ფაშიზმი: განსხვავება გადახედვებს შორის
[შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ ბოტის დამატება: hif:Tanasahi |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
ეტიმოლოგია
სიტყვა ფაშიზმი მოდის იტალიური სიტყვიდან (fascio) - «კავშირი» ( პოლიტიკური ორგანიზაცია ბენეტო მუსოლინის ხელმძღვანელობით - Fascio di combattimento - «ბრძოლის კავშირი»). ეს სიტყვა მოდის ლათინური სიტყვიდან fascis - «კავშირი, კონა» რომელიც ნაწილობრივ აღნიშნავდა სახელისუფლე-ბო სიმბოლოს -”ფასციო”, შეკრული მათრახი ჩასობილი ნაჯახით. გამოსახულება ”ფასციო” გახდა მუსოლინის მოძრაობის სიმბოლო. მუსოლინი ამტკიცებდა, რომ პირველი ფაშისტი იულიუს ცეზარი იყო.
ბენიტო მუსოლინიმ, ფაშიზმის შემქმნელმა პირველ პლანზე გამოიტანა იდეა - კორპორატიული სახელმწიფო - სახელმწიფო როგორც ძალაუფლებიანი კორპორაცია, მთელი მოსახლეობის იდეების და სიტყვის წარმომადგენელი და შემზავებელი მთელი მოსახლეობის იდეების და სიტყვის. (პარლამენტის დემოკრატიის საწინააღმდეგოდ, როგორც პარტიის ძალაუფლება.) ფაშიზმის იდეოლოგია დაიბადა იტალიაში 1910-იან წლებში.იტალიის ფაშისტური პარტია მოვიდა ქვეყნის სათავეში და დაამყარა მუსოლინის დიქტატურა 1922წ-ს. თვითონ მუსოლინი თვის წიგნში «La Dottrina del Fascismo» სიტყვა ”ფაშიზმს” იყენებდა ”რეჟიმის” და ”იდეოლოგიის” მნიშვნელობით.
«Il fascismo, oltre a essere un sistema di governo, è anche, e prima di tutto, un sistema di pensiero» («ფაშიზმი - ეს არ არის მხოლოდ მმართველობის სისტემა, უპირველეს ყოვლისა, აზრის სისტემა»)
ფაშიზმს გამოხმაურება მოყვა მე-20 საუკუნის რამოდენიმე ქვეყანაში, თუმცა ყველა მათგანმა სხვადასხვა სახელი დაარქვა ფაშიზმს.
გერმანია
ნაცისტური (ნაციონალ-სოციალიზმი) პარტია მართავდა გერმანიას 1933-1945 წლებში. რომზე წარმატებული მარშის შემდეგ ბენიტო მუსოლინი 1992 წელს, ადოლფ ჰიტლერი აღფრთოვანდა დუჩეს1
__________________________________________________________________
¹დუჩე - იგივე ბენიტო მუსოლინი
წარმატებით და წარმოადგინა გერმანული ნაციზმი, როგორც იტალიური ფაშიზმის ახალი ვერსია. იოზეფ გებელსი, მთავარი ნაციზმის პროპაგანდისტი, იტალიურ ფაშიზმს მიაწერდა კონფლიკტს ლიბერალური დემოკრატიის წინააღმდეგ, ამობდა:
”რომზე მარში იყო სიგნალი, ნიშანი
იოზეფ გებელსი
ლიბერალური დემოკრატიის შტორ-
მისა. ეს იყო პირველი მცდელობა
ლიბერალ-დემოკრატიული სულის
განადგურებისა, რომელიც დაიწყო
1789 წელს ბასტილიის აღებით და
სასტიკი რევოლუციური გადატრი-
ალებებით იპყრობდა ქვეყნებს ერთი
მეორის მიყოლებით, რათა ნება მიე-
ცათ ნაციებისთვის დაღუპულიყვნენ
მარქსიზმში, დემოკრატიაში, ანარქი-
ასა და კლასობრივ ბრძოლაში.2
ჰიტლერმა ჯერ კივ 1920 წლის აგვისტოს თვეში, ერთ-ერთი დემონ-
სტრაციის დროს გამოიყენა სვასტიკა, როგორც საკუთარი მოძრაობის სიმბოლო (ერთი ვერსიით იგი გიორგი გურჯიევმა უკარნახა ნაციზმის ერთ-ერთ იდეოლოგს კარლ კლაუს ჰოფერს, ჯერ კიდევ ოკულტური
და პოლიტიკური გაერთიანების ”ტულეს საზოგადოების” დაარსების
დროს (1919 წ.), რის შემდეგაც გერმანელ მშრომელთა ნაციონალურ-
-სოციალისტურმა პარტიამ მემკვიდრეობით მიიღო იგი). ამ სიმბოლომ იმთავითვე დიდი პოპულარობა მოიპოვა ხალხში, რა-
ზეც ჰიტლერი მოგვიანებით წერდა:
”ეფექტი იმდენად დიდი იყო, რომ ყუმბარის აფეთქებას ჯობდა”. მან სვასტიკა დაუკავშირა ”არიული რასის” სიწმინდეს, მისტერიულ სათა-
ვეს და მის გარშემო სიცრუეზე დაფუძნებული ნაც. იდეოლოგია ააგო.
