სავოიელების დინასტია

სავოიელების დინასტია (იტალ. Casa di Savoia) — იტალიის ერთადერთი სამეფო დინასტია, რომელიც დაარსდა 1003 წელს სავოიის გრაფ უმბერტო I-ის მიერ და მეფობდა 1946 წლამდე, როდესაც მეფე უმბერტო II გადადგა ტახტიდან. სხვადასხვა პერიოდში ისინი მართავდნენ სიცილიას, სარდინიას, ესპანეთს, ალბანეთს, ხორვატიას, კვიპროსსა და ეთიოპიას. 1416 წელს ამადეო VIII-მ მიიღო სავოიის ჰერცოგობა, 1713 წელს კი ვიტორიო ამადეო III-მ მიიღო სიცილიის სამეფო ტახტი, რომელიც 1720 წელს ავსტრიელებს სარდინიაში გაუცვალა. 1861 წელს, მათი მეთაურობით, ვიტორიო ემანუელე II სავოიელის გვირგვინქვეშ გაერთიანდა მთელი იტალია. შემდგომში, იტალიას მისი შვილი, შვილიშვილი და შვილთაშვილი მართავდა, რომლის დამხობითაც ჩამოყალიბდა იტალიის რესპუბლიკა.

სავოიელების დინასტია

ქვეყანა	სავოია სიცილია სარდინია იტალია ესპანეთი ალბანეთი ხორვატია იერუსალიმი კვიპროსი კილიკიის სომხეთი
ტიტულები	სავოიის გრაფი (1003-1416) სავოიის ჰერცოგი (1416-1861) კვიპროსის მეფე (1485-1946) იერუსალიმის მეფე (1485-1946) კილიკიის სომეხთა მეფე (1485-1946) სიცილიის მეფე (1713-1720) სარდინიის მეფე (1720-1861) იტალიის მეფე (1861-1946) ესპანეთის მეფე (1870-1873) ეთიოპიის იმპერატორი (1936-1941) ალბანეთის მეფე (1939-1943) ხორვატიის მეფე (1941-1943)
დამაარსებელი	უმბერტო I
უკანასკნელი მმართველი	უმბერტო II
ამჟამინდელი მეთაური	ვიტორიო ემანუელე, ნეაპოლის პრინცი ამადეო, აოსტას ჰერცოგი
დაარსდა	1003
დაიშალა	12 ივნისი, 1946 (თუმცა არ შეწყვეტილა)
გვერდითი შტოები	სავოია-კარინიანო სავოია-აოსტა სავოია-სუასონი სავოია-გენუა სავოია-ვილაფრანკა სავოია-ნემური სავოია-რაკონიჯი სავოია-ტენდე სავოია-აკაია სავოია-ვოდი სავოია-აჩეა
ეროვნება	იტალიელები

მმართველები

სავოიის გრაფები

• უმბერტო I (1003-1048), ცოლად შეირთო ანკილა, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი გრაფი;
• ამადეო I (1048-1051), გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• ოტო (1051-1060), ცოლად შეირთო ადელაიდა სუზელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი გრაფი;
• პიერო I (1060-1078), ცოლად შეირთო აგნესა აკვიტანიელი, თუმცა ვაჟი არ გრაფი;
• ამადეო II (1078-1080), ცოლად შეირთო იოანა ჟენეველი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• უმბერტო II (1080-1103), ცოლად შეირთო გიზელა ბურგუნდიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ამადეო III (1103-1148), ცოლად შეირთო მაუტ დ'ალბონი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• უმბერტო III (1148-1189), იქორწინა ოთხჯერ და მხოლოდ მეოთხე ცოლთან შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ტომასო I (1189-1233), ცოლად შეირთო მარგარიტა ჟენეველი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი სამი გრაფი;
• ამადეო IV (1233-1253), ცოლად შეირთო მარგარიტა ბურგუნდიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ბონიფაციო (1253-1263), გარდაიცვალა დაუქორწინებელი და უშვილო;
• პიერო II (1263-1268), ტახტი ძმისა და ძმისწულის დაღუპვის შემდეგ დაიკავა, იქორწინა აგნეს დე ფოკინიზე, მაგრამ შვილი არ ჰყოლია, რის გამოც ტახტზე მისი მეორე ძმა ავიდა;
• ფილიპო I (1268-1285), ცოლად შეირთო ადელაიდა ბურგუნდიელი, მაგრამ შვილები არ ჰყოლია;
• ამადეო V (1285-1323), ტომასო I-ის შვილიშვილი, ცოლად შეირთო სიბილა დე ბოგი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი გრაფი;
• ედოარდო (1323-1329), გარდაიცვალა უცოლშვილოდ;
• აიმონი (1329-1343), ცოლად შეირთო იოლანდა პალეოლოგინა მონფერატელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ამადეო VI (1343-1383), ცოლად შეირთო ბონა დე ბურბონი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ამადეო VII (1383-1391), ცოლად შეირთო ბონა ბერელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი გრაფი;
• ამადეო VIII (1391-1416), ცოლად შეირთო მარი ბურგუნდიელი;

