ოლივერ ჰევისაიდი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ ჰევისაიდი გადატანილია ჰევისაიდი, ოლივერ-ზე |
No edit summary |
||
ხაზი 8:
ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ მეცნიერებით გატაცებული ახალგაზრდა ტელეგრაფისტი ჰევისაიდი ბუკინისტს ხშირად სტუმრობდა, სადაც ფიზიკისადმი მიძღვნილ ნაშრომებს ათვალიერებდა. ერთხელ მან თაროზე [[მაქსველი, ჯეიმზ კლერკ|მაქსველის]] ახალი წიგნი აღმოაჩინა. ეს იყო "ტრაქტატი ელექტრობის შესახებ", რომლის პირველ გვერდს ყოფილი მფლობელის ასეთი "კომენტარი" ამშვენებდა: "მომდევნო მასალის გაგება შეუძლებელია". მაქსველის დიადი ნაშრომი იმდროინდელი მეცნიერების უკანასკნელ მიღწევას წარმოადგენდა. მასში გამოთქმული იდეების აღქმა, ცხადია, ბევრს არ შეეძლო. მაქსველამდე ელექტრულ და მაგნიტურ მოვლენებს ცალ – ცალკე მრავალი განსხვავებული მეცნიერება სწავლობდა, მაქსველმა კი ამ მოვლენების შესამეცნებლად ახალი, ერთიანი მიდგომა შექმნა. მისი [[თეორია|თეორიის]] კვინტესენციას [[მაქსველის განტოლებები]] წარმოადგენენ. ამ განტოლებებში ექსპერიმენტის შედეგები მაქსიმალური ლაკონიზმითაა განზოგადოებული. მაქსველმა ცნობილ მოვლენებს ამომწურავი ახსნა მოუძებნა. ამის გარდა, მან საკუთარ განტოლებათა სისტემაში ახალი [[ინფორმაცია]] ამოიკითხა, და [[ელექტრომაგნიტური ტალღები|ელექტრომაგნიტური ტალღების]] არსებობა იწინასწარმეტყველა. მანვე დაასკვნა, რომ [[სინათლე]] ელექტრომაგნიტური ბუნებისაა. ასე განხორციელდა [[ოპტიკა|ოპტიკის]], [[ელექტრობა|ელექტრობისა]] და [[მაგნეტიზმი|მაგნეტიზმის]] სინთეზი. მაქსველამდე მეცნიერები [[ფიზიკა|ფიზიკის]] ამ დარგებს დამოუკიდებელ ნაწილებად მოიაზრებდნენ.მაქსველის თეორიის ჭეშმარიტება ექსპერიმენტულად [[ჰერცი, ჰაინრიჰ|ჰერცის]] ცდებში დადასტურდა. მიუხედავად ამისა, მისი ადეკვატური აღქმა ბევრ ფიზიკოსს უჭირდა.
ტელეგრაფისტი ჰევისაიდი უმაღლესი [[მათემატიკა|მათემატიკის]] ანბანსაც კი არ ფლობდა (მან [[გაწარმოება]] და [[ინტეგრება]] არ იცოდა!), ამიტომ [[ფორმულა|ფორმულებით]] გაჯერებული ნაშრომი მისთვის სრულიად გაუგებარი იყო. მიუხედავად ამისა, მასში მაქსველის წიგნმა მძლავრი ინტერესი გააღვივა. 1873 წელს მაქსველმა ეს წიგნი შეიძინა.
== ჰევისაიდი და მათემატიკა ==
გაიაზრა რა ჰევისაიდმა, რომ მაქსველის წიგნის გასარჩევად საჭიროა უზარმაზარი მათემატიკური აპარატის ათვისება, საქმეს ენერგიულად შეუდგა. იგი არა მხოლოდ სწავლობდა მათემატიკას, არამედ ქმნიდა კიდევაც მას. ჰევისაიდმა თავისთვის შექმნა თვალსაჩინო და მოსახერხებელი "ფიზიკური მათემატიკა", რომელიც აქსიომატიკით და ლოგიკური დეტალებით გადატვირთული არ იყო. [[ლოგიკურ – აქსიომატური მეთოდი|ლოგიკურ – აქსიომატური მეთოდის]] ისეთ კლასიკურ მაგალითსაც კი, როგორიცაა [[გეომეტრია]], ჰევისაიდი იხილავდა როგორც ექსპერიმენტულ მეცნიერებას. ჰევისაიდი ტრადიციული მათემატიკის წესებს ხშირად არღვევდა: მოქმედებებს განშლად [[მწკრივი|მწკრივებზე]] ანხორციელებდა, აწარმოებდა წყვეტად [[ფუნქცია|ფუნქციებს]], [[ოპერატორი|ოპერატორებს]] ეპყრობოდა, როგორც ჩვეულებრივ რიცხვებს... სამეცნიერო ჟურნალების რედაქტორებისთვის ეს შოკისმომგვრელი იყო. ჰევისაიდის მიდგომა მოგვიანებით გაიაზრეს. გააზრების შემდეგ მას მაღალი შეფასება მიეცა. თავად ჰევისაიდისათვის მათემატიკა მხოლოდ მიზნის მისაღწევად აუცილებელ საშუალებას წარმოადგენდა, იგი მხოლოდ თვალსაჩინო და ეფექტურ მეთოდებს იყენებდა. ასე, მაგალითად, ჰევისაიდი მაქსველის მიერ გამოყენებულ [[კვატერნიონი|კვატერნიონებს]] არ იყენებდა. იგი უპირატესობას [[ვექტორი|ვექტორებს]] ანიჭებდა. მაქსველის განტოლებათა ვექტორული ჩაწერა ახლაც საყოველთაოდაა გავრცელებული.
