცულობა შეაფასა თავდაპირველი ჰაერის მოცულობის 1/120-ად<ref name="finkelstein1">{{წიგნი|ავტორი= ფინკელშტეინი დ.ნ.|ნაწილი= თავი II. ინერტული აირების აღმოჩენა და მენდელეევის პერიოდულობის კანონი|სათაური= ინერტული აირები|ორიგინალი=|ბმული=http://www.book-ua.org/FILES/chem/25_11_2007/ch1434.djvu|გამოცემა= გამ. 2-ე|ადგილი= მოსკოვი.|გამომცემლობა = ნაუკა|წელი=1979|ტომი=|ფურცელი=30-38|ფურცლები=200|სერია=«მეცნიერება და ტექნიკური პროგრესი»|isbn=|ტირაჟი=19000}}</ref><ref name="fast1">{{წიგნი|ავტორი= ფასტოვსკი ვ.გ., როვინსკი ა.ე., პეტროვსკი ი.ვ.|ნაწილი= თავი პირველი. აღმოჩენა. წარმოშობა. გავრცელება. გამოყენება|სათაური= ინერტული აირები|ორიგინალი=|ბმული=|გამოცემა= გამ. 2-ე|ადგილი= მ.|გამომცემლობა = ატომიზდატი|წელი=1972|ტომი=|ფურცელი=3-13|ფურცლები=352|isbn=|ტირაჟი=2400}}</ref><ref name="weeks">{{წიგნი|ავტორი= Mary Elvira Weeks|ნაწილი= XVIII. The inert gases|სათაური= Discovery of the elements : collected reprints of a series of articles published in the Journal of Chemical Education|ორიგინალი=|ბმული=http://books.google.com.by/books?id=SJIk9BPdNWcC&lpg=PP1&ots=ApP92H3LUg&dq=Mary%20Elvira%20Weeks%2C%20Discovery%20of%20the%20Elements&hl=ru&pg=PA278|გამოცემა= 3rd ed. rev|ადგილი= Kila, MT|გამომცემლობა = Kessinger Publishing|წელი= 2003|ტომი= |pages= 286-288|allpages= 380|isbn= 0766138720 9780766138728}}</ref>. ბუშტის გამოცნობა კავენდიშმა ვერ მოახერხა, ამიტომაც მიატოვა თავისი კვლევები, და არც გამოუქვეყნებია მისი შედეგები. მხოლოდ დიდი ხნის შემდეგ ინგლისელმა ფიზიკოსმა [[ჯეიმსჯეიმზ კლერკ მაკსველ]]მა შეაგროვა და გამოაქვეყნა კავენდიშის ხელნაწერები და ლაბორატორიული ჩანაწერები.
 
არგონის აღმოჩენის შემდგომი ისტორია დაკავშირებულია [[ჯონ უილიამ სტრეტი]]ს სახელთან, რომელმაც რამდენიმე წელი დაუთმო აირების სიმკვრივეების კვლევას, განსაკუთრებით აზოტისას. გაირკვა, რომ [[ლიტრი]] აზოტი, რომელიც მიღებულია ჰაერისაგან უფრო მეტს იწონის, ვიდრე ლიტრი «ქიმიური» აზოტი (რომელიც მიიღება რომელიმე აზოტშემცველი ნაერთის დაშლით, მაგალითად, [[აზოტის ზეჟანგი]], [[აზოტის ოქსიდი(II)|აზოტის ოქსიდები]], [[ამიაკი]], [[შარდი]] ან [[ამონიუმის ნიტრატი|სელიტრა]]) განსხვავდება - 1,6 მგ-ით (პირველის წონა იყო 1,2521 გრ, ხოლო მეორესი 1,2505 გრ). ეს სხვაობა არც თუ ისე ცოტაა, ცდის შეცდომად რომ ჩაითვალოს. ამასთან ის ყოველთვის მეორდება მიუხედავად წყაროსი თუ საიდან მიიღებოდა ქიმიური აზოტი<ref name="finkelstein1"/>.
Line 41 ⟶ 40:
ამ პარადოქსის გამოუცნობლად [[1892]] წლის შემოდგომაზე რელეიმ ჟურნალ «[[Nature]]-ში» გამოაქვეყნა წერილი მეცნიერებს, სადაც თხოვდა მათ მიეცათ ახსნა იმ ფაქტისთვის, რომ აზოტის მიღების მეთოდის მიხედვით ღებულობდა აზოტის სხვა და სხვა სიმკვრივეს. წერილი ბევრმა მეცნიერმა წაიკითხა მაგრამ ვერავინ გასცა დასმულ კითხვას პასუხი<ref name="finkelstein1"/><ref name="fast1"/>.
 
იმ დროისათვის უკვე ცნობილ ინგლისელ ქიმიკოს [[უილიამ რამზაი]]საც არ ჰქონდა მზა პასუხი, მაგრამ შესთავაზა რელეის თავისი თანამშრომლობა. ინტუიციით რამზაიმ ივარაუდა, რომ ჰაერის აზოტი შეიცავდა რაღაც ადრე უცნობ უფრო მძიმე აირის მინარევებს, ხოლო [[ჯეიმსჯეიმზ დიუარი|ჯეიმსჯეიმზ დიუარმა]] რელეის ყურადღება მიაქცია კავენდიშის ძველ ცდების შედეგებზე (რომლებიც უკვე გამოქვეყნებული იყო)<ref name="fast1"/>.
 
