ლგბტ უფლებები სომხეთში

ლგბტ უფლებები სომხეთში ― 2003 წლიდან სომხეთში ჰომოსექსუალობა ლეგალურია, თუმცა ქვეყანაში არ არსებობს კანონი, რომელიც დაიცავს ლგბტ პირებს სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის საფუძველზე დისკრიმინაციისაგან. აღსანიშნავია, რომ სომხურ საზოგადოებაში გაბატონებულია ლგბტ პირების მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება.

სომხეთის რუკა ლგბტ დროშის ფონზე

დეკრიმინალიზების მიუხედავად, 2003 წლის შემდეგ სომხეთში ლგბტ პირების მდგომარეობა დიდად არ შეცვლილა[1]. უამრავი სომეხი ლგბტ შიშობს, რომ ისინი უარყოფილნი იქნებიან ოჯახისა და მეგობრების მხრიდან მათი იდენტობის გამჟღავნების შემთხვევაში, რის გამოც მათი უმეტესობა ამის საიდუმლოდ შენახვას ამჯობინებს[2].

სომხური საზოგადოების უმეტეს ნაწილში ჰომოსექსუალობა ტაბუდადებულ თემად რჩება. 2012 წლის კვლევით, კორესპონდენტთა 55%-მა განაცხადა, რომ ისინი შეწყვეტდნენ მეგობართან ან ნათესავთან ურთიერთობას იმ შემთხვევაში, თუ ის ლგბტ აღმოჩნდება. კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ სომეხთან 70% ლგბტ-დ ყოფნას „უცნაურად“ მიიჩნევს[3]. უფრო მეტიც, არ არსებობს იურიდიული უზრუნველყოფა ამ პირების უფლებების დაცვისა, რომელიც რეგულარულად ირღვევა[4][5]. სომხეთი ევროპის 49 ქვეყნიდან 47-ე ადგილზეა ლგბტ უფლებების კუთხით, 48-ე და 49-ე ადგილებს კი მისი მეზობელი აზერბაიჯანი და რუსეთი იკავებენ[6].

ბევრი ლგბტ პირი აცხადებს, რომ ეშინია ძალადობის სამსახურსა და ოჯახშიც კი, შესაბამისად, არ შეიტანენ საჩივრებს ადამიანის უფლებების დარღვევის, ან სისხლის სამართლის დანაშაულის შესახებ[7].

2011 წელს სომხეთმა გაეროსთან ხელი მოაწერა „ერთობლივ განცხადებას ძალადობის აქტების დასრულებისა სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის საფუძველზე ადამიანის უფლებათა დარღვევის შესახებ“, რომელიც გმობს ლგბტ პირთა მიმართ ძალადობასა და დისკრიმინაციას[8]. 2017 წლის 3 ივლისს სომხურმა კონსტიტუციამ ლეგალურად სცნო საზღვარგარეთ ჩატარებული ერთსქესიანი ქორწინება[3].

ჰომოსექსუალობის ლეგალიზება რედაქტირება

 
ფრანგი სომეხი დემოსტრანტი აპროტესტებს სომხეთში არსებულ ანტიგეი კანონს, 2002 წელი

1920-1991 წლებში, როდესაც სომხეთი საბჭოთა კავშირის ნაწილი იყო, ჰომოსექსუალობა არალეგალური იყო და კანონით ისჯებოდა. მიუხედავად სომხეთის დამოუკიდებლობისა, 2003 წლამდე იგი ემორჩილებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის სისხლის სამართლის კოდექსს, რომლის 121-ე მუხლის მიხედვითაც, ორ მამაკაცს შორის სექსუალური კავშირი ჯარიმდებოდა. აღსანიშნავია, რომ კანონი სჯიდა მხოლოდ მამაკაცთა შორის პენეტრაციულ კავშირს, ხოლო ლესბოსელთა და არაინფერაციული გეი ურთიერთობა კანონში ნახსენები არ იყო.

ყურადსაღებია სისხლის სამართლის კოდექსის 116-ე მუხლიც, რომელიც 1936 წელს ჩაემატა და რომლის მიხედვითაც ჰომოსექსუალური კავშირისათვის მინიმალური სასჯელი ხუთწლიანი პატიმრობა ან გამოსასწორებელ ბანაკში გაშვება იყო.

