|
[[ფაილი:Kita Abashidze.jpg|thumb|right|კიტა აბაშიძე]]
'''კიტა (ივანე) გიორგის ძე აბაშიძე''' (დ. [[16 იანვარი]], /[[28 იანვარი]], [[1870]], სოფ. [[ლესა]], ახლანდელი [[ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი]] ― გ. [[17 დეკემბერი]], /[[30 დეკემბერი]], [[1917]], [[თბილისი]]), [[ქართველები|ქართველი]] ლიტერატურათმცოდნე, კრიტიკოსი, პუბლიცისტი, საზოგადო და პოლიტიკური მოღვაწე., ქართველ სოციალ-ფედერალისტთა პარტიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი (1901) და ლიდერთაგანი.
==ბიოგრაფია==
===ადრეული წლები===
კიტა აბაშიძის მშობლები [[გურია|გურიიდან]] [[იმერეთი|იმერეთში]] გადასახლდნენ და [[შორაპნის მაზრა|შორაპნის მაზრის]] სოფელ [[კაცხი|კაცხში]] სახლდებიანდასახლდნენ, აბაშიძეების საგვარეულო მამულში, სადაც გაატარა კიტამ ბავშვობის წლები.
კიტას მამა, გიორგი აბაშიძე, იყო იმერეთში საკმაოდ ცნობილი თავადის, ივანე დავითის ძე აბაშიძის, უმცროსი შვილი იყო. გიორგი აბაშიძე ქართველ დიდგვაროვანთა წოდებას განეკუთვნებოდა და. იგი, ისევე, როგორც თავადაზნაურობის დიდი ნაწილი, გაღარიბებული იყო,; ამიტომ მუხლჩაუხრელად შრომობდა მომრიგებელი მოსამართლის თანამდებობაზე [[რაჭა]]ში. გიორგი აბაშიძე [[1874]] წელს გარდაიცვალა,. მაშინ კიტა 4 წლისა იყო. კიტას ჰყავდა ორი უმცროსი და: ეკატერინე და პოლინა. ოჯახის მთელი სიმძიმე კიტას დედას, 25 წლის [[სოფიო გურიელი|სოფიო გურიელს]], დააწვა მხრებზე. იგი ცდილობდა არაფერი მოეკლო ბავშვებისათვის. დედა-შვილის ურთიერთობაში განსაკუთრებული სითბო და სინაზე იგრძნობოდა. ეს ურთიერთობა მათ სიცოცხლის ბოლომდე გაჰყვათ. კიტა დედას სიყვარულით სავსე ბარათებს უგზავნიდა ქუთაისიდან, თბილისიდან , ოდესიდან, პეტერბურგიდან, კონსტანტინეპოლიდანკონსტანტინოპოლიდან, პარიზიდან, რომიდან. 9 წლის კიტა თავის დას სწერდა: "ჩვენ„ჩვენ რომ დედა გვყავს, კატო ჩემო, იმისი ღირსი ჩვენ არა ვართვართ“.” დედის შვილისადმი ტრაგიკული სიყვარულის ნათელი მაგალითია სოფიოს აღსასრული: მას შემდეგ, რაც [[1917]] წელს ერთადერთი ვაჟი გარდაეცვალა , სოფიომ, ზუსტად ერთი წლის თავზე, თავი მოიკლა.
===განათლება===
[[1879]] წელს კიტა [[ქუთაისი]]ს გიმნაზიის პანსიონში შეიყვანეს. ოჯახის გარეშე ცხოვრება ძალიან გაუჭირდა 9 წლის ბიჭს. ამას ემატებოდა მუდმივი მატერიალური გაჭირვება. გიმნაზიაში სწავლის პირველივე წლებიდანვეწლებიდან კიტა აბაშიძე დიდ მიდრეკილებას იჩენდა ლიტერატურისადმი, ეუფლებოდა [[რუსული ენა|რუსულ]], [[ფრანგული ენა|ფრანგულ]], [[ლათინური ენა|ლათინურ]] ენებს. გამორჩეულად უყვარდა კითხვა. დები ხშირად საყვედურობდნენ: "დაგვენახე„დაგვენახე, დაგველაპარაკე, ამდენი კითხვა თვალებს გაგიფუჭებსო”გაგიფუჭებსო“. ამხანაგებში მუდამ დიდი ავტორიტეტით გამოირჩეოდარისგამოირჩეოდა, რის გამოც მოწაფეთა ყველა წამოწყებისა და საქმიანობის მეთაურად იყო მიჩნეული. სწორედ ამ დამოკიდებულების გამო გაირიცხა გინაზიიდანგიმნაზიიდან: პანსიონის ერთ-ერთიერთ აღმზრდელთაგანიაღმზრდელს, ვინმე თხორჟევსკითხორჟევსკის, ქართული ენისა და თეატრის დაცინვისათვის გიმნაზიის მოწაფეებმა სცემეს. თაოსნობა კიტას დაბრალდა. კიტა საშინლად შეაწუხა ამ სასჯელმა, რადგან მას განათლების მიღების საშუალება ესპობოდა. დედის აქტიური ჩარევით და გავლენიანი ნათესავების წყალობით კიტა აღადგინეს გიმნაზიაში .
