პანიპატის ბრძოლა (1761): განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 2:
[[ფაილი:South Asia 1758 AD.jpg|220პქpx|მინიატიურა|მარჯვნივ|ინდოეთი პანიპატის მესამე ბრძოლამდე. 1758 წელს]]
[[ფაილი:The Third battle of Panipat 13 January 1761.jpg|220პქpx|მინიატიურა|მარჯვნივ|პანიპატის მესამე ბრძოლა]]
[[ფაილი:Kala Amb Memorial.JPG|220პქ.px|მინიატიურა|მარჯვნივ|პანიპატის მესამე ბრძოლის მემორიალი]]▼
'''პანიპატის მესამე ბრძოლა''' — ბრძოლა 1761 წლის 14 იანვარს, ქალაქ [[დელი]]ს ჩრდილოეთით, დაახლოებით 95,5 კმ. მანძილზე. ბრძოლა შედგა [[მარატჰების იმპერია|მარატჰების იმპერიასა]] და კოალიციას — [[ავღანეთი]]ს მეფე აჰმად შაჰ დურანსა და მის ორ მაჰმადიან ინდოელ მოკავშირეს შორის. ავღანელთა და როქსილთაგან ბრძოლას სათავეში ედგნენ [[აჰმად შაჰ დურანი]] და [[ნაჯიბ ად დაულა]] — ორივე ეთნიკურად პუშტუნი. ეს ბრძოლა ითვლება მე-18 საუკუნის ერთ-ერთ უდიდეს ბრძოლად, რომელშიც ერთი დღის მანძილზე გარდაცვლილთა ყველაზე მეტი რაოდენობა დაფიქსირდა არმიათა შორის კლასიკურ ომში.
== ისტორია ==
[[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიის]] დაცემიდან 27 წლის მანძილზე 1680 წლიდან 1707 წლამდე მიმდინარეობდა მოგოლ-მარატჰების ბრძოლა, რომელთა შედეგად [[მარატჰების იმპერია]] სწრაფად გაიზარდა. [[პეშვა]] ბაჯი რაოს ძალისხმევით 1737 წლამდე დიდ მოგოლთა ძველი სამფლობელოების დიდი ნაწილი [[დელი]]თურთ მარატჰების კონტროლის ქვეშ მოექცა. ბაჯი რაოს ვაჟმა, ბალაი ბაჯი რაომ (ხალხში ცნობილმა სახელით ნანა საჰიბი) — შეიჭრა რა [[პენჯაბი|პენჯაბში]] 1758 წელს, შეძლო ტერიტორიების კიდევ უფრო გაფართოება. ამან მარატჰები მიიყვანა დურანის იმპერიასთან პირდაპირ კონფრონტაციამდე, რომელსაც მაშინ სათავეში ედგა [[აჰმად შაჰ აბდალა]]. 1759 წელს აჰმად შაჰმა შეკრიბა არმია პუშტუნური ტომებისაგან და პენჯაბში შეიჭრა. [[მარატჰები]]ს მცირერიცხოვან გარნიზონებთან ბრძოლაში რამდენიმე წარმატებასაც მიაღწია. შემდეგ აჰმად შაჰი შეუერთდა თავის მოკავშირე ავღანელ როჰილებს, რომლებიც იმ დროისთვის ცხოვრობდნენ ინდოეთში. ასე შედგა მარატჰების წინააღმდეგ ფართო კოალიცია. ▼