2კარლსტენი 1982. გვ. 80.
რუმინეთი
კორნელიუ ზელია კადრიანუ
რუმინელი ფაშისტების სიმბოლო
”რკინის გვარდია” - ფაშისტური
მოძრაობა რუმინეთში 1927-1941
წლებში. ისინი ქვეყნის სათავეში
იყვნენ 1940 წ_ის 14 სექტემბრიდან
1941 წლის 21 იანვრანდე. კორნელ-
იუმ ეს მოძრაობა დააარსა 1927 წლის
24 ივლისს სახელით ”მთავარანგელოზი მიქაელის
ლეგიონი” (Legiunea Arhanghelul Mihail), და მართავდა
მას სიკვდილამდე (1938 წელი).
ესპანეთი
ფალანგიზმი - ერთ-ერთი ფორმა ფაშიზმისა, დაარსებული ხოსე ანტონიო პრიმოს მიერ 1934 წელს, წარმოშობილი მეორე ესპანეთის რესპუბლიკის შექმნის დროს. ხოსე იყო ყოფილი ესპანეთის დიქტატორის, მიგელ პრიმო დე რივერას შვილი.3
ავსტრია
ავსტროფაშიზმი - 1933-1934 წლებში ენგელბერტო დოლფუსომის მიერ დამყარებული ატორიტარული პოლიტიკური რეჟიმი. ტერმინი ”ავსტროფაშიზმი” მიიღება, როგორც წესი, ავსტრიელი და გერმანელი პოლიტიკოსების გაერთიანება., მაშინ როცა პარტიის წარმომადგენლები აუმჯობინებდნენ ნეიტრალურობას. დოლფუს-შუშნინგის რეჟიმი ბევრ რამეში იყენებდა მუსოლინის დროინდელი იტალიის გამოცდილებას, აქედან მოდის საზელი ”ავსტროფაშიზმი”. ავსტრიას ემბლემაც კი გადაგებული ჰქონდა მუსოლინისგან.
ავსტრიულ სოციალურ-დემოკრატიას მოიხსენიებენ როგორც ”მწვანე ფაშიზმი”
3სტენლი გ’პაინი 1961 წ_ის გამოცემა, ”ესპანეთის ფაშიზმის ისტორია” 233 გვ.
იაპონია
გვირგვინის მხარდაჭერის ასოციაცია -
ბიოროკრატიული ორგანიზაცია 1940-1945 წლებში
შეიქმნა 1940 წელს ბურჟუაზიული პოლიტი-
კური პარტიის დათხოვნის შემდეგ. ასოციაციას
ხელმძღვანელობდა თავჯდომარე, რომელიც გახ-
დებოდა პრემიერმინისტრი. გამყოფილებებში, ად-
მაზრებში, ქალაქებში და სოფლებში ფუნქციონი-რებდა ადგილობრივი განყოფილებები. გვირვინ-ის მხარდაჭერის ასოციაციში გაერთიანებულები იყვენენ ბევრი მასიური პარტიები (ასოციაცია ბრწყინვალე იაპონია, ახალგაზდური პარტია დიდებული იაპონია და ა.შ.). 1945 წელს იაპონიის კაპიტულაციამდე ცოტა ხნით ადრე ეს პარტია გშვებულ იქნა იაპონიის მთავრობის მიერ. მთავრობა ცდილობდა შეექმნა შთაბეჭდილება, რომ ქვეყანა იბერალიზ-აციას განიცდიდა.
