ამილახვრები: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
გასწორდა პუნქტუაცია
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა საგვარეულო
|საგვარეული=ამილახვრები
|გერბი=COA AmilakhvariCOA_aAmilakhvari.jpg
|გერბის აღწერა=ქონგურისებრად გადაკვეთილი ფარის ზედა ოქროს ველზე მიქაელ მთავარანგელოზი ხმლით; ქვედა მეწამულ ველზე ოქროს საწმისი. მანტია და სათავადო გვირგვინი.
|გერბის აღწერა=
|დევიზი=
|ტიტული=[[თავადი]]
ხაზი 16:
|სამხედრო საქმიანობა=[[პაპუნა ამილახვარი]] — XVII საუკუნის I მეოთხედის ქართლის სამეფოს პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწე;
 
[[იასე ამილახვარი]] — ქართქართლ-კახეთის სამეფოს სახელმწიფო და სამხედრო მოღვაწე;
 
[[ივანე ამილახვარი]] — რუსეთის არმიის კავალერიის გენერალი;
ხაზი 26:
}}
 
'''ამილახვრები''', [[თავადი|თავადთა]] საგვარეულო [[ქართლის სამეფო|ქართლის სამეფოში]], მსხვილი სათავადოს, [[საამილახორო|საამილახოროს]] მფლობელები.
'''ამილახვრები''', [[თავადი|თავადთა]] საგვარეულო [[ქართლის სამეფო|ქართლის სამეფოში]], მსხვილი სათავადოს, [[საამილახორო|საამილახოროს]] მფლობელები. ამილახვრების გვარი (თავდაპირველად ისინი ზევდგინიძეები იყვნენ) წარმომდგარა [[ამილახორი|ამილახორის]] სამოხელეო თანამდებობისაგან. ამილახვრების სათავადოს საფუძველი ჩაეყარა XIV საუკუნის დამდეგს. გვარის აღზევება XV საუკუნის I ნახევრიდან დაიწყო. XV-XVI საუკუნებში სათავადოს მფლობელნი ზევდგინიძე-ამილახვრებად იწოდებოდნენ, XVII საუკუნიდან კი ამილახვრებად. ამილახვრები ფეოდალური ქართლის თვალსაჩინო პოლიტიკური, სამხედრო და კულტურის მოღვაწენი იყვნენ. სათავადოს უფროსი — ამილახორი ქართლის სამეფოს ერთ-ერთი დიდებული თავადი იყო. მისი შვილები, ამილახვრისშვილებად იწოდებოდნენ და, საგვარეულოს სხვა წევრებთან ერთად, მეორე და მესამე ხარისხის თავადებად ითვლებოდნენ. სათავადოს უფროსი, ჩვეულებრივად, ზემო ქართლის [[სადროშო|სადროშოს]] სარდალი და გორის [[მოურავი|მოურავიც]] იყო. სხვადასხვა დროს ამილახვრებს ეკავათ [[ეშიკაღასბაში|ეშიკაღასბაშის]], [[ბოქაულთუხუცესი|ბოქაულთუხუცესის]], [[ყორჩიბაში|ყორჩიბაშის]], [[მოლარეთუხუცესი|მოლარეთუხუცესისა]] და სხვა თანამდებობები.
 
ზედგინიძე-ამილახვართა სახლის განშტოებები იყო: [[გურამიშვილები]] და [[ტუსიშვილები]] [[კახეთი|კახეთში]], [[ხიდირბეკიშვილები]] [[სამცხე]]სა და [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], და [[ემუხვარები]] [[აფხაზეთი|აფხაზეთში]].
 