კოალიციის შექმნას მარატჰები სალაშვრაო ბრაოს ბრძანებით 45 000- დან 60 000 - მდე არმიის შექმნით გამოეხმაურნენ, რომელთაც თან ახლდათ, ასევე, ჩრდილოეთისკენ მიმავალ გზაზე 200 000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქე. მათ შორის მრავალი მომლოცველი მიემგზავრებოდა ჩრდილოეთში ინდუსთა წმინდა ადგილების მოსალოცად. მარატჰებმა დაიწყეს მსვლელობა ჩრდილოეთისაკენ 1760 წლის 14 მარტს. ორივე მეომარი მხარე ცდილობდა მიეღო ნავაბ შუჯა უდ-დაულას მხარდაჭერა. ივლისის ბოლოს შუჯა უდ-დაულამ მიიღო გადაწყვეტილება შეერთებოდა ავღან-როქსილების არმიას, როგორც "ისლამის არმიას". ეს მარატჰებისთვის უმსხვილესი სტრატეგიული დანაკარგი იყო, რაგდან მათ დაკარგეს ინდოეთის ჩრდილოეთში ხანგრძლივად ყოფნისთვის საჭირო ფულადი რესურსებიც. ასევე, საეჭვოა, რომ რესურსები ჰქონოდა ავღან-როქსილთა კოალიციას შუჯა უდ-დაულას მხარდაჭერის გარეშე მარატჰებთან კონფლიქტის გასაგრძელებლად. ▼
მარატჰების ნელა მოძრავმა არმიამ ბოლოსდაბოლოს, მიაღწია დელის 1760 წლის 1 აგვისტოს და მეორე დღეს აიღო ქალაქი. აქ მდინარე [[ჯამუნა]]ს ნაპირებთან მაატჰები ალყაში მოაქციეს. იმ დროის ყველა ქრონიკის თანახმად, მარატჰების ბანაკში დაახლოებით დეკემბრის ბოოს და იანვრის დასაწყისში გამოილია საკვები. 13 იანვარს მარატჰების ხელმძღვანელებმა სთხოვეს თავიანთ მეთაურს, სადაშივ ბრაოს მიეცა მათთვის შესაძლებლობა — დახოცილიყვნენ ომში , ვიდრე შიმშილით მომკვდარიყვნენ. მეორე დღეს მარატჰებმა დატოვეს ბანაკი და გადაინაცვლეს სამხრეთით, ავღანელთა ბანაკისკენ სასომიხდილი მცდელობით, რომ გაერღვიათ ბლოკადა. ერთმანეთს პირისპირ შეხვდა ორი არმია. ბრძოლა დაიწყო დილის 8:00 და გვიან საღამომდე გაგრძელდა. ▼
კონკრეტული ბრძოლის ადგილები სადაო, მაგრამ უმრავლესობა დარწმუნებულია, რომ ეს მოხდა სადღაც თანამედროვე კაალაა აამბისა და სანაულის გზაზე. ბრძოლა მიმდინარეობდა რამდენიმე დღე და მასში მონაწილეობდა დაახლოებით 125 ათასი სამხედრო მოსამსახურე. დანაკარგის რაოდენობა ისტორიკოსთათვის სადაოა, მაგრამ ითვლება, რომ უშუალოდ ბრძოლაში დაიღუპა 60 000 - 70 000 ადამიანი. საუკეთესო თვითმხილველის — შუჯა უდ-დაულას დივანის კაშა რაჯას ქრონიკის მიხედვით, მარტო ბრძოლის მეორე დღეს დაახლოებით 40 000 მარატჰი ტყვე იქნა დაუნდობლად მოკლული. იგივეს ადასტურებს იმავე პერიოდის სხვა ავტორთა წყაროებიც.▼
▲[[ფაილი:Kala Amb Memorial.JPG|220პქ.px|მინიატიურა|
[[ფაილი:Maratha Solider.jpg|220პქ.px|მინიატიურა|მარცხნივ|მარატჰი ჯარისკაცი. 1813 წლის გრავიურა.]]