== უდიპლომო მეცნიერი ==
1874 წელს ჰევისაიდმა სრულფასოვანი სამეცნიერო მოღვაწეობა დაიწყო. მან საკუთარი სახლის ერთ – ერთი ოთახი პატარა ლაბორატორიად აქცია. თავდაპირველად მისი გამოკვლევები პერსონალურ ინტერესებს არ სცდებოდნენ. ასე, მაგალითად, ჰევისაიდი დუპლექსური კავშირგაბმულობის პრობლემით დაინტერესდა (ასეთი კავშირის დროს შესაძლებელია ორი საპირისპირო მიმართულებით სიგნალის ერთდროული გადაცემა). ამ თემისადმი მიძღვნილი ნაშრომი რამდენიმე ჟურნალში გამოქვეყნდა. მიღწეული წარმატების მიუხედავად, ჰევისაიდი პრაქტიკულ ამოცანებზე მუშაობას წყვეტს და თეორიული საკითხებით ინტერესდება. სამეცნიერო ჟურნალებში მისი სტატიების წყება გამოქვეყნდა. ყოველი მათგანი მაქსველის თეორიის ამა თუ იმ ასპექტს ეძღვნებოდა. ჰევისაიდმა ორიგინალური მათემატიკური მეთოდები შეიმუშავა, რომლებიც ამარტივებდნენ მაქსველის თეორიის გამოყენებას მრავალრიცხოვანი ამოცანების გადაჭრისას. ჰევისაიდს [[სკინ – ეფექტი|სკინ – ეფექტის]] აღწერის და [[ლორენცის ძალა|ლორენცის ძალის]] გამოსახულების დადგენის პრიორიტეტი ეკუთვნის. გარდა ამისა, მან [[ოპერატორული აღრიცხვა]] შექმნა, რომელიც ფიზიკაში ფართოდ გამოიყენება. ჰევისაიდის ნაშრომებისთვის დამახასიათებელია პრინციპული და გამოყენებითი საკითხების უწყვეტი და ორგანული კავშირი.
ამ პუბლიკაციების შემდეგ სამეცნიერო სამყარო ჰევისაიდის მიმართ პატივისცემით აღივსო, ხოლო კომპანია [[Western union|Western union - მა]] მას მაღალანაზღაურებადი სამუშაო შესთავაზა, თუმცა ჰევისაიდმა ამ სახარბიელო წინადადებაზე უარი განაცხადა.
[[1887]] წელს ჰევისაიდმა [[ლონდონი]] დატოვა, და სამხრეთ ინგლისის ქალაქ [[პეინტონი|პეინტონში]] დასახლდა. სტატიებში მიღებული უმნიშვნელო ჰონორარი უმალ ამოიწურა. ჰევისაიდი მძიმე მატერიალურ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. მიუხედავად ამისა, ამაყი მეცნიერი დახმარების ყოველგვარ ფორმებზე უარს აცხადებდა. [[1891]] წელს იგი [[ლონდონის სამეფო საზოგადოება|ლონდონის სამეფო საზოგადოებაში]] გაწევრიანდა. [[1896]] წელს დანიშნულმა პენსიამ არსებითად ვერ შეცვალა მისი მდგომარეობა. ჟურნალების უმრავლესობა აღარ აქვეყნებდა მის ნაშრომებს, რადგან მათი რედაქტორები სტატიებს მეტისმეტ სირთულეს უწუნებდნენ. ჰევისაიდს [[ფარდობითობის თეორია|ფარდობითობის თეორიის]] ფუნდამენტური პრინციპების აღმოჩენაც შეეძლო. ერთ – ერთი მისი ნაშრომი თანაბრად და წრფივად მოძრავი დამუხტული [[ტახიონი|ტახიონის]] [[ელექტრომაგნიტური ველი|ელექტრომაგნიტური ველის]] პრობლემას ეძღვნება (ტახიონი ნაწილაკია, რომლის [[სიჩქარე]] აღემატება სიცარიელეში [[სინათლის სიჩქარე|სინათლის სიჩქარეს]]). ჰევისაიდმა ამ ამოცანის სრული ამონახსნი გამოაქვეყნა, მაგრამ სტატიამ ფიზიკოსების ყურადღება ვერ მიიპყრო, ხოლო ფარდობითობის თეორიის დამკვიდრების შემდეგ ტახიონების ხსენებაც მკრეხელობად იქცა. [[1936]] წელს აღმოჩენილ იქნა [[ვავილოვ – ჩერენკოვის ეფექტი]]. ამ მოვლენის დროს ნაწილაკი გარემოში მის მიერ აღძრულ ელექტრომაგნიტურ ტალღაზე სწრაფად მოძრაობს. [[1958]] წელს [[ტამი, იგორ|ტამს]] და [[ფრანკი, ილია|ფრანკს]] ამ ეფექტის თეორიული ინტერპრეტაციისთვის [[ნობელის პრემია]] მიენიჭა. ცხადია, არც ერთმა მეცნიერმა არ იცოდა, რომ მოვლენის ასახსნელად საწირო ყველა თანაფარდობა ჰევისაიდმა ორმოცდაათი წლის წინ გამოიყვანა.
ჰევისაიდმა დედამიწიდან დიდ სიმაღლეზე იონიზირებული [[პლაზმა|პლაზმის]] ფენის არსებობა იწინასწარმეტყველა. ამ ფენას [[ჰევისაიდ – კონოლის ფენა]] ეწოდება. იგი კარგად არეკლავს მოკლე რადიოტალღებს, და რადიოკავშირისთვის მას არსებიტი მნიშვნელობა აქვს.
1925 წელს ჰევისაიდი გარდაიცვალა.
[[კატეგორია:ინგლისელები]]
| |||