[[იოანე ბატონიშვილი]] ამილახვრებზე წერს:
{{ციტატა|ამათნი უკვე გვარნი იყვნენ მოსრულნი იტალიიდგან ძველად მხედარნი, რომელთანი ოდეს მოვიდა მხედართა მძღვანი პომპეოს საქართველოსა შინა მხედრობითა თავისითა და დაიპყრო საქართველო წელსა დასაბამიდგან 3939. ესე მხედარნი დაშთნენ ერმანიასა შინა ტრდაც მეფისა თანა და მერე მოვიდნენ საქართველოსა შინა დროსა სუმბატ მეფისასა და დაეშვნენ რომელნიმე ამათ ხალხთაგანი ქართლსა შინა და რამდენიმე ახალციხეს მესხეთსა შინა და ესენი მიიღო სუმბატ მეფემან აზნაურობისა ხარისხითა და უბოძა გვარად ზედგინისძეობა და მამული მისი ბეითლმანი; ხოლო რომელთამ ამათ გვართა წარჩინებულებისა გამო მიიღეს თავადობა დროსა გიორგი მეფისასა წელსა ქრისტეს აქე 1150 (გარკვევით არ არის) და იწოდებოდნენ ზედგენიძეთ და შემდგომ ოდეს არამ ზედგენიძემ განარისხა მეფის ალექსანდრეს ძე, გიორგი მეფე ბაგრატოანი, ორგულთა კაცთა სიკუდილისაგან და თვით ზედგენიძე მოკლულ იქნა ნაცვლად მეფისა, ამისა ჯილდოდ უბოძა შვილთა მისთა გვარად ამილახრობაი და უფროსსა ძესა მისსა მისსცა სპასეტობა, ქართლისა მოურაობა გორისა და ციხე გორისჯვარი და სხვა ადგილნი, რომელნიც იწოდებიან აწ საამილახვრო ადგილებად. ხოლო სასაფლაოდ უბოძა სამთავის ეკლესიისა შინა ადგილი წელსა ქრისტეს აქეთ 1465-სა და მუნდაგან იწოდებიან თავად ამილახვარად შთამომავლობანი მათნი, რომელნიც განიყოფებიან სხვა და სხვა სახელად: 1) რევაზის შვილებად; 2) ქაიხოსროს შვილებად; 3) ბეჟანის შვილებად; 4) ერასტის შვილებად და მის ძმისწულებად; 5) გივის შვილებად. ხოლო პირველი თავადობის ადგილი და ამილახვრობა სპასპეტობა იყო რევაზის შვილთა, რომელნიც უფროსნი იქნებოდნენ სახლში, ხოლო სხვა სხვათა ქონდათ მეორისა და მესამისა თავადისა ხარისხნი და პატივი. ხოლო სხვანი რომელნიც იყვნენ გვარნი ამათ ზედგინისძენი, რომელნიმე დაშთნენ აზნაურად ზედგინიძეებად და რომელნიც დაშთნენ მესხეთს, იგინი თუმცა ამილახვრად არ იხსენიებიან გვარით, გარნა არიან თავადნი იმერეთს მესხად წოდებულნი და აზნაურებად ეს სახელივე ახალციხესა შინა არიან ამილახვრის გვარისანი და ხიდირბეგისა შვილებნიცაა თავადნი ამილახვართანნი და რომელთაც მოვიხსენებ თავის ადგილს ვითარებასა მათსა<ref>იოანე ბატონიშვილი, შემოკლებით აღწერა საქართველოსა შინა მცხოვრებთა თავადთა და აზნაურთა გვარებისა (1799 წ.). თბ., 1997</ref>.}}
 
ამილახვრების გვარი წარმომადგარა [[ამილახორი|ამილახორის]] სამოხელეო თანამდებობისაგან. [[ამილახორი|ამილახორი]] არაბულად საჯინიბოს ამირას, [[მეჯინიბეთუხუცესი|მეჯინიბეთუხუცესობას]] ნიშნავდა (არაბ. ამირ ახურ - საჯინიბოს ამირა). [[ვეფხისტყაოსანი|„ვეფხისტყაოსანში“]] ტახტზე ასული [[თინათინი|თინათინი, საბოძვარს რომ გასცემს, ასე მიმართავს ერთგულ ყმას: „ამილახორო მოასხი, რემა, ჯოგი და ცხენია.“ ის იყო გაერთიანებული ფეოდალური საქართველოს ცენტრალური სახელმწიფო აპარატის სამხედრო უწყების მოხელე - [[ამირსპასალარი|ამირსპასალარის]] თანაშემწე, სავაზიროს წევრი სათათბიროს ხმით. მისი ხელქვეითი მოხელენი იყვნენ [[მეაბჯრეთუხუცესი|მეაბჯრეთუხუცესი]] და [[მეჯინიბეთუხუცესი|მეჯინიბეთუხუცესი]]. დარბაზობის დროს [[ამილახორი|ამილახორი]] პატივით [[მეჭურჭლეთუხუცესი|მეჭურჭლეთუხუცესთან]] და [[მსახურთუხუცესი|მსახურთუხუცესთან]] იყო გათანაბრებული. საქართველოს სამეფოს პოლიტიკური დაშლის (XVI ს.) შემდეგ ამილახორი ზემო ქართლის (ახლანდელი [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლის]]) [[სადროშო|სადროშოს]] სარდალი და, როგორც წესი, გორის [[მოურავი|მოურავიც]] იყო. ამ მემკვიდრეობითი თანამდებობის სახელწოდებიდან წარმოიშვა ახალი გვარი - ამილახვარი.
 
