ასურეთის მეფეები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ასურეთის უძველეს ისტორიაზე ინფორმაცია მწირია. ქვეყნის გული - ქალაქი სახელმწიფო [[აშური]], რომელსაც სახელი მთავარი ასურული ღმერთის [[აშური (ღვთაება)|აშურის]] საპატივცემლოდ დაერქვა და [[ტიბროსი]]ს შუა დინებაზე მდებარეობდა, უკვე [[ძვ. წ. III ათასწლეული|ძვ. წ. III ათასწლეულში]] არსებობდა. [[ძვ. წ. XXI საუკუნე]]ში აშურში [[ურის მესამე დინასტია]] ბატონობდა. მოგვიანებით ქალაქში საკუთარი მმართველბი გამოჩნდნენ - [[იშიაკუმი|იშიაკუმები]], რომლებსაც მოგვიანებით მეფეები ეწოდათ. ესენი აშურის მთავარი ქურუმები იყვნენ. წოდება მემკვიდრეობით გადადიოდა, მაგრამ ძალაუფლება ქალაქის საბჭოს მიერ იყო შეზღუდული. პირველ ცნობილ იშიაკუმებს - უშპიას და კიკიას არასემიტური, სავარაუდოთ სუბარიული სახელები ერქვათ. კიკია ტრადიციულად მოიხსენიება როგორც აშურის დამაარსებელი. სავარაუდოთ მანამდე აშური იყო ტაძარი, რომლის გარშემოც კარვებში ცხოვრობდნენ აისორები.

 

 

[[ძვ. წ. XX საუკუნე|ძვ. წ. XX საუკუნის]] დასაწყისში ვინმე პუზურ აშურ I სათავე დაუდო ახალ დინასტიას, რომელმაც განდიდებას ილუშუმას დროს მიაღწია. ამ პერიოდში აშური ზემო მესოპოტამიის სავაჭრო ცენტრად იქცა. [[ძვ. წ. XIX საუკუნე|ძვ. წ. XIX საუკუნის]] მიწურულს ერიშუმ II ჩამოაგდო ამორეველთა ბელადმა შამში-ადადმა. მალე მან შექმნა სამეფო, რომელიც არ ჩამოუვარდებოდა [[ბაბილონეთი|ბაბილონეთს]]. თუმცა მისი გარდაცვალების შემდე, მისი ვაჟები (უკანასკნელი მმართველობდა [[მარი]]ში.) დაამარცხა ბაბილონის მეფემ [[ხამურაბი]]მ და [[ძვ. წ. 1757]] წელს მათ ბაბილონის ძალაუფლება აღიარეს. ასურეთი კვლავ დაქვეითდა რამდენიმე საუკუნის მანძილზე. ამის სემდეგ აშური აქადური ქალაქ სახელმწიფო იყო ხურიტულ სამყაროში.

 

{{გენეალოგია/დასასრული}}

 

იმშე-დაგანის შემდეგ აშურის მმართველების მხოლოდ სხელებია ჩვენთვის ცნობილი. მათ არ დაუტოვებიათ არც წარწერები არც დოკუმენტები, და [[ძვ. წ. XIV საუკუნე]]მდე არცერთს არ ჰქონდა მეფის ტიტული. ბაბილონის შემდეგ აშური ემორჩილებოდა [[მიტანი]]ს სამეფოს. მხოლოდ მიტანის დაქვეითების შემდეგ [[ძვ. წ. XV საუკუნე|ძვ. წ. XV საუკუნის]] მიწურულს ასურეთი ისევ დაწინაურდა.

