ხიხანის ციხე: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
ვიკიფიცირება, გაფორმება
ხაზი 10:
 
{{ციტატა|ხირხათის ციხე წარმოადგენს განმარტოებულ და წოწოლა კლდეს, სამივე კუთხივ მახლობელ კლიდან ხრამებით მოშორებულს და მიუვალს. ზედაპირი მთისა სამი დღიური სივრცისა იქნება და გარშემოვლებულია ქვითკირის გალავნით. ალაგ-ალაგ გალავნებს სარკმლების აქვს ჩატანებული. ერთმანეთზე მოშორებით ხუთი მაღალი კოშკი დგას, ეს ციხე თავის დროზე უნახავს გენერალ გიორგი ყაზბეგს, 1894წ. აქ ასულა გრაფინია უვაროვა. ხიხანის ციხის ფართობი თითქმის 1 ჰექტრამდეა, ციხეს ჰკონია 4 კოშკი, კედლებში დატანებულია სათვალთვალო სარკმლები, ციხის ტერიტორიაზე ბევრგან შეინიშნება სხვადასხვა დანიშნულების შენობათა ნაშთები. როგორიცაა: თღონე, მარანი, ეკლესია.}}
 
XI-XVI საუკუნეებში ხიხანის ციხე აჭარის ერისთავთერისთავ აბუსერიძეთა მთავარ რეზიდენცია იყო. შემდგომში მას ოსმალები დაეუფლნენ. 1815 ხიხანის ციხეში იყო გამაგრებული ოსმალთა წინააღმდეგ მებრძოლი სელიმ ხიმშიაშვილი ციხესიმაგრის საამშენებლო წყობაში გამოირჩევა რამდენიმე ფენა: უძველესი - X-XI საუკუნეებისა, ახალი XVII-XIX საუკუნეებისა (ოსმალთა მფლობელობის ხანისა).
 
==ისტორია==
{{ვიკი}}
[[ფაილი:ხიხანი2.jpeg|thumb|right]]
 
ხიანისხიხანის ციხის აშენების ზუსტი თარირი ჯერ კიდევთარიღი უცნობია, თუმცა მეცნიერთა უმეტესობა ფიქრობს, რომ ის X-XIII საუკუნეებშია აშენებული. ამას ადასტურებს ის ფაქტიც რომ ისტორიული დოკუმენტებში ხიხანის ციხის Mმშენებლოსმშენებლობის დასრულებაში დიდ ადგილი უკავია [[ტბელი აბუსერისძე|აბუსერისძე ტბელის]] მეუღლეს ბაგულას, ხოლოასევე ხალხში არსებული ლეგენდები, რომლებიც ხიხანის ციხის აგებასთამარაგებას თამარ მეფეს მიაწერენ თითქმის ეთანხმება.
XI-XVI საუკუნეებში ხიხანის ციხე აჭარის ერისთავთერისთავ აბუსერიძეთა მთავარ რეზიდენცია იყო. შემდგომში მას ოსმალები დაეუფლნენ. 1815 ხიხანის ციხეში იყო გამაგრებული ოსმალთა წინააღმდეგ მებრძოლი სელიმ ხიმშიაშვილი ციხესიმაგრის საამშენებლო წყობაში გამოირჩევა რამდენიმე ფენა: უძველესი - X-XI საუკუნეებისა, ახალი XVII-XIX საუკუნეებისა (ოსმალთა მფლობელობის ხანისა).
 
XI-XVI საუკუნეებში ხიხანის ციხე [[აჭარა|აჭარის]] ერისთავთერისთავ [[აბუსერისძენი|აბუსერისძეთა]] მთავარ რეზიდენცია იყო. შემდგომში მას [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალები]] დაეუფლნენ. 1815 ხიხანის ციხეში იყო გამაგრებული ოსმალთა წინააღმდეგ მებრძოლი [[სელიმ ხიმშიაშვილი]].
ხიანის ციხის აშენების ზუსტი თარირი ჯერ კიდევ უცნობია, თუმცა მეცნიერთა უმეტესობა ფიქრობს, რომ ის X-XIII საუკუნეებშია აშენებული. ამას ადასტურებს ის ფაქტიც რომ ისტორიული დოკუმენტებში ხიხანის ციხის Mმშენებლოს დასრულებაში დიდ ადგილი უკავია ტბელის მეუღლეს ბაგულას, ხოლო ხალხში არსებული ლეგენდები, რომლებიც ხიხანის ციხის აგებასთამარ მეფეს მიაწერენ თითქმის ეთანხმება.
 