▲[[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიის]] დაცემიდან 27 წლის მანძილზე 1680 წლიდან 1707 წლამდე მიმდინარეობდა მოგოლ-მარატჰების ბრძოლა, რომელთა შედეგად [[მარატჰების იმპერია]] სწრაფად გაიზარდა. [[პეშვა]] ბაჯი რაოს ძალისხმევით 1737 წლამდე დიდ მოგოლთა ძველი სამფლობელოების დიდი ნაწილი [[დელი]]თურთ მარატჰების კონტროლის ქვეშ მოექცა. ბაჯი რაოს ვაჟმა, ბალაი ბაჯი რაომ (ხალხში ცნობილმა სახელით ნანა საჰიბი) — შეიჭრა რა [[პენჯაბი|პენჯაბში]] 1758 წელს, შეძლო ტერიტორიების კიდევ უფრო გაფართოება. ამან მარატჰები მიიყვანა დურანის იმპერიასთან პირდაპირ კონფრონტაციამდე, რომელსაც მაშინ სათავეში ედგა [[აჰმად შაჰ აბდალა]]. 1759 წელს აჰმად შაჰმა შეკრიბა არმია პუშტუნური ტომებისაგან და პენჯაბში შეიჭრა. [[მარატჰები]]ს მცირერიცხოვან გარნიზონებთან ბრძოლაში რამდენიმე წარმატებასაც მიაღწია. ამი შემდეგ აჰმად შაჰი შეუერთდა თავის მოკავშირე ავღანელ
კოალიციის შექმნას [[მარატჰები]] სალაშვრაო ბრაოს ბრძანებით 45 000- დან 60 000 - მდე არმიის შექმნით გამოეხმაურნენ. არმიას [[ჩრდილოეთი]]სკენ მიმავალ გზაზე თან ახლდა 200 000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქე. მათ შორის მრავალი მომლოცველი იყო, რომელიც მიემგზავრებოდა ჩრდილოეთში ინდუსთა წმინდა ადგილების მოსალოცად. მარატჰებმა ჩრდილოეთისაკენ მსვლელობა დაიწყეს 1760 წლის 14 მარტს.
▲
▲მარატჰების ნელა მოძრავმა არმიამ ბოლოსდაბოლოს, მიაღწია დელის 1760 წლის 1 აგვისტოს და მეორე დღეს აიღო ქალაქი. აქ მდინარე [[ჯამუნა]]ს ნაპირებთან
▲კონკრეტული ბრძოლის ადგილები
შედეგად, მარატჰების შემდგომი ექსპანსია ჩრდილოეთით შეწყდა დაახლოებით 10 წელიწადი. ამ პერიოდის მანძილზე მარატჰების მმართველი იყო [[პეშვა]] მადჰავრაო, რომელსაც მიაწერენ [[მარატჰების სახელმწიფო]]ს აღორძინებას პანიპატში განცდილი კრახის შემდეგ. 1771 წელს 10 წლის თავზე მან მარატჰების დიდი არმია გაგზავნა ჩრდილოეთ ინდოეთში ექსპედიციაში, რომელსაც უნდა აღედგინა წესრიგი და მარატჰების ძველი პოზიციები ჩრდილოეთ ინდოეთში. არმიას უნდა დაესაჯა სეპარატისტები, ისეთები, როგორიც ავღანელთა მხარეს გადავიდნენ ბრძოლის დროს, მაგალითად, როქსილები და ისეთები, რომლებმაც [[პანიპატი]]ს ბრძოლის შემდეგ გადაიგდეს მარატჰების უღელი და თავისუფლებას მიაღწიეს. ამ კამპანიის წარმატება განვიხილება, როგორც პანიპატთან ბრძოლის გრძელი ისტორიის უკანასკნელი [[საგა]].
== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[პანიპატის ბრძოლა (1526)]]
* [[პანიპატის ბრძოლა (1556)]]
== რესურსები ინტერნეტში ==
* [Black, Джереми (2002) Warfare в восемнадцатом веке (История Cassell о войне) (мягкая обложка — 25 Июл 2002) ISBN 0-304-36212-3]
* [Война слонов Автор: Константин Носов, ISBN 978-1-84603-268-4]
* [Чандра, Сатиш (2004). «Позже Моголов». Средневековая Индия: от султаната в части Моголов — II . Хар-Ананда. ISBN 81-241-1066-2 .]
* [Рао, С. «Гуляя по улицам Panipat».]
* [http://%5Bhttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/363874/Maratha-confederacy%5D ენციკლოპედია ბრიტანიკა]
[[კატეგორია:ინდოეთის ისტორია]]
| |||