|
'''ფაშიზმი''' (''{{lang-it|fascismo}}'') - პოლიტიკური მიმდინარეობა. წარმოიშვა [[იტალია|იტალიაში]], რომლის ფუძემდებელიც იყო [[მუსოლინი, ბენიტო|ბენიტო მუსოლინი]]. მოგვიანებით მისმა იდეებმა პოპულარობა ჰპოვა ცენტრალურ და დასავლეთ ევროპაში, მაგრამ [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] [[გერმანია|გერმანიის]] დამარცხების შემდეგ მრავალ სახელმწიფოში ხსენებული იდეოლოგია აკრძალულ იქნა. მოგვიანებით ფაშიზმის იდეებმა გამოძახილი ჰპოვეს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში, თუმცა ყოველი მათგანი არასტაბილურ და არასერიოზულ ხასიათს ატარებდა.
სადღეისოდ, ფაშიზმის მიმდევრობა არაპოპულარულად ითვლება და ხშირად ფაშისტად ნათლავენ ადამიანს, რომელსაც ამ მოძღვრებასთან საერთო არაფერი აქვს, ხოლო უარეს შემთხვევაში ფაშიზმად ითვლება [[ნაციონალიზმი|უკიდურესი ნაციონალიზმის]] გამოვლინება. რეალურად ფაშიზმი წარმოადგენს ზენაციონალურ (გნებავთ ტრანსნაციონალურ) ნაციონალიზმს, რომელიც წარმოადგენს ე.წ. ლიბერალურ-დემოკრატიული გლობალიზაციის საპირწონე მიმდინარეობას.
ეტიმოლოგია
არსებობს მოსაზრება, რომ ლიბერალური [[დემოკრატია|დემოკრატიის]] გლობალური მასშტაბით გაკოტრების შემთხვევაში ფაშიზმის იდეები ახალ გამოძახილს ჰპოვებენ თანამედროვე სამყაროში.
სიტყვა ფაშიზმი მოდის იტალიური სიტყვიდან (fascio) - «კავშირი» ( პოლიტიკური ორგანიზაცია ბენეტო მუსოლინის ხელმძღვანელობით - Fascio di combattimento - «ბრძოლის კავშირი»). ეს სიტყვა მოდის ლათინური სიტყვიდან fascis - «კავშირი, კონა» რომელიც ნაწილობრივ აღნიშნავდა სახელისუფლე-ბო სიმბოლოს -”ფასციო”, შეკრული მათრახი ჩასობილი ნაჯახით. გამოსახულება ”ფასციო” გახდა მუსოლინის მოძრაობის სიმბოლო. მუსოლინი ამტკიცებდა, რომ პირველი ფაშისტი იულიუს ცეზარი იყო.
ბენიტო მუსოლინიმ, ფაშიზმის შემქმნელმა პირველ პლანზე გამოიტანა იდეა - კორპორატიული სახელმწიფო - სახელმწიფო როგორც ძალაუფლებიანი კორპორაცია, მთელი მოსახლეობის იდეების და სიტყვის წარმომადგენელი და შემზავებელი მთელი მოსახლეობის იდეების და სიტყვის. (პარლამენტის დემოკრატიის საწინააღმდეგოდ, როგორც პარტიის ძალაუფლება.) ფაშიზმის იდეოლოგია დაიბადა იტალიაში 1910-იან წლებში.იტალიის ფაშისტური პარტია მოვიდა ქვეყნის სათავეში და დაამყარა მუსოლინის დიქტატურა 1922წ-ს. თვითონ მუსოლინი თვის წიგნში «La Dottrina del Fascismo» სიტყვა ”ფაშიზმს” იყენებდა ”რეჟიმის” და ”იდეოლოგიის” მნიშვნელობით.
«Il fascismo, oltre a essere un sistema di governo, è anche, e prima di tutto, un sistema di pensiero» («ფაშიზმი - ეს არ არის მხოლოდ მმართველობის სისტემა, უპირველეს ყოვლისა, აზრის სისტემა»)
ფაშიზმს გამოხმაურება მოყვა მე-20 საუკუნის რამოდენიმე ქვეყანაში, თუმცა ყველა მათგანმა სხვადასხვა სახელი დაარქვა ფაშიზმს.