დედის მატერიალური დახმარებით კიტამ დაამთავრა გიმნაზია [[1889]] წელს და გაემგზავრა [[პარიზი|პარიზში]] ლიტერატურისა და ენების შესასწავლად. პარიზში კიტა ათი თვის განმავლობაში ცხოვრობდა. ამ დრომ გავლენა მოახდინა არა მხოლოდ მის ესთეტიკაზე, არამედ, მისი მოქალაქეობრივი შეგნების ჩამოყალიბებაზეცჩამოყალიბებაზედაც. კიტა ყოველნაირად ცდილობდა , რომ პარიზში ყოფნაითყოფნით მაქსიმალური სარგებელი მიეღო. ის დედას სწერდა:
{{ციტატა|ის კი არ იფიქროთ, რომ ვერთობოდე რამეთი. მე ჩემს შრომას არ მივაკლებ, რომ ტყუილად არ ჩაიაროს ჩემმა აქ ყოფნამ და "კაცი ვიქნე”„კაცი ვიქნე“}} . ▼
მართლაც, პარიზში მყოფი კიტა აბაშიძე არც ერთ წუთს არ კარგავდა: მუშაობდა მუზეუმებში, სწავლობდა ფრანგულ ენასენასა და ლიტერატურას, უსმენდა ცნობილ მეცნიერებს [[სორბონა]]სა და სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში, ისმენდა ლექციებს ფილოსოფიასა და ხელოვნების თეორიაში. [[1890]] წელს კიტა ოდესის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე აგრძელებს სწავლას. კიტა აბაშიძე სტუდენტობის წლებშივე გამოდის ლიტერატურულ სარბიელზე და იწყებს ფრანგული ლიტერატურის შესახებ წერილების გამოქვეყნებას [[კვალი (გაზეთი)|„კვალსა“]] და [[ივერია (გაზეთი)|„ივერიაში“]]. [[1895]] წელს კიტა აბაშიძე პირველი ხარისხის დიპლომით ამთავრებს უნივერსიტეტს და [[საქართველო]]ში ბრუნდება. ▼▲{{ციტატა|ის კი არ იფიქროთ, რომ ვერთობოდე რამეთი. მე ჩემს შრომას არ მივაკლებ, რომ ტყუილად არ ჩაიაროს ჩემმა აქ ყოფნამ და "კაცი ვიქნე” }}
▲მართლაც, პარიზში მყოფი კიტა აბაშიძე არც ერთ წუთს არ კარგავდა: მუშაობდა მუზეუმებში, სწავლობდა ფრანგულ ენას და ლიტერატურას, უსმენდა ცნობილ მეცნიერებს [[სორბონა]]სა და სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში, ისმენდა ლექციებს ფილოსოფიასა და ხელოვნების თეორიაში. [[1890]] წელს კიტა ოდესის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე აგრძელებს სწავლას. კიტა აბაშიძე სტუდენტობის წლებშივე გამოდის ლიტერატურულ სარბიელზე და იწყებს ფრანგული ლიტერატურის შესახებ წერილების გამოქვეყნებას [[კვალი (გაზეთი)|„კვალსა“]] და [[ივერია (გაზეთი)|„ივერიაში“]]. [[1895]] წელს კიტა აბაშიძე პირველი ხარისხის დიპლომით ამთავრებს უნივერსიტეტს და [[საქართველო]]ში ბრუნდება.
===მოღვაწეობა საქართველოში===
[[1895]] წლიიდანწლიდან კიტა აბაშიძე მუშაობდა [[თბილისი]]ს კონტროლისოკონტროლის პალატაში, შემდეგ – მომრიგებელ მოსამართლედ ჯერ [[რაჭის მაზრა|რაჭის მაზრაში]], მერე –[[ჭიათურა]]ში. [[1896]] წლიდან კიტა[[ილია აბაშიძეჭავჭავაძე|ილია ჭავჭავაძის]] მიწვევით[[ივერია (გაზეთი)|"ივერიის"„ივერიის“]] თანამშრომელი ხდება [[ილია ჭავჭავაძე|ილია ჭავჭავაძის]] მიწვევით.