[[ფაილი:25g3xq5zen3y65h.jpg|right]]
ამილახვარი უძველესი წარჩინებული გვარია ფეოდალურ საქართველოში. [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბაგრატიონის]] ცნობით, ამილახვრების გვარის გენეალოგიას უძველეს თავადურ გვართან - [[ზედგენიძეები|ზედგენიძესთან]] (ზევდგინიძეები) მივყავართ. ამილახვრების სათავადოს საფუძველი ჩაეყარა XIV საუკუნის დამდეგს. ამ გვარმა აღზევება დაიწყო XIV საუკუნიდან, როცა მდინარეების [[რეხი|რეხისა]] და [[მეჯუდა|მეჯუდის]] სანაპირო ტერიტორიაზე დამკვიდრდა. გადმოცემის თანახმად, [[იოთამ ზედგენიძე|იოთამ ზედგენიძემ]] შემთხვევით გაიგო, რომ მეფის წინააღმდეგ შეთქმულება მზადდებოდა. მან შესთავაზა [[გიორგი VIII|გიორგი VIII-ს]], რომ იმ ღამეს თავად დაწვებოდა მეფის ლოგინში, ხოლო რომ მოკლავდნენ, არ დავიწყებინა მისი შვილები. მეფემ მიიღო იოთამის რჩევა. შეთქმულებს მეფის ლოგინში მყოფი იოთამ ზედგენიძე მეფე ეგონათ და მოკლეს იგი. გიორგი VIII-მ დამნაშავენი დასაჯა, ხოლო იოთამის უფროს ვაჟს „მიუბოძა ციხენი და მამულნი და სპასპეტობა ქართლისა, მოურავობა გორისა და სასაფლაო სამთავისი და კარისა თვისისა ამილახორობა მსახურებისათს მამისა მისისა“. ეს ისტორიული ფაქტი ამილახვრების გერბში ცენტრალურ ალაგზეა განთავსებული, რომელსაც იოთამ ზედგენიძის შთამომავლები ატარებდნენ. XV-XVI საუკუნეებში სათავადოს მფლობელნი ზევდგინიძე-ამილახვრებად იწოდებოდნენ, XVII საუკუნიდან კი ამილახვრებად.
 