გერმანია
ნაცისტური (ნაციონალ-სოციალიზმი) პარტია მართავდა გერმანიას 1933-1945 წლებში. რომზე წარმატებული მარშის შემდეგ ბენიტო მუსოლინი 1992 წელს, ადოლფ ჰიტლერი აღფრთოვანდა დუჩეს1
{{პოლიტიკა}}
__________________________________________________________________
{{პოლიტიკური იდეოლოგიები}}
¹დუჩე - იგივე ბენიტო მუსოლინი
წარმატებით და წარმოადგინა გერმანული ნაციზმი, როგორც იტალიური ფაშიზმის ახალი ვერსია. იოზეფ გებელსი, მთავარი ნაციზმის პროპაგანდისტი, იტალიურ ფაშიზმს მიაწერდა კონფლიკტს ლიბერალური დემოკრატიის წინააღმდეგ, ამობდა:
”რომზე მარში იყო სიგნალი, ნიშანი
იოზეფ გებელსი
ლიბერალური დემოკრატიის შტორ-
მისა. ეს იყო პირველი მცდელობა
ლიბერალ-დემოკრატიული სულის
განადგურებისა, რომელიც დაიწყო
1789 წელს ბასტილიის აღებით და
სასტიკი რევოლუციური გადატრი-
ალებებით იპყრობდა ქვეყნებს ერთი
მეორის მიყოლებით, რათა ნება მიე-
ცათ ნაციებისთვის დაღუპულიყვნენ
მარქსიზმში, დემოკრატიაში, ანარქი-
ასა და კლასობრივ ბრძოლაში.2
[[კატეგორია:პოლიტიკური იდეოლოგიები]]
{{Link FA|es}}
ჰიტლერმა ჯერ კივ 1920 წლის აგვისტოს თვეში, ერთ-ერთი დემონ-
სტრაციის დროს გამოიყენა სვასტიკა, როგორც საკუთარი მოძრაობის სიმბოლო (ერთი ვერსიით იგი გიორგი გურჯიევმა უკარნახა ნაციზმის ერთ-ერთ იდეოლოგს კარლ კლაუს ჰოფერს, ჯერ კიდევ ოკულტური
და პოლიტიკური გაერთიანების ”ტულეს საზოგადოების” დაარსების
დროს (1919 წ.), რის შემდეგაც გერმანელ მშრომელთა ნაციონალურ-
-სოციალისტურმა პარტიამ მემკვიდრეობით მიიღო იგი). ამ სიმბოლომ იმთავითვე დიდი პოპულარობა მოიპოვა ხალხში, რა-
ზეც ჰიტლერი მოგვიანებით წერდა:
”ეფექტი იმდენად დიდი იყო, რომ ყუმბარის აფეთქებას ჯობდა”. მან სვასტიკა დაუკავშირა ”არიული რასის” სიწმინდეს, მისტერიულ სათა-
ვეს და მის გარშემო სიცრუეზე დაფუძნებული ნაც. იდეოლოგია ააგო.
[[af:Fascisme]]
2კარლსტენი 1982. გვ. 80.
[[als:Faschismus]]
რუმინეთი
[[an:Faixismo]]
[[ar:فاشية]]
[[arz:فاشيه]]
კორნელიუ ზელია კადრიანუ
[[ast:Fascismu]]
რუმინელი ფაშისტების სიმბოლო
[[az:Faşizm]]
”რკინის გვარდია” - ფაშისტური
[[bat-smg:Fašėzmos]]
მოძრაობა რუმინეთში 1927-1941
[[be:Фашызм]]
წლებში. ისინი ქვეყნის სათავეში
[[be-x-old:Фашызм]]
იყვნენ 1940 წ_ის 14 სექტემბრიდან
[[bg:Фашизъм]]
1941 წლის 21 იანვრანდე. კორნელ-
[[br:Faskouriezh]]
იუმ ეს მოძრაობა დააარსა 1927 წლის
[[bs:Fašizam]]
24 ივლისს სახელით ”მთავარანგელოზი მიქაელის
[[ca:Feixisme]]
ლეგიონი” (Legiunea Arhanghelul Mihail), და მართავდა
[[cs:Fašismus]]
მას სიკვდილამდე (1938 წელი).