ომის ახალი კერა ევროპაში
მეორე მსოფლიო ომის კერა 1933-1935 წლებში აღმოცენდა ევროპის ცენტრში - გერმანიაში. სამხედრო წრეები - ძირითადად გენერალიტეტი, მრეწველები, ფინანსური მაგნტები ვერ ურიგდებოდნენ ქვეყნის დამარცხებას პირველ მსოფლიო ომში და ვერსალის ხელშეკრულებით4 გათვალისწინებულ მსოფლიოს მოწყობის პირობებს, რომლის მიხედვითაც გერმანიამ დაკარგა თავისი ტერიტორიების სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამ ხელშეკრულების პირობებით გერმანიას ესპობოდა ეკონომიკური და სამრეწველო პოტენციალის ზრდის ყოველგვარი პერსპექტივა. გერმანიის მესვეურები რევანშზე ფიქრობდნენ და ეძებდნენ ძალას, რომელიც ამ რევანშის აღებას შეძლებდა. ასეთ ძალად მათ აღიარეს გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური დაჯგუფებები: ლიუდენდორფის, ერხარდტის, ჰიტლერის, როსბახის, რემის ფაშისტური რაზმები.5
4ვერსელის საზავო ხელშეკრულება - 1919 წელს მიღებული სამშვიდობო შეთანხმება, რომელმაც ოფიციალურად დაასრულა პირველი მსოფლიო ომი.
5მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 12
ჰიტლერი ხელისუფლების სათავეში
1933 წელს, ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, ვერმახტის გენერლები წინაშე პირველივე გამოსვლაში ჰიტლერმა განაცხადა თავისი ფაშისტური პროგრამა.
1. საშინაო პოლიტიკაში - ყოველგვარი დემოკრატიულობის მოსპობა; ახალგაზრდების ახზრდა საომარი სულისკვეთებით; საშინაო პოლიტიკის ძირფესვიანად შეცვლა; ვინც წინ აღუდგებოდა საშინაო პოლიტიკის გატარებას, გამოცხადდებოდა გერმანიის მტრად, მიჩნეული იქნებოდა მოღალატედ და სიკვდილით დაისჯებოდა.
2. საგარეო პოიტიკაში - მოქმედება ვერსალის ხელშეკრულების წინააღმდეგ; ერთა ლიგაში6 სხვა წევრების თანასწორი უფლებების მოპოვება: მოკავშირეების შეძენა.
3. ეკონომიკის სფეროი - გლეხობის გადარჩენა, მათი უზრუნველყოფა მიწებით; უმშევარი მოსახლეობის დასაქმება.
4. სახელმწიფოს ძირითად ქვაკუთხედად გამოცხადდა არმიის, როგორც პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცების ძირითადი საშუალების, მშენებლობა. სამხედრო ვალდებულთა მომზადება ყოველგვარი პეციფიზმისა და მარქსიზმის უგულებელყოფით.
ჰიტლერის ეს გეგმა სრულიად ეთანხმებოდა გერმანიის მესვეურების რევანშისტულ იდეებს.. კერძოდ:
1. გერმანიის ბატონობას მთელს ევროპაში.
2. პირველ რიგში საბჭოთა კავშირის მოსპობას და იქ მყოფი მოსახლეობის დამონებას.
3. გერმანიის მესამე რაიხის მსოფლიო იმპერიად გადაქცევას.
გერმანიის რევანშისტული ძალების პროგრამას ედო გერმანული ფაშიზმის იდეა - გენეხორციელებინათ შეუზღუდვი და განუჱოფელი მმარრთველობა მთელ მსოფლიოში.