სავოიის ჰერცოგები

• ამადეო VIII (1416-1439), ცოლად შეირთო მარი ბურგუნდიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• ლუდოვიკო (1439-1465), ცოლად შეირთო ანა კვიპროსელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი ჰერცოგი;
• ამადეო IX (1465-1472), ცოლად შეირთო იოლანდა ფრანგი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი ჰერცოგი;
• ფილიბერტო I (1472-1482), ცოლად შეირთო ბიანკა მარია სფორცა, მაგრამ შვილები არ ჰყოლია, ამიტომ ტახტზე მისი ძმა ავიდა;
• კარლო I (1482-1490), ცოლად შეირთო ბიანკა მონფერატელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• კარლო II (1490-1496), გარდაიცვალა მცირეწლოვანი და უცოლშვილო, რის გამოც ტახტი მამამისის ბიძამ დაიკავა;
• ფილიპო II (1496-1497), ცოლად შეირთო მარგარიტა დე ბურბონი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი, თუმცა დაქვრივების შემდეგ მეორედ იქორწინა კლაუდინა დე ბროსზე, რომელთანაც ასევე მომავალი ჰერცოგი შეეძინა;
• ფილიბერტო II (1497-1504), ცოლად შეირთო იოლანდა ლუიზა სავოიელი, რომლის ნაადრევი დაღუპვის გამოც იქორწინა მარგარეტ ავსტრიელზე, მაგრამ გარდაიცვალა უშვილოდ;
• კარლო III (1504-1553), ცოლად შეირთო ბეატრიზ პორტუგალიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• ემანუელე ფილიბერტო (1553-1580), ცოლად შეირთო მარგარიტა ფრანგი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• კარლო ემანუელე I (1580-1630), ცოლად შეირთო კატალინა მიკაელა ესპანელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• ვიტორიო ამადეო I (1630-1637), ცოლად შეირთო კრისტინა მარია ფრანგი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ორი ჰერცოგი;
• ფრანჩესკო ჯაკინტო (1637-1638), გარდაიცვალა მცირეწლოვანი და უცოლშვილო;
• კარლო ემანუელე II (1638-1675), ცოლად შეირთო ფრანსუაზ მადლენ ორლეანელი, მისი ნაადრევი დაღუპვის შემდეგ კი მარია ჯოვანა ბატისტა სავოიელ-ნემურელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი ჰერცოგი;
• ვიტორიო ამადეო II (1675-1730), ცოლად შეირთო ანა მარი ორლეანელი;

• 
  ამადეო VIII
• 
  ლუდოვიკო სავოიელი
• 
  ამადეო IX
• 
  ფილიბერტო I
• 
  კარლო I
• 
  კარლო II
• 
  ფილიპო II
• 
  ფილიბერტო II
• 
  კარლო III
• 
  ემანუელე ფილიბერტო
• 
  კარლო ემანუელე I
• 
  ვიტორიო ამადეო I
• 
  ფრანჩესკო ჯაკინტო
• 
  კარლო ემანუელე II

სიცილიის მეფეები

• ვიტორიო ამადეო II (1713-1720), ცოლად შეირთო ანა მარი ორლეანელი, თუმცა მალევე ტახტი ავსტრიელებს გაუცვალა სარდინიაში;