[[cy:Ffasgiaeth]]
[[da:Fascisme]]
ესპანეთი
[[de:Faschismus]]
[[el:Φασισμός]]
ფალანგიზმი - ერთ-ერთი ფორმა ფაშიზმისა, დაარსებული ხოსე ანტონიო პრიმოს მიერ 1934 წელს, წარმოშობილი მეორე ესპანეთის რესპუბლიკის შექმნის დროს. ხოსე იყო ყოფილი ესპანეთის დიქტატორის, მიგელ პრიმო დე რივერას შვილი.3
[[en:Fascism]]
[[eo:Faŝismo]]
ავსტრია
[[es:Fascismo]]
[[et:Fašism]]
ავსტროფაშიზმი - 1933-1934 წლებში ენგელბერტო დოლფუსომის მიერ დამყარებული ატორიტარული პოლიტიკური რეჟიმი. ტერმინი ”ავსტროფაშიზმი” მიიღება, როგორც წესი, ავსტრიელი და გერმანელი პოლიტიკოსების გაერთიანება., მაშინ როცა პარტიის წარმომადგენლები აუმჯობინებდნენ ნეიტრალურობას. დოლფუს-შუშნინგის რეჟიმი ბევრ რამეში იყენებდა მუსოლინის დროინდელი იტალიის გამოცდილებას, აქედან მოდის საზელი ”ავსტროფაშიზმი”. ავსტრიას ემბლემაც კი გადაგებული ჰქონდა მუსოლინისგან.
[[eu:Faxismo]]
ავსტრიულ სოციალურ-დემოკრატიას მოიხსენიებენ როგორც ”მწვანე ფაშიზმი”
[[fa:فاشیسم]]
[[fi:Fasismi]]
[[fiu-vro:Fašism]]
[[fr:Fascisme]]
3სტენლი გ’პაინი 1961 წ_ის გამოცემა, ”ესპანეთის ფაშიზმის ისტორია” 233 გვ.
[[fur:Fassisim]]
იაპონია
[[fy:Faksisme]]
[[ga:Faisisteachas]]
გვირგვინის მხარდაჭერის ასოციაცია -
[[gl:Fascismo]]
ბიოროკრატიული ორგანიზაცია 1940-1945 წლებში
[[he:פשיזם]]
შეიქმნა 1940 წელს ბურჟუაზიული პოლიტი-
[[hi:फासीवाद]]
კური პარტიის დათხოვნის შემდეგ. ასოციაციას
[[hif:Tanasahi]]
ხელმძღვანელობდა თავჯდომარე, რომელიც გახ-
[[hr:Fašizam]]
დებოდა პრემიერმინისტრი. გამყოფილებებში, ად-
[[hu:Fasizmus]]
მაზრებში, ქალაქებში და სოფლებში ფუნქციონი-რებდა ადგილობრივი განყოფილებები. გვირვინ-ის მხარდაჭერის ასოციაციში გაერთიანებულები იყვენენ ბევრი მასიური პარტიები (ასოციაცია ბრწყინვალე იაპონია, ახალგაზდური პარტია დიდებული იაპონია და ა.შ.). 1945 წელს იაპონიის კაპიტულაციამდე ცოტა ხნით ადრე ეს პარტია გშვებულ იქნა იაპონიის მთავრობის მიერ. მთავრობა ცდილობდა შეექმნა შთაბეჭდილება, რომ ქვეყანა იბერალიზ-აციას განიცდიდა.
[[id:Fasisme]]
[[io:Fashismo]]
ომის ახალი კერა ევროპაში
[[is:Fasismi]]
[[it:Fascismo]]
მეორე მსოფლიო ომის კერა 1933-1935 წლებში აღმოცენდა ევროპის ცენტრში - გერმანიაში. სამხედრო წრეები - ძირითადად გენერალიტეტი, მრეწველები, ფინანსური მაგნტები ვერ ურიგდებოდნენ ქვეყნის დამარცხებას პირველ მსოფლიო ომში და ვერსალის ხელშეკრულებით4 გათვალისწინებულ მსოფლიოს მოწყობის პირობებს, რომლის მიხედვითაც გერმანიამ დაკარგა თავისი ტერიტორიების სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამ ხელშეკრულების პირობებით გერმანიას ესპობოდა ეკონომიკური და სამრეწველო პოტენციალის ზრდის ყოველგვარი პერსპექტივა. გერმანიის მესვეურები რევანშზე ფიქრობდნენ და ეძებდნენ ძალას, რომელიც ამ რევანშის აღებას შეძლებდა. ასეთ ძალად მათ აღიარეს გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური დაჯგუფებები: ლიუდენდორფის, ერხარდტის, ჰიტლერის, როსბახის, რემის ფაშისტური რაზმები.5
[[ja:ファシズム]]
[[jbo:viltrusi'o]]
[[ko:파시즘]]
[[krc:Фашизм]]
4ვერსელის საზავო ხელშეკრულება - 1919 წელს მიღებული სამშვიდობო შეთანხმება, რომელმაც ოფიციალურად დაასრულა პირველი მსოფლიო ომი.