რათა ჰაერისაგან გამოეყოთ უცნობი შემადგენელი ნაწილი ყველა მეცნიერი თავისი გზით წავიდა. რელეიმ გაიმეორა კავენდიშის ცდა უფრო დიდი მასშტაბით და უფრო მაღალ ტექნიკურ დონეზე. 6000 [[ვოლტი]]ანი [[ტრანსფორმატორი]] აზოტით შევსებულ 50 ლ-იან ზარზე უშვებდა ელ. ნაპერწკლებს. სპეციალური ტურბინა ზარში ქმნიდა ტუტის ხსნარის შხეფების ფანტანს, რომელიც შთანთქავდა აზოტის ჟანგებს და ნახშირორჟანგის მინარევებს. რელეიმ დარჩენილი აირი გამოაშრო, და გაატარა ფაიფურის მილაკში რომელშიც იყო გახურებული სპილენძის ნახერხი, რომელიც აკავებდა ჟანგბადის ნარჩენებს. ცდა რამდენიმე დღე გრძელდებოდა<ref name="finkelstein1"/>.
Line 79 ⟶ 78:
 
== ქიმიუეი თვისებები ==
ჯერ ჯერობით ცნობილია არგონის მხოლოდ ორი ნაერთი — [[არგონის ჰიდროფტორიდი]] და CU(Ar)O, რომლებიც ძალიან დაბალი ტემპერატურის პირობებში არსებობენ. ამას გარდა, არგონი წარმოქმნის [[ექსიმერი|ექსიმერულ]] მოლეკულებს, ანუ მოლეკულებს, რომლებსაც აქვთ მდგრადი აღგზნებული ელექტრონული მდგომარეობა და არამდგრადი ძირითადი მდგომარეობა. არის საფუძველი ჩაითვალოს, რომ განსაკუთრებულად არამდგრადი ნაერთი Hg—Ar, რომელიც წარმოიქმნება ელექტრონული განმუხტვის დროს, — ეს არის ქიმიური (ვალენტური) ნაერთი. არ არის გამორიცხული, რომ შეიძლება მიღებულ იქნან არგონის სხვა ვალენტური ნაერთები [[ფტორი||ფტორთან]] და ჟანგბადთან, რომლებიც ასევე უნდა იყვნენ უკიდურესად არამდგრადნი. მაგალითად, ელექტრონული აღგზნების დროს არგონისა და [[ქლორი]]ს შერევისას შესაძლებელია აირფაზოვანი რეაქცია ArCl-ის წარმოქმნით. ასევე სხვა ბევრ ნივთიერებებთანმ რომლის მოლეკულებს შორის მოქმედებს წყალბადის კავშირები ([[წყალი|წყალთან]], [[ფენოლი|ფენოლთან]], [[ჰიდროქინონი|ჰიდროქინონთან]] და სხვა), წარმოქმნის ნაერთებს ჩანართებს ([[კლატრატები]]), სადაც არგონის ატომი, როგორც თავისებური «სტუმარი», მდებარეობს ღრუში, რომელსაც წარმოქმნის მასპინძელი ნივთიერების მოლეკულების [[კრისტალური მესერი]].
 
ნაერთი CU(Ar)O მიღებულია [[ურანი]]ს [[ნახშირბადი]]სა და [[ჟანგბადი]]ს ნაერთისაგან CUO<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/sci;295/5563/2242 Science Magazine: Sign In | Science/AAAS]</ref>. შესაძლოა ნაერთების არსებობა კავშირებით Ar-Si და Ar-C: FArSiF<sub>3</sub> და FArCCH.
Line 106 ⟶ 105:
* არგონის [[ლაზერი|ლაზერებში]]
* [[ნათურა|ნათურებში]] და [[მინაპაკეტი|მინაპაკეტების]] შიდა სივრცეების შესავსებად
* შედუღებისას (ჭავლიდ, ლაზერით, კონტაქტით და ა.შ.) როგორც დამცავი გარემო. როგორც ლითონების (მაგალითად, [[ტიტანი (ელემენტი})|ტიტანის]]) ასევე არალითონების შედუღაბებისას
* შედუღებისა და ჭრისას [[პლაზმატრონი|პლაზმატრონებში]] როგორც პლაზმაწარმომქნელი.
* [[კვების მრეწველობა]]ში არგონი დარეგისტრირებულია როგორც [[საკვები დანამატი]] - '''E938''', როგორც [[პროპელენტი]] და შესაფუთი აირი
Line 128 ⟶ 127:
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb018.htm არგონი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში]
* [http://wsyachina.narod.ru/chemistry/inert_gas_chemistry.html ინერტული აირების ქიმია — ჟურნალის სტატიების ბიბლიოთეკა «ვსიაკაია ვსიაჩინა» ]
* [http://twt.mpei.ac.ru/MCS/Worksheets/NPP/Argon-thermodynamic-properties.xmcd არგონის თერმოდინამიკური და გარდამავალი თვისებები ]
 
 
==სქოლიო==
<references />
 
{{თარგი:პერიოდული ცხრილი}}
 
[[კატეგორია:ქიმიური ელემენტები]]
[[კატეგორია:ინერტული აირები]]
[[კატეგორია:არალითონები]]
 
{{Link GA|en}}
{{Link FA|de}}
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/არგონი“-დან