სარდინიის მეფეები

• ვიტორიო ამადეო II (1720-1730), ცოლად შეირთო ანა მარი ორლეანელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• კარლო ემანუელე III (1730-1773), პირველად იქორწინა ანა კრისტინა პფალც-ზულცბახელზე, რომელიც მალევე დაიღუპა, რის გამოც მეორედ დაქორწინდა პოლიქსენა ჰესენ-როტენბურგელზე, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე, მაგრამ მისი გარდაცვალების შემდეგ მესამედ დაქორწინდა ელიზაბეტ ტერეზა ლოთარინგიელზე;
• ვიტორიო ამადეო III (1773-1796), ცოლად შეირთო მარია ანტონია ფერნანდა ესპანელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი სამი მეფე;
• კარლო ემანუელე IV (1796-1802), ცოლად შეირთო მარი კლოტილდა ფრანგი, მაგრამ შვილები არ ჰყოლია, რის გამოც ტახტზე მისი ძმა ავიდა;
• ვიტორიო ემანუელე I (1802-1821), ცოლად შეირთო მარია ტერეზა დე ჰაბსბურგ-ესტე, რომელთანაც ვაჟი არ შეეძინა, რის გამოც ტახტი მისმა ძმამ დაიკავა;
• კარლო ფელიჩე (1821-1831), ცოლად შეირთო მარია კრისტინა ნეაპოლელი, რომელთანაც შვილები არ ჰყოლია, რის გამოც სავოიელთა დინასტიის ძირითადი შტო შეწყდა და ტახტი სავოიელ-კარინიანოს შტოს წარმომადგენელმა დაიკავა, რომელიც კარლო ემანუელე I-ის შთამომავალი იყო;
• კარლო ალბერტო (1831-1849), ცოლად შეირთო მარია ტერეზია ავსტრიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• ვიტორიო ემანუელე II (1849-1861), ცოლად შეირთო ადელჰაიდ ავსტრიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;

• 
  ვიტორიო ამადეო II
• 
  კარლო ემანუელე III
• 
  ვიტორიო ამადეო III
• 
  კარლო ემანუელე IV
• 
  ვიტორიო ემანუელე I
• 
  კარლო ფელიჩე
• 
  კარლო ალბერტო

იტალიის მეფეები

• ვიტორიო ემანუელე II (1861-1878), ცოლად შეირთო ადელჰაიდ ავსტრიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• უმბერტო I (1878-1900), ცოლად შეირთო მარგერიტა სავოიელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• ვიტორიო ემანუელე III (1900-1946), ცოლად შეირთო ელენა მონტენეგროელი, რომელთანაც შეეძინა მომავალი მეფე;
• უმბერტო II (1946-1946), ცოლად შეირთო მარი ჟუზე ბელგიელი, რომელთანაც შეეძინა შვილები;

• 
  ვიტორიო ემანუელე II
• 
  უმბერტო I
• 
  ვიტორიო ემანუელე III
• 
  უმბერტო II

ეთიოპიის იმპერატორები

• 

  ამადეუს I, ესპანეთის მეფე

  ვიტორიო ემანუელე III (1936-1941), ცოლად შეირთო ელენა მონტენეგროელი;

ალბანეთის მეფეები

• ვიტორიო ემანუელე III (1939-1943), ცოლად შეირთო ელენა მონტენეგროელი;

ესპანეთის მეფეები

• ამადეუს I (1870-1873), ცოლად შეირთო მარია ვიქტორია დალ პოცო, რომელთანაც შეეძინა შვილები, მისი გარდაცვალების შემდეგ კი იქორწინა მარია ლეტიცია ბონაპარტზე;

ხორვატიის მეფეები

• ტომისლავ II (1941-1943), დაბადებით პრინცი აიმონე, ესპანეთის მეფე ამადეუს I-ის შვილიშვილი, მეორე მსოფლიო ომის დროს დასვეს ხორვატიის მეფედ, რის შემდეგაც იქორწინა პრინცესა ირენე ბერძენზე, რომელთანაც შეეძინა შვილები;