[[ku:Faşîzm]]
5მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 12
[[la:Fascismus]]
ჰიტლერი ხელისუფლების სათავეში
[[lb:Faschismus]]
[[lt:Fašizmas]]
1933 წელს, ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, ვერმახტის გენერლები წინაშე პირველივე გამოსვლაში ჰიტლერმა განაცხადა თავისი ფაშისტური პროგრამა.
[[lv:Fašisms]]
1. საშინაო პოლიტიკაში - ყოველგვარი დემოკრატიულობის მოსპობა; ახალგაზრდების ახზრდა საომარი სულისკვეთებით; საშინაო პოლიტიკის ძირფესვიანად შეცვლა; ვინც წინ აღუდგებოდა საშინაო პოლიტიკის გატარებას, გამოცხადდებოდა გერმანიის მტრად, მიჩნეული იქნებოდა მოღალატედ და სიკვდილით დაისჯებოდა.
[[mdf:Фашизма]]
2. საგარეო პოიტიკაში - მოქმედება ვერსალის ხელშეკრულების წინააღმდეგ; ერთა ლიგაში6 სხვა წევრების თანასწორი უფლებების მოპოვება: მოკავშირეების შეძენა.
[[mk:Фашизам]]
3. ეკონომიკის სფეროი - გლეხობის გადარჩენა, მათი უზრუნველყოფა მიწებით; უმშევარი მოსახლეობის დასაქმება.
[[mn:Фашизм]]
4. სახელმწიფოს ძირითად ქვაკუთხედად გამოცხადდა არმიის, როგორც პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცების ძირითადი საშუალების, მშენებლობა. სამხედრო ვალდებულთა მომზადება ყოველგვარი პეციფიზმისა და მარქსიზმის უგულებელყოფით.
[[ms:Fasisme]]
ჰიტლერის ეს გეგმა სრულიად ეთანხმებოდა გერმანიის მესვეურების რევანშისტულ იდეებს.. კერძოდ:
[[mwl:Fascismo]]
1. გერმანიის ბატონობას მთელს ევროპაში.
[[new:फासीवादी]]
2. პირველ რიგში საბჭოთა კავშირის მოსპობას და იქ მყოფი მოსახლეობის დამონებას.
[[nl:Fascisme]]
3. გერმანიის მესამე რაიხის მსოფლიო იმპერიად გადაქცევას.
[[nn:Fascisme]]
გერმანიის რევანშისტული ძალების პროგრამას ედო გერმანული ფაშიზმის იდეა - გენეხორციელებინათ შეუზღუდვი და განუჱოფელი მმარრთველობა მთელ მსოფლიოში.
[[no:Fascisme]]
გერმანიის ვერმახტის წინაშე ჰილერის მიერ წარდგენილ პრორამას სჭირდებოდა მძლავრი მატერიალური და ფინანსური უზრუნველყოფა, რაც ანახორციელეს კიდეც გერმანიის მსხვილმა მაგნეტებმა და კონცერ-ნებმა: ი. გ. ფარბენინდუსტრიმ, ტისენმა, კრუპმა, სიმენსმა, ფლიკემ,
[[oc:Faissisme]]
__________________________________________________________________
[[pl:Faszyzm]]
6ერთა ლიგა (ინგლ. League of Nations, ფრანგ. Société des Nations) — საერთაშორისო ორგანიზაცია (ამჟამინდელი გაეროს ანალოგი), რომელიც კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისა და მსოფლიოში მშვიდობის მხარდაჭერის საკითხებით იყო დაკავებული. ორგანიზაციის შტაბ-ბინა მდებარეობდა ჟენევაში, შვეიცარია.ერთა ლიგა დაარსდა 1919-20 წლების ვერსალის ხელშეკრულებით. ლიგის ჩამოყალიბების საფუძვლად არსებული დიპლომატიური ფილოსოფია რადიკალური წინსვლა იყო წინა ას წელთან შედარებით. ლიგას არ ჰყავდა საკუთარი შეიარაღებული ძალები და ამგვარად მისი რეზოლუციების შესრულებაში ზესახელმწიფოების იმედზე რჩებოდა, თუმცა ეს უკანასკნელნი ხშირად ამ ფუნქციის შესრულებისგან თავს იკავებდნენ.