[[1898]] წლიდან იწყება კიტა აბაშიძის, როგორც XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურულილიტერატურის კრიტიკოსის, შემოქმედებითი აღმავლობის პერიოდი. ამ წელს [[მოამბე|„მოამბის“]] ფურცლებზე ზედიზედ იბეჭდება მისი "ეტიუდები„ეტიუდები ქართული ლიტერატურიდან”ლიტერატურიდან“, ასევე კრიტიკული ეტიუდი ილია ჭავჭავაძის შემოქმედების შესახებ, უფრო მოგვიანებით კი ([[1900]])კი - ეტიუდები [[ვახტანგ ორბელიანი]]სა და [[გიორგი ერისთავი]]ს შემოქმედებაზე.
კიტა აბაშიძე აქტიურად მოღვაწეობდა საზოგადოებრივ სარბიელზეცსარბიელზედაც: იყო [[ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება|წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების]] გამგეობის წევრი, უშუალოდ მონაწილეობდა ქართული დრამატული საზოგადოების გამგეობის საქმიანობაში, ერთ-ერთი დამაარსებელთაგანიაიყო "საქართველოს„საქართველოს კულტურულ საზოგადოებათა კავშირისა’’კავშირის“ ერთ-ერთი დამაარსებელი, თავმჯდომარეობდა ქუთაისის საზოგადოება "სინათლეს”„სინათლეს“. პარალელურად თანამშრომლობდა სხვადასხვა ჟურნალ-გაზეთებშიგაზეთში: [[ცნობის ფურცელი|„ცნობის ფურცელში“]], [[სახალხო გაზეთი|"სახალხო„სახალხო გაზეთსა”გაზეთსა“]] და „[[დროება]]ში“.
[[ვახტანგ ორბელიანი]]ს ქალიშვილის, [[მარიამ ჯამბაკურ-ორბელიანი]]ს, ოჯახში გაიცნო კიტამ თავისი მომავალი მეუღლე – თეკლე ნიკოლოზის ასული ჯამბაკურ ორბელიანიჯამბაკურ–ორბელიანი. მათ ოთხი შვილი შეეძინათ. ამავე ოჯახის სიძე გახდა [[ივანე ჯავახიშვილი]]ც (მან ცოლად შეირთო თეკლეს უმცროსი და - ანასტასია) და ამ დღიდან დაიწყო კიტა აბაშიძისა და ივანე ჯავახიშვილის გულითადი მეგობრობა.
[[1901]] წლიდან კიტა აბაშიძე იყო ჭიათურის შავი ქვის მრეწველთა საბჭოს "საურთიერთო„საურთიერთო ნდობის ბანკის"ბანკის“ თავმჯდომარე, შემდეგ კი საბჭოს თავმჯდომარის , გიორგი ზდანოვიჩის, მოადგილე გახდა. [[1905]] წლის რევოლუციის დღეებში აქტიურად მონაწილეობდა ჭიათურაში მომხდარ ყველა მთავრობის საწინააღმდეგო გამოსვლაში აქტიურად მონაწილეობდა კიტა აბაშიძეც. იგი ერთხანს დდაპატიმრსდააპატიმრს კიდეც, და მხოლოდ გავლენიანი ნათესავების წყალობით მოხერხდა მისი გათავისუფლება პატიმრობიდან. [[1909]] წელს კიტა აბაშიძე მეორედ დააპატიმრეს. მიზეზი გახდა კიტა აბაშიძისმისი გამოსვლა [[1909]] წლის 22 თებერვალს ქუთაისში შემდგარ თავადაზნაურთათავად–აზნაურთა შეკრებაზე, რომელზეცრომელზედაც [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|საქართველოს ეკლესიის]] [[ავტოკეფალია|ავტოკეფალიიისავტოკეფალიის]] საკითხი დადგა. კიტა აბაშიძე დავით მიქელაძესთან და ნიკოლოზ თავდგირიძესთან ერთად ეკლესიის დამოუკიდებლობის მოთხოვნით , დავით გამოვიდა. ქუთაისის გუბერნატორის მითითებით, კიტა სასწრაფოდ დააპატიმრეს და შემდეგ კვლავ ნათესავების წყალობით გაათავისუფლეს .
[[1911]]-[[1912]] წლებში ქუთაისში გამოდისგამოვიდა კიტა აბაშიძის ცნობილი ნაშრომი "ეტიუდები„ეტიუდები XIX ს-ის ქართული ლიტერატურის შესახებ”შესახებ“, რომელიც [[1898]] წელს [[მოამბე|"მოამბის”„მოამბის“]] ფურცლებზე დაწყებული შრომის დაგვირგვინებასდაგვირგვინება წარმოადგენდაიყო. ეს იყო ძვირფასი შენაძენიშენაძენია ქართული ლიტერატურათმცოდნეობისთვის,; რომელმაცმან უდიდესი როლი შეასრულა ქართული ლიტერატურულ-კრიტიკული აზროვნების ისტორიაში და განსაზღვრა ახალი ქართული ლიტერატურის ისტორიის, როგორც მეცნიერების, მთელი შემდგომი განვითარება.