ხიხანის ციხე თითქოსდა არწივივით გადმოჰყურებს აჭარის მთიანეთიდან. ხეობის სათავეში აღმართული ხიხანი მმხდურის პირველ დარტყმას ყოველთვის თავის თავზე იღებდა. იგი მოწმეა არაერთი სისხლისმსელი ბრძოლისა. აქა აღასრულა თავისი სიცოცხლე სელიმ-ბეგ ხიმშიაშვილმა. ამ ამბავს ასე აგვიწერს თედო სახოკია: {{ციტატა|სელიმ-ბეგ ხიმშიაშვილმა ისარგებლა ახალციხის ფაშის შერიფ-ბეგის პოლიტიკურად მარეობით ფაშობა წაართვა, ბოლოს ისე გათამდა რომ სულთანს ურჩობაც კი შეჰკადრა. განრისხებულმა სულთანმა წაართვა ფაშობა და სიკვდილი მიუსაჯა. 1815 წელს გამოგზავნა მაჰმუდ-ფაშა მის სიკვდილის დასასჯელად. წეს რომსელიმმარომ სელიმმა გაიგო 400 კაცი შეიყვანა ხირხათის ციხეში, თან ერთი წლის სამყოფი საგზალიც შეიტანა და კარები შეიკეტა, მამუდ-ფაშამ 12000 კაცისაგან შემდგარი ჯარი მიაყენა ხირხათის ციხეს და მის ჯირში დაბანკდა. ორი თვის განმავლობაში იმის ცდაში იყო როგორმე ხელში ჩაეგდო სლიმ-ბეგი, მაგრამ ციხეს ვსრასგზით ვერ მიუდგა.
 
ამასობაში სელიმმა სულთანს კაცი გაუგზავნა: "შენთან მოვიდე, ყველაფერი მოგახსენო და თუ მტყუანი ვიყო მაშინვე მომკალიო". მაგრამ სანამ სულთანის პასუხი მოვიდოდა სელიმის საუბედუროდ ციხე შიგნიდან გატყდა. მის ბაირაღთარს ვერცხლის მოყვარეობამ სძლია, მუჰამედის მიერ მოსყიდული იქნა და ციხის კარების გასარები მისცა... სელიმი ციხიდანგამოიყვანეს და სანამ თავს მოჰკეთდენ სამი დღე-ღამე არ აძინეს, რომ თავის მოკვეთისას ტანჯვა არ ეგრძნო.. ბოლოს ნახეს ერთი არტანუჯელი სომეხი , მისცეს ართი ოქრო და იმანც მოჰკვეთა თავი სოფელ ბაკოს ზემოთ, სწორედ იმ ადგილას რომელსაც "სერი-ყანა" ჰქვიან. მერე ეს ცომეხი სელიმის შვილს უნახავს და მოუკლავს. ამ აჭარელი გმირის სიკვდილის შემდეგ 2 სთ.-ც არ გასულიყო რომ სულთნის ფირმანიც მოსულა: " თუ დაიჭირეთ სელიმი ცოცვალი მომგვარეო ". მაჰმუდ-ფაშამ ამის მაგიერ სელიმის თავი სულთანს ჩაუტანა სტამბოლში, როგორც ტროფეი. სულთანს ძალიან ეწყინა და ჰკითხა: '" ფირმანი რა უყავიო". სიკვდილის შემდეგ მოვიდაო _ რაკი ასეთი კაცის დაფასება არ გცოდნია და არ დაგნანია, აღარც მე მეცოდებიო". და ბრძანა მისთვის თავი მოეკვეთათ. სელიმის თავი სტამბოლშია დაკრძალული და ქების წარწერაც აქვს მის საფლავის ქვასაო".|[[თედო სახოკია]]}}
 