ცნობილი ქალი სავოიელები

• ბერტა სავოიელი (1051-1087), საღვთო რომის, გერმანიისა და იტალიის დედოფალი როგორც იმპერატორ ჰაინრიხ IV-ის მეუღლე;
• ადელაიდა სავოიელი (1092-1154), საფრანგეთის დედოფალი 1115-1137 წლებში როგორც ლუი VI-ის მეუღლე;
• მაფალდა სავოიელი (1125-1157), პორტუგალიის პირველი დედოფალი 1146 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც აფონსუ I-ის მეუღლე;
• ანა სავოიელი (1306-1365), ბიზანტიის დედოფალი 1326-1341 წლებში როგორც იმპერატორ ანდრონიკე III-ის მეუღლე;
• მატილდა სავოიელი (1390-1438), პფალცის კურფიურსტი როგორც ლუდვიგ III-ის მეუღლე;
• მარგერიტა სავოიელი (1420-1479), ნეაპოლის დედოფალი როგორც ლუი III ანჟუელის მეუღლე;
• შარლოტა სავოიელი (1445-1483), საფრანგეთის დედოფალი 1461 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ლუი XI-ის მეუღლე;
• ბონა სავოიელი (1449-1503), მილანის ჰერცოგინია 1476-1479 წლებში როგორც გალეაცო მარია სფორცას მეუღლე;
• ლუიზა სავოიელი (1476-1531), ანგულემის გრაფინია და საფრანგეთის დედა-დედოფალი როგორც ფრანსუა I-ის დედა;
• მარგერიტა სავოიელი (1589-1655), მანტუას ჰერცოგინია როგორც ფრანჩესკო IV-ის მეუღლე და პორტუგალიის უკანასკნელი ვიცედედოფალი;
• იზაბელა სავოიელი (1591-1626), მოდენას ჰერცოგინია როგორც ალფონსო III-ის მეუღლე;
• მარგერიტა ვიოლანტე სავოიელი (1635-1663), პარმას ჰერცოგინია 1660-1663 წლებში როგორც რანუჩო II-ის მეუღლე;
• ჰენრიეტა ადელაიდა სავოიელი (1636-1676), ბავარიის კურფიურსტი 1651 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ფერდინანდ მარია ბავარიელის მეუღლე;
• მარია ჯოვანა ბატისტა სავოიელი (1644-1684), სავოიის ჰერცოგინია 1665-1675 წლებში როგორც კარლო ემანუელე II-ის მეუღლე;
• მარია ფრანჩესკა სავოიელი (1646-1683), პორტუგალიის ორგზის დედოფალი როგორც აფონსუ VI-ის, შემდეგ კი როგორც პედრუ II-ის მეუღლე;
• მარია ადელაიდა სავოიელი (1685-1712), საფრანგეთის მადამ დოფინი როგორც ლუი დე ბურბონის მეუღლე, ლუი XV-ის დედა;
• მარია ლუიზა სავოიელი (1688-1714), ესპანეთის დედოფალი 1701 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ფილიპე V-ის მეუღლე;
• მარია ჯუზეპინა სავოიელი (1753-1810), საფრანგეთის დედოფალი 1795 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ლუი XVIII-ის მეუღლე;
• მარია ტერეზა სავოიელი (1756-1805), არტუას გრაფინია 1773 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც საფრანგეთის მეფე შარლ X-ის მეუღლე;
• მარია კაროლინა სავოიელი (1764-1782), საქსონიის კრონპრინცესა როგორც ანტონ საქსონიელის მეუღლე;
• მარია ბეატრიჩე სავოიელი (1792-1840), მოდენას ჰერცოგინია 1814 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ფრანჩესკო IV-ის მეუღლე;
• მარია ტერეზა სავოიელი (1803-1879), პარმისა და ლუკას ჰერცოგინია 1824-1847 წლებში როგორც კარლო I-ის მეუღლე;
• მარია ანა სავოიელი (1803-1884), ავსტრია-უნგრეთის იმპერატრიცა 1835-1848 წლებში როგორც ფერდინანდ I-ის მეუღლე;
• მარია კრისტინა სავოიელი (1812-1836), ორი სიცილიის დედოფალი 1832 წლიდან გარდაცვალებამდე როგორც ფერდინანდ II-ის მეუღლე;
• მარია პია სავოიელი (1847-1911), პორტუგალიის დედოფალი 1862-1889 წლებში როგორც ლუიშ I-ის მეუღლე;
• მარგერიტა სავოიელი (1851-1926), იტალიის დედოფალი 1878-1900 წლებში როგორც უმბერტო I-ის მეუღლე;
• ჯოვანა იტალიელი (1907-2000), ბულგარეთის ცარიცა 1930-1943 წლებში როგორც ბორის III-ის მეუღლე;