[[თებერვლის რევოლუცია|თებერვლის რევოლუციის]] შემდეგ კიტა აბაშიძე ამიერკავკასიის საგანგებო კომისარიატის წევრად და ამიერკავკასიის განათლების კომისრად ინიშნებადაინიშნა, მაგრამ ამ პოსტზე კიტა აბშიძე ძალზე მცირე ხანს მოღვაწეობდა. ის ლოგინად ჩავარდა ხერხემლის ტუბერკულოზის დიაგნოზით. გარდაცვალებამდე დაწერა ანდერძი, რომლითაც თავისი მდიდარი ბიბლიოთეკა უანდერძა [[ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება|წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას]] და ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესში მყოფ [[თსუ|უნივერსიტეტს]]. იგი გარდაიცვალა [[1917]] წლის 17 დეკემბერს. დაკრძალულია [[დიდუბის პანთეონი|დიდუბის ქართველ მწერალთა და მოღვაწეთა პანთეონში]].
==პუბლიცისტიკა==
კიტა აბაშიძე სალიტერატურო სარბიელზე გამოდის [[1893]] წლიდან და იმდროინდელ პრესაში სისტემატურად აქვეყნებს ლიტერატურულ-კრიტიკულ წერილებს XIX-XX საუკუნეების ქართული, რუსული და ევროპული ლიტერატურის საკითხებზე, თეატრალურ რეცენზიებს, თარგმანებს, პუბლიცისტურ სტატიებს და სხვა.
აბაშიძის მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში განსაზღვრული როლი ითამაშა [[თერგდალეულები]]ს ეროვნულ-განმათავისუფლებელმა იდეებმა. მის თვალსაზრისზე ხელოვნებისა და ლიტერატურის ზოგადთეორიული პრობლემებისა და ქართული მწერლობის ზოგიერთი საკითხის შესახებ გავლენა მოახდინეს იპოლიტ ტენმა, გეორგ ბრანდესმა, განსაკუთრებით კი - [[ფერდინანდ ბრიუნეტიერი]]ს ევოლუციურმა მეთოდმა, რომლის მიმდევრადაც იგი თვლიდა თავს. ლიტერატურის ანალიზისას კიტა აბაშიძე იყენებდა ისტორიულ-შედარებით მეთოდს.
აბაშიძის ლიტერატურული-კრიტიკული მოღვაწეობა ახალ, აღმავალ ეტაპს ქმნის ქართულქართული კრიტიკისკრიტიკული აზროვნების ისტორიაში. მისმა სტატიებმა თანამედროვე მწერალთა შესახებ (საერთო სათაურით "ცხოვრება„ცხოვრება და ხელოვნება"ხელოვნება“) და ყოველწლიურმა კრიტიკულმა მიმოხილვებმა, რომელიცრომლებიც მან დაამკვიდრა, მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია ქართული ლიტერატუტისლიტერატურტის განვითარებაზე.
აბაშიძის ფუნდამენტურმა ნაშრომმა "ეტიუდები„ეტიუდები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის შესახებ"შესახებ“ საფუძცელისაფუძველი ჩაუყარა XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის მეცნიერულ შესწავლას.
კიტა აბაშიძის მნიშვნელოვანი ნაშრომებია:
* ''დავით„დავით კლდიაშვილი''კლდიაშვილი“ [http://www.lib.ge/body_text.php?5050]
* ''ილია„ილია ჭავჭავაძე და ლევ ტოლსტოი''ტოლსტოი“ [http://www.lib.ge/body_text.php?5051]
* ''ესთეტიკის„ესთეტიკის და ლიტერატურის თეორიის საკითხები''საკითხები“ [http://www.vakhtang-vi.ge/doc.php?doc=1260]
==ლიტერატურა==
* გ. აბაშიძე., კიტა აბაშიძის ცხოვრება და ლიტერატურული მოღვაწეობა, ტ. 1, თბილისი, 1964,; ტ. 2, თბილისი, 1982.
* გ. აბაშიძე., აბაშიძე კიტა (ივანე) გიორგის ძე. - ენციკლოპედია "საქართველო" „საქართველო“, ტ. 1, თბილისი, 1997, გვ. 23.
==რესურსები ინტერნეტში==
| 