== ლიტერატურა ==
{{ქსე2|11|486}}
* ახვლედიანი ხ. ხიხანის ციხისა და ეკლესიის ისტორიისათვის //ქართული მატერიალური კულტურის ძეგლები აჭარაში.-ბათუმი.-1955.-გვ.29-84.
* ''ახვლედიანი ხ.'', ქართული მატერიალური კულტურის ძეგლები აჭარაში // ხიხანის ციხისა და ეკლესიის ისტორიისათვის, ბათუმი, 1955. გვ.29-84.
სოფ. ხიხაძირში, მთაზე შემორჩენილი უძველესი ციხის ნანგრევებისა და მის შიგნით, წმ. გიორგის სახ. ეკლესიის შესახებ. ტბელ აბუსერიძის ცნობა ეკლესიის აგების, მისი ამშენებლისა და ციხის სტრატეგიული მნიშვნელობის თაობაზე. მოხსენიებულნი არიან: ლ. მუსხელიშვილი, თ. ჟორდანია.
* ''მამულაძე თ.'' კოლექტიური შრომა // ხიხანი. ჩანახატი //კოლექტიური შრომახულო, (ხულო).-1967.-29 აგვისტო.
* ''ხალვაში ი.'', ხიხანი ლეგენდებსა და ქართველ მწერალთა ნაწარმოებებში, //"საბჭოთა აჭარა.-", 1967.-6 ივლისი.
მოთხრობილია თურქთაგან აჭარის განთავისუფლებისათვის ბრძოლის დროს ხიხანის ციხის ღალატით აღებისა და იქ გამაგრებული სელიმ ხიმშიაშვილის დაღუპვის შესახებ.
* ხიხანისციხე //''მამულაძე შ.'', აჭარისწყლის ხეობის მატერიალური კულტურის ძეგლები: გზამკვლევი.-[ად.ა.)., 2000.-, გვ.21-32.
* ხალვაში ი. ხიხანი ლეგენდებსა და ქართველ მწერალთა ნაწარმოებებში //საბჭოთა აჭარა.-1967.-6 ივლისი.
* ''ახვლედიანი ხ.'' სიძველეთა ძეგლები ხიხაძირის ხეობაში //სახალხო განათლება.-, 1948(21, ოქტ.).-გვ.3.
* ხიხანის ციხე (ხირხათის ციხე) //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია.ტ.XI.-თბ.,1987.-გვ.486.
* ''კახიძე ა. და სხვ.'' სხალთისწყლის ხეობის მატერიარული კულტურის ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-, 1982.-კრ., კრებული 59.-, გვ.25-28.
მოკლე ცნობები სხალთის ხეობაში ნაგები ხიხანის (ხირხათის ციხის შესახებ.
* ''ყაზბეგი გ.'' ზემო აჭარა //კრ. იყო და მარად იქნება.-, ბათუმი, 1978.-, გვ.117-118.
* აჭარის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა: ცნობარი. ნაკვ.II.-თბ. თბილისი ,1987.-, გვ.98.
ხირხათის ციხის (შემორჩენილია ოთხი კოშკი) მოკლე აღწერილობა.
 
* ხიხანისციხე //მამულაძე შ. აჭარისწყლის ხეობის მატერიალური კულტურის ძეგლები: გზამკვლევი.-[ად.ა.).,2000.-გვ.21-32.
 
სხალთა-ხიხანის წყლის სათავეებთან, არსიანის მთის ერთ-ერთ განშტოებაზე, სტრატეგიული თვალსაზრისით ხელსაყრელ ადგილზე აგებული, ნანგრევების სახით შემორჩენილი ხიხანის ციხესიმაგრის, გალავნის, ოთხი კოშკისა და ციხის მოკლე ხუროთმოძღვრული აღწრილობა. წრილობითი წყაროები ძეგლის შესახებ. ციხის ამგებად მოხსენიებულია ტბელ აბუსერიძე (ძმების -აბუსერისა და ვარდანის დავალებით). ტექსტს დართული აქვს ციხესიმაგრის ნანგრევების ფოტოები.
 
* ყაზბეგი გ. ზემო აჭარა //კრ. იყო და მარად იქნება.-ბათუმი, 1978.-გვ.117-118.
 
მოკლე ცნობა ხირხათის მთაზე აგებულ ციხესიმაგრეში შემავალ კოშკებსა და გალავანზე.
 
* ახვლედიანი ხ. სიძველეთა ძეგლები ხიხაძირის ხეობაში //სახალხო განათლება.-1948(21 ოქტ.).-გვ.3.
 
* კახიძე ა. და სხვ. სხალთისწყლის ხეობის მატერიარული კულტურის ძეგლები //ძეგლის მეგობარი.-1982.-კრ.59.-გვ.25-28.
 
ბათუმის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტისა და საქართველოს არქიტექტორთა კავშირის აჭარის ორგანიზაციის გაერთიანებული ექსპედიციის მიერ მოპოვებული მასალების შესახებ (სხალთის, ხიხაძირისა და თხილვანაას ეკლესიები).
 
 
 
 
 
 
[[კატეგორია:აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხუროთმოძღვრების ძეგლები]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ხიხანის_ციხე“-დან