 

 

{{გენეალოგია/დასაწყისი}}

{{გენეალოგია | | | | | ადასი | | | | | ადასი=[[ადასი]]}}

აშურბელნიშეშუმ აღადგინა ქალაქის კედლები, ხოლო მისი შვილიშვილი აშურუბალიტ I-მა ოფიციალურად მიიღო ასურეთის მეფის ტიტული. მათ შემცველებს უწევდათ მძიმე, მაგრამ წარმატებული ბრძოლები მიტანიასთან და ბაბილონეთთან. შულმანუაშარედ I-სა და ტიკულტი-ნინურტა I-ს დროს ასურეთი გახდა წინა აზიის უძლიერესი სახელმწიფო. მაგრამ ამჯერადაც მისი აღმავლობა ას წელზე მეტხანს არ გაგრძელებულა. უკვე ტიკულტი-ნინურტას ვაჟებისას დაიწყო არეულობები და სამეფო ხელისუფლების შესუსტება. ასურეთი ბაბილონის გავლენის სფეროში მოექცა, სადაც [[ძვ. წ. XII საუკუნე|ძვ. წ. XII საუკუნიდან]] [[ისინას მეორე დინასტია]] გაბატონდა. ბაბილონის მეფეებმა [[ნინურტანადინშუმი|ნინურტანადინშუმმა]] და [[ნაბუ-კუდურიუცურ I]]-მა რამდენიმეჯერ გაილაშქრეს ასერეთზე. ასურეთი კვლავ გაძლიერდა ტუკულტიაპალ-ეშარა I-ს გამეფების შემდეგ, თუმცა მისმა შემცვლელებმა ვერ მოახერხეს ქვეყანაში ძალაუფლების შენარჩუნება. ტუკულტიაპალ-ეშარას გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე აშარედაპალ-ეცური. ხანგძლივი ბრძოლის შემდეგ იგი მისმა ძმამ აშურბელკალამ შეცვალა. ამ გადატრიალებას სხვა არეულობებიც მოყვა. სანამ სამოქალაქო ომები მიდიოდა, ქვეყანას არამეული ტომები ესხმოდნენ თავს. წყაროები გვითხრობენ, რომ მომთაბარე არამეელები ხოცავდნენ ზრდასრულ მოსახლეობას და ბავშვებს მონებად ყიდნენ, იპარავდნენ ცხენებს და ხორბალს.

 

 

 

მხოლოდ [[ძვ. წ. X საუკუნე|ძვ. წ. X საუკუნის]] მეორე ნახევრიდან ასურეთის ტახტზე ისევ ენერგიული მეფეები ავიდნენ, რომლებმაც შეძლეს სახელმწიფოს აღზევება. ადად-ნირარი II-მ და მისმა ვაჟმა ტუკულტი-ნიპურტა II დაიპყრეს [[ტიგროსი]] საღავეების ჩრდილოეთი მიწები არაქსამდე და ეომებოდნენ ნაირებს და [[ურარტუ]]ელებს. ეს პოლიტიკა გრძელდებოდა აშურნასირაპალ II, შულმანუაშარედ III, შამში-ადად V-სა და ადად-ნირარი III-ს დროს. შემდეგ ქვეყანაში ისევ დაიწყო არეულობა, რომელმაც რამდენიმე ათწლეული გასტანა. ადად-ნირარი III-ს შვილების მიერ დაწყებული სამოქალაქო ომებისას ასურეთის საერთაშორისო მნიშვნელობა შემცირდა. ქვეყნის მოწესრიგება ტუკულტიაპალ-ეშარა III-მ მოახერხა.

 

{{გენეალოგია/დასაწყისი}}

{{გენეალოგია | | | | |სარგონ| | | | სარგონ=[[სარგონ II]]<br />[[ძვ. წ. 722]] - [[ძვ. წ. 705]]}}

დასავლეთით [[ხარანი|ხარანში]] ასურეთის მეფედ თავი ქურუმმა აშურბალიტმა გამოაცხადა, მაგრამ [[ძვ. წ. 610]] წელს როდესაც ბაბილონელები ხარანთან მივიდნენ, ასურელები უბრძოლველად გაიქცნენ. ამის შემდეგ ასურეთის სახელმწიფომ არსებობა საბოლოოდ შეწყვიტა და მისი მიწები გამარჯვებულებმა გაიყვეს.

 

{{ახლო აღმოსავლეთის უძველესი ისტორია}}

[[კატეგორია:ასურეთის მეფეები]]