სკანდის ციხე: განსხვავება გადახედვებს შორის

სკანდეს ციხის მნიშვნელობა განსაკუთრებით გაიზარდა [[VI საუკუნე]]ში, როცა გამწვავდა წინააღმდეგობა ბიზანტიასა[[ბიზანტია]]სა და სპარსეთს შორის. წინააღმდეგობა ომად გადაიქცა [[ანასატასიოს I (ბიზანტია)|ანასატასიოს I-ისა]] (491-518) და მისი მემკვიდრეების [[იუსტინე I (ბიზანტია)|იუსტინე I-ისა]] (518-527) და [[იუსტინიანე I (ბიზანტია)|იუსტინიანე დიდის]] დროს.

საომარი მოქმედებები ძირითადად მიმდინარეობვდა [[ლაზიკა|ლაზიკის]] ტერიტორიაზე, ვინაიდან ლაზიკას დიდი სტრატეგიული და ეკონომიური მნიშვნელობა ჰქონდა ორივე მხარისათვის. ირანელთა მხრიდან მოსალოდნელი აფრთხისაგანსაფრთხისაგან თავის დასაცავად ბიზანტიამ გადაწყვიტა [[ეგრისი]]ს გამაგრება. იმპერატორმა ლაზიკაში გამოგზავნა ჯარი, რომელმაც დაიკავა აქ არსებული სკანდესა და [[შორაპნის ციხე]]ები.<ref>ს. ჯანაშია, ფეოდალური რევოლუცია საქართველოში, ტფ. 1935 წ. გვ. 65</ref> ამ ფაქტიდან კარგად ჩანს სკანდეს ციხის, როგორც სტრატეგიული პუნქტის, დიდი მნიშვნელობა. ბიზნტიელებმა ციხის შენარჩუნება დიდი ხნით ვერ შესძლეს.

[[523]] წელს, როდესაც იბერიიისიბერიის მეფის [[გურგენი (VI ს.)|გურგენის]] [[გურგენის აჯანყება 523|აჯანყება]] ირანელთა წინააღმდეგ მარცხით დამთავრდა, მეფე ცოლ-შვილით ეგრისში გაიხიზნა. მათ სპარსელთა ჯარი დაედევნა, მეფემ და დიდებულებმა მოასწრეს შუა ეგრისში შესვლა, ხოლო სპარსელთა ჯარი სასაზღვრო – სკანდესა და შორაპნის ციხეებს – მიადგა. სპარსელებმა ორივე ციხე უომრად აიღეს და 523-[[532]] წწ. მათ ეპყრათ. სკანდეს ციხის აღება ვერ შესძლო ვერც ეგრისის პირველმა ქრისტიანმა მეფემ [[წათე I|წათე I-მა]].

შემდგომ კი ე. წ. "უვადო ზავით", რომელიც ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანესა და ირანის შაჰ [[ხოსრო I|ხოსრო I-ს]] შორის დაიდო [[532]] წელს, სკანდეს ციხე კვლავ ბიზანტიის ხელშია. [[ეგრისის სამეფო]] ხელისუფლებამ მომავალი გართულებების ტავიდანთავიდან ასაცილებლად, იმისთვის, რომ სპარსელებს მათ წინააღმდეგ არ გამოეყენებინათ, რამდენიმე ციხე, მათ შორის სკანდესიც, დანგრიეს და მიწასტანმიწასთან გაასწორეს. მაგრამ საქმეს ამან ვერ უშველა. [[542]] წელს ეგრისში [[ეგრისის დიდი ომი 542-562|ბრძოლები განახლდა]] ბიზანტიასა და სპარსეთს შორის. [[551]] წელს ირანელებმა სკანდე აიღეს და დანგრეული ციხესიმაგრე არადგინესაღადგინეს. ამის სემდეგშემდეგ თიტქმისთითქმის 25 წელი ციხე მათ ხელში იყო.

VII-[[VIII საუკუნეებშისაუკუნე]]ებში სტრატეგიული თვალსაზრისით კვლავ დიდი როლი ენიჭებოდა სკანდსსკანდეს ციხეს, რადგან იგი აღმოსავლეთ საქართველოდან[[საქართველო]]დან მომავალ სახმელეთო გზაზე მდებარეობდა.

სკანდეს სესახებშესახებ საინტერესო ცნობებს გვაწვდის [[ამბროჯი კონტარინი]] წიგნში "მოგზაურობა სპარსეთში". იგი [[1474]]-[[1477]] წწ. იმყოფებოდა ირანის შაჰის კარზე, როგორც [[ვენეცია|ვენეციის]] რესპუბლიკის ელჩი. ამბროჯიოს ორჯერ მოუხდა საქართველოში[[საქართველო]]ში ყოფნა. პირველად, სპარსეთისაკენ[[სპარსეთი]]საკენ მიმავალი, [[1474]] წლის 20 ივნისიდან 20 ივლისამდე იყო, [[შავი ზღვა|შავი ზღვით]] ეწვია [[ბათუმი|ბათუმს]], გაიარა საქართველო, მათ შორის სკანდეც და [[სომხითი (ტერიტორია)|სომხითის]] გავლით ირანში ჩავიდა. მეორედ, სამშობლოში უკან მომავალი, ის [[1475]] წლის ივნისიდან ოქტომბერში იყო საქართველოში. <ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. III, გვ. 31</ref>

