მუსავათი

მუსავათი — აზერბაიჯანის პოლიტიკური პარტია. მისი ისტორია შეიძლება დაიყოს სამ პერიოდად: ადრეული (ძველი) მუსავატი, მუსავატი გადასახლებაში და ახალი მუსავატი.

ისტორია

მუსავატი დაარსდა 1911 წელს ბაქოში, მამედ ემინ რასულზადეს, მამმედ ალი რასულზადე (მისი ბიძაშვილი), აბასგულუ კაზიმზადეს და ტაჯი ნაგიოღლუს მიერ. მისი საწყისი სახელი იყო მუსლიმურ-დემოკრატიული მუსავატის პარტია. პირველი წევრები იყვნენ ველი მიქაილოღლუ, სეიდი ჰუსეინ სადიგი, აბდურჰრაჰმა ბეი, იუსიფ ზია ბეი და სეიდ მუსავი ბეი. ადრეულ მუსავატში შედიოდა აზერბაიჯანის კომუნისტური პარტიის ლიდერი ნარიმან ნარიმანოვი.

პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე, მუსავატი შედარებით მცირე, საიდუმლო და მიწისქვეშა ორგანიზაცია იყო. მისი პროგრამა მიზნად ისახავდა ოსმალეთის იმპერიის მფარველობაში ერთიანი მულიმური სახელმწიფოს შექმნას აზერბაიჯანის ჩათვლით. პირველი მსოფლიო ომის დროს მუსავატმა უარი თქვა პანისლამურ და პანთურქულ იდეებზე და მხარს უჭერდა ცარისტულ რეჟიმს. 1917 წლის ივნისში გაერთიანდა ფედერალისტების თურქულ პარტიასთან და ჩამოყალიბდა ფედერალისტ-მუსავატელების თურქულ-დემოკრატიულ პარტიას. პარტიის ყრილობა გაიმართა 1917 წლის 26 ოქტომბერს და მიიღო პროგრამა, რომელიც ითხოვდა რუსეთის ფედერალური დემოკრატიული რესპუბლიკის შექმნას ეროვნულ-ტერიტორიული ავტონომიებით.

1917 წლის ოქტომბერ-ნოემბერში ბაქოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ მუსავატმა, 1918 წლის მაისში, მოაწყო შეარაღებული ამბოხება, მაგრამ დამარცხდა. 1918 წლის 27 მაისს მუსავატმა თბილისში გამოაცხადა აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკა. ივნისში მათი მთავრობა განჯაში გადავიდა, ხოლო 15 სექტემბერს ინგლისისა და ოსმალეთის დახმარებით დაიბრუნა ბაქო. 1920 წელს აზერბაიჯანის საბჭოთა ოკუპაციის შემდე პარტიის არსებობა შეწყდა.

ახალი მუსავათი

აზერბაიჯანში მუსავატის პარტიის აღდგენა 1989 წელს მოხდა, აზერბაიჯანის მეორე დამოუკიდებლობის დროს. ინტელექტუალთა ჯგუფმა შექმნა „აზერბაიჯანის ეროვნული დემოკრატიული ახალი მუსავატის პარტია“. მოგვიანებით ამ ჯგუფმა ჩამოაყალიბა "მუსავატის პარტიის რესტავრაციის ცენტრი" და აღიარა მუსავატი დევნილობაში. 1992 წელს ახალი მუსავატისა და მუსავატის დევნილების დელეგატები შეიკრიბნენ "მუსავატის III კონგრესზე" და ოფიციალურად აღადგინეს პარტია, როგორც მუსავატის პარტია. მის ფრაგმენტად აირჩიეს პოპულარული ფრონტის ერთ-ერთი ლიდერი, ესა გამბარი. 90-იან წლებში პარტია განიხილებოდა, როგორც ეროვნული დემოკრატიული პარტია; მთიანი ყარაბაღში მიმდინარე კონფლიქტთან დაკავშირებით, პარტიამ მოუწოდა მოქალაქეებს უფრო აქტიურად ებრძოლონ საოკუპაციო ძალებს. კონფლიქტის გაყინვით, პარტიამ აირჩია ახალი კურსი - ლიბერალი დემოკრატიის უფრო დიდი ელემენტების დანერგვით. მიუხედავად პარტიაში სრული დემოკრატიისა, ყველა ისეთი გარემოება, როგორიცაა ხელმძღვანელობის თანამდებობებზე ალტერნატიული კანდიდატების არარსებობა და მათი უცვლელი ხასიათი საკმაოდ გრძელი პერიოდის განმავლობაში, პარტიას პოლიტიკური დამკვირვებლების კრიტიკის ობიექტად აქცევს.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 203.

რესურსები ინტერნეტში

• მუსავატის პარტია
• მუსავატის პარტიის ისტორია