გერმანიის ვერმახტის წინაშე ჰილერის მიერ წარდგენილ პრორამას სჭირდებოდა მძლავრი მატერიალური და ფინანსური უზრუნველყოფა, რაც ანახორციელეს კიდეც გერმანიის მსხვილმა მაგნეტებმა და კონცერ-ნებმა: ი. გ. ფარბენინდუსტრიმ, ტისენმა, კრუპმა, სიმენსმა, ფლიკემ,
__________________________________________________________________
6ერთა ლიგა (ინგლ. League of Nations, ფრანგ. Société des Nations) — საერთაშორისო ორგანიზაცია (ამჟამინდელი გაეროს ანალოგი), რომელიც კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისა და მსოფლიოში მშვიდობის მხარდაჭერის საკითხებით იყო დაკავებული. ორგანიზაციის შტაბ-ბინა მდებარეობდა ჟენევაში, შვეიცარია.ერთა ლიგა დაარსდა 1919-20 წლების ვერსალის ხელშეკრულებით. ლიგის ჩამოყალიბების საფუძვლად არსებული დიპლომატიური ფილოსოფია რადიკალური წინსვლა იყო წინა ას წელთან შედარებით. ლიგას არ ჰყავდა საკუთარი შეიარაღებული ძალები და ამგვარად მისი რეზოლუციების შესრულებაში ზესახელმწიფოების იმედზე რჩებოდა, თუმცა ეს უკანასკნელნი ხშირად ამ ფუნქციის შესრულებისგან თავს იკავებდნენ.
რეხლინგმა, მანგეიმმა და სხვებმა.7
ამრიგად გერმანიაში შეიქმნა გერმანიის რევანშიზმის ერთიანი ბლოკი: ფაშისტური პარტი, გენერალიტეტი, მრეწველები.
გერმანიის ფაშისტური პარტიის თვითმიზანი იყო მოსახლეობის და თითოეული გერმანელის გონებიდან ამოეკვეთათ ყოველივე, რაც დემოკრატიულ ტრადიციებს, ჰუმანურობას, თავისუფლებისადმი მისწრაფებას უკავშირდებოდა. მასობრივი პროპაგანდის საუალებით ავრცელებდნენ გერმანელი ფაშისტი იდეოლოგების: როზენბერგის, შტრეიხერის, ჰებელსის შეხედულებებს, რომლებიც ამართლებდნენ ომებს, ძალადობას, ფორმულას - ”ვინც ძლიერია, ის ყოველთვის მართალია და ამიტომაც ძლიერმა ერმა უნდა მოსპოს სუსტი ერი”8
როგორც კი ევროპაში ომის ახალი კერა ამოცენდა დაიწყო მასობრივი დემოკრატიული მოძრაობები. მსოფლიოს დემოკრატიული ძალები დაუპირისპირდნენ ევროპის რევანშისტულ ძალებს და, მშვიდობის დაცვის მიზნით, ომის წინააღმდეგ ერთიანი პაციფისტური სლოგანებით გამოვიდნენ. მსოფლიოში იზრდებოდა დემოკრატიული მოძრაობა. საპრეზიდენტო არჩევნებში აშშ-ში თავისი დემოკრატიული პროგრამით დემოკრატმა ფრანკლინ დელინო რუზველტმა გაიმარჯვა.
1945 წელს გერმანიის დაცემით ფაქტიურად განადგურდა 1910-იან წლებში ჩასახული ფაშიზმი. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კვლავ არსებობდა ფაშისტური მოძრაობები, მაგრამ ყველა ასეთ მოძრაობა არასერიოზული სახის იყო. ფაშიზმს შეიძლება გამოხმაურება თანამედროვე მოფლიოშიც მოჰყვეს, მაგრამ ამას მსოფლიო საფრთხედ არ მიიჩნევს.
__________________________________________________________________
7მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 13.
8 მამია დოლიძე, გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია. გვ. 14
ბიბლიოგრაფია
მამია დოლიძე, ”გერმანიის ფაშისტური აგრესია ევროპაში და მსოფლიოს დემოკრატული ძალებბის კონსოლიდაცია”
http://ka.wikipedia.org
http://ru.wikipedia.org
ლ. ი. გინცბერგი ”ფაშისტური სვასტიკის ჩრდილი, როგორ მოვიდა ჰიტლერი ფაშისტთა სათავეში”
ე. იაროსლავსკი ”რა მოაქვს ფაშიზმს გლეხობისთვის”
საბჭოთა ენციკლოპედია მეორე გამოცემა, მთავარი რედაქტორი ბ. ა. ვედდენსკი.
|