[[pt:Fascismo]]
რეხლინგმა, მანგეიმმა და სხვებმა.7
[[ro:Fascism]]
ამრიგად გერმანიაში შეიქმნა გერმანიის რევანშიზმის ერთიანი ბლოკი: ფაშისტური პარტი, გენერალიტეტი, მრეწველები.
[[ru:Фашизм]]
გერმანიის ფაშისტური პარტიის თვითმიზანი იყო მოსახლეობის და თითოეული გერმანელის გონებიდან ამოეკვეთათ ყოველივე, რაც დემოკრატიულ ტრადიციებს, ჰუმანურობას, თავისუფლებისადმი მისწრაფებას უკავშირდებოდა. მასობრივი პროპაგანდის საუალებით ავრცელებდნენ გერმანელი ფაშისტი იდეოლოგების: როზენბერგის, შტრეიხერის, ჰებელსის შეხედულებებს, რომლებიც ამართლებდნენ ომებს, ძალადობას, ფორმულას - ”ვინც ძლიერია, ის ყოველთვის მართალია და ამიტომაც ძლიერმა ერმა უნდა მოსპოს სუსტი ერი”8
[[sah:Фашизм]]
როგორც კი ევროპაში ომის ახალი კერა ამოცენდა დაიწყო მასობრივი დემოკრატიული მოძრაობები. მსოფლიოს დემოკრატიული ძალები დაუპირისპირდნენ ევროპის რევანშისტულ ძალებს და, მშვიდობის დაცვის მიზნით, ომის წინააღმდეგ ერთიანი პაციფისტური სლოგანებით გამოვიდნენ. მსოფლიოში იზრდებოდა დემოკრატიული მოძრაობა. საპრეზიდენტო არჩევნებში აშშ-ში თავისი დემოკრატიული პროგრამით დემოკრატმა ფრანკლინ დელინო რუზველტმა გაიმარჯვა.
[[scn:Fascismu]]
1945 წელს გერმანიის დაცემით ფაქტიურად განადგურდა 1910-იან წლებში ჩასახული ფაშიზმი. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კვლავ არსებობდა ფაშისტური მოძრაობები, მაგრამ ყველა ასეთ მოძრაობა არასერიოზული სახის იყო. ფაშიზმს შეიძლება გამოხმაურება თანამედროვე მოფლიოშიც მოჰყვეს, მაგრამ ამას მსოფლიო საფრთხედ არ მიიჩნევს.
[[sh:Fašizam]]
[[simple:Fascism]]
[[sk:Fašizmus]]
[[sl:Fašizem]]
[[sq:Fashizmi]]
[[sr:Фашизам]]
[[sv:Fascism]]
[[ta:பாசிசம்]]
[[tg:Фашизм]]
[[th:ฟาสซิสต์]]
[[tl:Pasismo]]
[[tr:Faşizm]]
__________________________________________________________________
[[ug:فاشىسىت]]
7მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 13.
[[uk:Фашизм]]
8 მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 14
[[vec:Fasismo]]
ბიბლიოგრაფია
[[vi:Chủ nghĩa phát xít]]
[[war:Pasismo]]
მამია დოლიძე, ”გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია”
[[yi:פאשיזם]]
http://ka.wikipedia.org
[[zh:法西斯主义]]
http://ru.wikipedia.org
[[zh-min-nan:Fasci-chú-gī]]
ლ. ი. გინცბერგი ”ფაშისტური სვასტიკის ჩრდილი, როგორ მოვიდა ჰიტლერი ფაშისტთა სათავეში”
[[zh-yue:法西斯主義]]
ე. იაროსლავსკი ”რა მოაქვს ფაშიზმს გლეხობისთვის”
საბჭოთა ენციკლოპედია მეორე გამოცემა, მთავარი რედაქტორი ბ. ა. ვედდენსკი.
| 