• 
  ბერტა სავოიელი, საღვთო რომის იმპერატრიცა
• 
  ადელაიდა სავოიელი, საფრანგეთის დედოფალი
• 
  მაფალდა სავოიელი, პორტუგალიის დედოფალი
• 
  ანა სავოიელი, ბიზანტიის დედოფალი
• 
  მატილდა სავოიელი, პფალცის კურფიურსტი
• 
  მარგერიტა სავოიელი, ნეაპოლის დედოფალი
• 
  რლოტა სავოიელი, საფრანგეთის დედოფალია
• 
  ბონა სავოიელი, მილანის ჰერცოგინია
• 
  ლუიზა სავოიელი, საფრანგეთის დედა-დედოფალი
• 
  მარგერიტა სავოიელი, პორტუგალიის ვიცედედოფალი
• 
  იზაბელა სავოიელი, მოდენას ჰერცოგინია
• 
  რგერიტა ვიოლანტე სავოიელი, პარმის ჰერცოგინიაა
• 
  ჰენრიეტა ადელაიდა სავოიელი, ბავარიის კურფიურსტი
• 
  მარია ჯოვანა ბატისტა სავოიელი, სავოიის ჰერცოგინია
• 
  მარია ფრანჩესკა სავოიელი, პორტუგალიის დედოფალი
• 
  მარია ადელაიდა სავოიელი, საფრანგეთის დოფინი
• 
  მარია ლუიზა სავოიელი, ესპანეთის დედოფალი
• 
  მარია ჯუზეპინა სავოიელი, საფრანგეთის დე ფაქტო დედოფალი
• 
  მარია ტერეზა სავოიელი, არტუას გრაფინია
• 
  მარია კაროლინა სავოიელი, საქსონიის კრონპრინცესა
• 
  მარია ბეატრიჩე სავოიელი, მოდენას ჰერცოგინია
• 
  მარია ტერეზა სავოიელი, პარმის ჰერცოგინია
• 
  მარია ანა სავოიელი, ავსტრიის იმპერატრიცა
• 
  მარია კრისტინა სავოიელი, ორი სიცილიის დედოფალი
• 
  მარია პია სავოიელი, პორტუგალიის დედოფალი
• 
  მარგერიტა სავოიელი, იტალიის დედოფალი
• 
  ჯოვანა იტალიელი, ბულგარეთის ცარიცა

ლიტერატურა

• Francesco Cognasso: I Savoia nella politica europea. Milano, 1941 (Storia e politica).
• Robert Katz: The Fall of the House of Savoy. A Study in the Relevance of the Commonplace or the Vulgarity of History, London 1972.
• Eugene L. Cox: The Eagles of Savoy. The House of Savoy in thirteenth-century Europe. Princeton, N.J., 1974.
• Denis Mack Smith: Italy and its Monarchy, New Haven, 1992.
• Toby Osborne: Dynasty and Diplomacy in the Court of Savoy. Political Culture and the Thirty Years' War (Cambridge Studies in Italian History and Culture), Cambridge 2002.
• Paolo Cozzo: La geografia celeste dei duchi di Savoia. Religione, devozioni e sacralità in uno Stato di età moderna (secoli XVI-XVII), Bologna, il Mulino, 2006, 370 pp.
• Enrico Castelnuovo (a cura di): La Reggia di Venaria e i Savoia. Arte, magnificenza e storia di una corte europea. Vol. 1–2. Turin, Umberto Allemandi & C., 2007, 364 + 309 pp.
• Walter Barberis (a cura di): I Savoia. I secoli d'oro di una dinastia europea. Torino, Giulio Einaudi Editore, 2007, 248 pp.