XVI საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისში [[იმერეთის სამეფოსსამეფო]]ს სახლის წევრთა შორის დინასტიური ომი ატყდა. [[1583]] წელს გარდაიცვალა იმერეთის მეფე [[გიორგი II (იმერეთის მეფე)|გიორგი II]] (1565-1583) და ტახტზე ავიდა მისი 12 წლის შვილი [[ლევანი (იმერეთის მეფე)|ლევანი]] (1583-1590), რომლის ხელშიც სხვა ციხესიმაგრებტანციხესიმაგრეებთან ერთად გადავიდა სკანდეს ციხეც, მაგრამ მისმა ბიძამ კონსტანტინემ სხვა ციხეებტანციხეებთან ერთად ააჯანყა სკანდეს ციხეც, რითაც დიდი უპირატესობის მოპოვება შესძლო. მან დაიკავა სკანდე, კაცხი და ზოგიერთი სხვა ციხესიმაგრე. კონსტანტინე თავს უკვე მეფედ თვლიდა, მაგრამ ლევანი დაუკავშირდა [[მამია IV დადიანი|მამია დადიანს]], იგი ჩაერია საქმეში და მისი დახმარებით კონსტანტინე დამარცხებულ იქნა.<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, გვ. 140</ref>

[[1590]] წელს იმავე მამია დადიანის დახმარებით იმერეთის სამეფო ტახტზე ადის კონსტანტინეს ძე [[როსტომი (იმერეთის მეფე)|როსტომი]] (1590-1604), რასაც ვერ სეეგუაშეეგუა ქართლის მეფე [[სიმონ I]] გადავიდა იმერეთში, სადაც მხარს უჭერდნენ იმერეთის[[იმერეთი]]ს თავადები [[ჩხეიძეები]], [[წულუკიძეები]], [[აბაშიძეები]], [[წერეთლები]], აიღო [[კვარას ციხე|კვარას]], [[კაცხის ციხე|კაცხის]], სკანდეს და [[სვირის ციხე]]სიმაგრეები და ყველგან თავისი გარნიზონი ჩააყენა<ref>საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. IV, გვ. 142</ref>. იმერეთის მეფე როსტომი [[მანუჩარ I დადიანი|მანუჩარ დადიანთან]] გაიქცა დახმარების სათხოვნელად, მას გაედევნა სიმონ მეფე, მაგრამ [[ოფშკვითის ბრძოლა 1590|ოფშკვითთან ბრძოლაში]] დამარცხდა და ისევ ქართლში დაბრუნდა.

[[XVII საუკუნე]]ში სკანდეს ციხე კვლავ ინარჩუნებს იმერეთის ერთ-ერთი საიმედო საყრდენის სახელს. [[ალექსანდრე III|ალექსანდრე III-ის]] მეფობა (1639-1660) იმერეთის დასუსტების ხანაა. სამეგრელოს[[სამეგრელო]]ს მთავარი [[ლევან II დადიანი|ლევან დადიანი]] მრავალგზიამრავალგზის არბევს და ძარცვავს იმერეთს. [[1646]] წლის ლაშქრობის დროს მან გადაწვა სკანდე.

[[XVIII საუკუნე]]ში სკანდეს ციხესიმაგრეს კვლავ განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა იმერეთის მეფეებისათვის., როგორც [[ვახუშტი ბაგრატიონი]] წერდა, ამ პერიოდში კვლავაა მეფის სასახლე: {{ციტატა|არს მთის კალთას, სკანდას, სასახლე მეფეთა და ციხე დიდი, დიდშენი.<ref>ვახუშტი ბაგრატიონი, "აღწერა სამეფოისა საქართველოისა", თსუ-ს გამომცემლობა, თბ., 1941 წ. გვ. 154</ref>}}

ციხის მნიშვნელობა იზრდება [[სოლომონ I|სოლომონ I-ის]] (1752-1784) მეფობის პერიოდში. იგი აქტიურად შეუდგა ციხესიმაგრეების რესტავრაცია-შეკეთებას, გაიზარდა სკანდეს ციხის სტრატეგიული როლი ქვეყვნის დაცვის საქმეში. სოლომონ მეფემ [[1765]] წელს ტახტი დაკარგა, მაგრამ 3 წლის შემდეგ სკანდეს ციხესთან გამართულ ბრძოლაში გამარჯვებით მოახერხა მისი დაბრუნება. მეფე სკანდეს ციხეში ხშირად ხვდებოდა უცხოელ დიპლომატებს. იმერეთის სამეფოს რუსეთთან შეერთების შემდეგ სკანდეს ციხემ თავისი მნიშვნელობა დაკარგა. ის დაცარიელდა და მიტოვებულ იქნა. დღესდღეობით ციხის ნანგრევებიღაა შემორჩენილი.