'''ამილახვრები''' ფლობდნენ საამილახოროს სათავადოს. ახალდაბის ციხე, [[თავადიშიომღვიმე|თავადთაშიომღვიმის]] საგვარეულოდა [[ქართლის სამეფოსამთავისი|ქართლის სამეფოშისამთავისის]], მსხვილიმონასტრები სათავადოს,მათ [[საამილახორო|საამილახოროს]]საგვარეულო მფლობელებიმფლობელობაში შედიოდა. ამილახვრებისჰქონდათ გვარიაგრეთვე (თავდაპირველადსაგვარეულო ისინისასახლეები, ზევდგინიძეებიხელისუფლების იყვნენ)ინსიგნიები და ოთხი წარმომდგარასაომარი [[ამილახორიდროშა|ამილახორისდროშა]], სამოხელეორომელთაგან თანამდებობისაგან.ერთი ამილახვრების- სათავადოს„ამილახვრიანთ საფუძველისაომარი ჩაეყარადროშა“ XIVდაცულია საუკუნის[[საქართველოს დამდეგს.ხელოვნების გვარისმუზეუმი|საქართველოს აღზევებახელოვნების XVმუზეუმში]] საუკუნისდა I ნახევრიდან დაიწყო.დაახლოებით XV-XVI საუკუნებში სათავადოს მფლობელნი ზევდგინიძე-ამილახვრებად იწოდებოდნენ, XVII საუკუნიდან კისაუკუნით ამილახვრებადთარიღდება. ამილახვრები ფეოდალური ქართლის თვალსაჩინო პოლიტიკური, სამხედრო და კულტურის მოღვაწენი იყვნენ. სათავადოს უფროსი - ამილახორი ქართლის სამეფოს ერთ-ერთი დიდებული თავადი იყო. მისი შვილები, ამილახვრისშვილებად იწოდებოდნენ და, საგვარეულოსსაგავრეულოს სხვა წევრებთან ერთად, მეორე და მესამე ხარისხის თავადებად ითვლებოდნენ. სათავადოს უფროსი, ჩვეულებრივადჩვეულებრივ, ზემო ქართლის [[სადროშო|სადროშოს]] სარდალი და გორისგორი [[მოურავი|მოურავიც]] იყო. სხვადასხვა დროს ამილახვრებს ეკავათ [[ეშიკაღასბაში|ეშიკაღასბაშის]], [[ბოქაულთუხუცესი|ბოქაულთუხუცესის]], [[ყორჩიბაში|ყორჩიბაშის]], [[მოლარეთუხუცესი|მოლარეთუხუცესისა]] და სხვა თანამდებობები.
 
ზედგინიძე-ამილახვართა სახლის განშტოებები იყო: იყო: [[გურამიშვილები]] და [[ტუსიშვილები]] [[კახეთი|კახეთში]], [[ხიდირბეკიშვილები]] [[სამცხე]]სა და [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], და [[ემუხვარები]] [[აფხაზეთი|აფხაზეთში]].უძველესი ისტორიული წყაროდან ვიგებთ, რომ გორის მოურავი იყო ავთანდილ I ზედგენიძე, რომელიც დასახელებულია მეფე [[ალექსანდრე I დიდი|ალექსანდრე I დიდის]] 1425 წლის სიგელში. საუკუნეების მანძილზე ამილახვრებს მემკვიდრეობით გადაეცემოდათ [[სადროშო|სადროშოს]] სარდლობა და გორის [[მოურავი|მოურავობა]].
 
XVI საუკუნის შუა წლებში მოიხსენიება ქართლის დიდებულად [[ბარძიმ ამილახვარი|ბარძიმ ამილახვარი]], რომელიც ქართლის მეფე [[სიმონ I|სიმონ I-ის]] წინააღმდეგ გამოდიოდა და მხარს უჭერდა კახთა მეფე [[ალექსანდრე II (კახეთის მეფე)|ალექსანდრე II-ს]], რომელსაც მისი ასული თინათინ ამილახვარი ჰყავდა ცოლად. 1578 წელს, როცა ოსმალებმა თბილისი აიღეს, ბარძიმ ამილახვარი [[ვახტანგ მუხრანბატონი|ვახტანგ მუხრანბატონთან]] და [[ელიზბარ ქსნის ერისთავი (XVI ს.)|ქსნის ერისთავ ელიზბართან]] ერთად ოსმალთა სარდალ [[მუსტაფა ლალა-ფაშა|მუსტაფა-ლალა-ფაშასთან]] გამოცხადდა და მორჩილება აღუთქვა, რითაც ქართლი განადგურებისგან იხსნა. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით, სიმონ I-მა ბარძიმი შეიპყრო, მაგრამ დედოფლის თხოვნის შემდეგ გაათავისუფლა. სამაგიეროდ, ჩამოერთვა გორის მოურავობა და მამულების ერთი ნაწილი. თავადი ამილახვრები იყვნენ „პატივცემული მეფეთაგან მთავრობით, ვითარცა აჩენს გუჯარნი მათნი.“ მათ დიდი წვლილი შეიტანეს საქართველოს პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში.
 
 
 
== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://burusi.wordpress.com/history/amilakhvari-2/ ამილახვრები]
* [http://heraldika.ge/index.php?m=839&newsid=247 თავად ამილახვრების გერბი]
* [http://heraldika.ge/index.php?m=839&newsid=246 ამილახვართა გერბი]
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Amilakhvari Amilakhvari]
 
== ლიტერატურა ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ამილახვრები“-დან