სიკვდილით დასჯა და ანტიგეი კანონი 2001 წელს გაუქმდა სომხეთში, რაც აუცილებელი პირობა იყო სომხეთის ევროსაბჭოში მისაღებად[9][10]. 2002 წლის დეკემბერში სომხეთის ეროვნულმა კრებამ დაამტკიცა ანტიგეი კანონის სისხლის სამართლის კოდექსიდან ამოღება. 2003 წლის 1 აგვისტოს სომხეთის პრეზიდენტმა რობერტ ქოჩარიანმა მოახდინა მისი რატიფიცირება, რითაც სომხეთში დასრულდა გეი მამაკაცების მიმართ წლების განმავლობაში მიმდინარე რეპრესიები.

სომხეთში ანტიგეი კანონის უკანასკნელი მსხვერპლი იყო ახალგაზრდა მამაკაცი, რომელიც 1999 წელს სამი თვით დააპატიმრეს სხვა მამაკაცთან სექსუალური კავშირისათვის. ხსენებულმა მამაკაცმა მოგვიანებით ინტერვიუში დაგმო ციხის მცველებისაგან მისადმი განხორციელებული შეურაცხყოფა და არასათანადო მოპყრობა, ასევე გაიხსენა კორუმპირებული მოსამართლე, რომელმაც სასჯელის ვადა საგრძნობლად შეუმცირა 1,000 აშშ დოლარის სანაცვლოდ.

სომხური კონსტიტუციის მიხედვით, სექსუალური კავშირისათვის ნებადართული ასაკი 16 წელი გახდა, განურჩევლად სქესისა და სექსუალური ორიენტაციისა.

 
2004 წლის გეი პრაიდი მარსელში სომხური ბანერით, რომელზეც წერია: „სიყვარულს არ აქვს გენდერი“

ერთსქესიანი ქორწინების ცნობა რედაქტირება

ერთსქესიანი ქორწინება და სამოქალაქო გაერთიანება სომხეთში არალეგალურია და ერთი სქესის მქონე ადამიანთა ქორწინებას ზღუდავს სომხეთის კონსტიტუცია[11].

2017 წლის 3 ივლისს იუსტიციის სამინისტრომ გამოაცხადა, რომ საზღვარგარეთ გაფორმებული ყველა ქორწინება სომხეთშიც მოქმედებს, მათ შორის ერთი სქესის მქონე პირთა ქორწინებაც[12][13]. თუმცა, 2021 წლის მდგომარეობით, ეს აღიარება ჯერ კიდევ არაა დოკუმენტირებული[14].

2017 წლის ბოლოს, სომხური სამოციქულო ეკლესიის მოძღვარმა ვასქენ მოვსესიანმა, რომელიც ერთ-ერთი მაღალჩინოსანი სასულიერო პირია, გამოხატა თავისი პირადი მხარდაჭერა ერთსქესიანი ქორწინების მიმართ და გახდა ერთსქესიანი ქორწინების ერთ-ერთი უდიდესი მხარდამჭერი სომხეთში. მოვსესიანმა Equality Armenia-სთან მიცემულ ინტერვიუში ლგბტ პირების დევნა და შევიწროვება თურქების მიერ განხორციელებულ სომეხთა გენოციდს შეადარა და განაცხადა:[12] [13]

 
„ჩვენ გვდევნიდნენ, იმიტომ, რომ ჩვენ არ მიგვიღეს, რადგან ჩვენ განსხვავებულები ვიყავით. როგორც სომეხმა ქრისტიანმა, როგორ შემიძლია თვალი დავხუჭო იმაზე, რაც ხდება მსოფლიოში? და ეს არ არის მხოლოდ სომხეთში, ეს ყველგანაა, ეს შეუწყნარებლობა.“

აღსანიშნავია, რომ Equality Armenia-სა და მისი მხარდამჭერების მთავარ მიზანს სომხეთში ერთსქესიანი ქორწინების დაკანონება წარმოადგენს[15]. 2018 წელს სომხეთის მთავრობამ უარყო დეპუტატ ტიგრან ურიხანიანის შეთავაზება, რომ ერთსქესიანი ქორწინებისათვის დამატებითი აკრძალვები წაეყენებინათ[16]. 2019 წლის 26 აგვისტოს კი სომხეთის იუსტიციის მინისტრმა განაცხადა, რომ სომხეთი არ სცნობს ერთსქესიან ქორწინებას[17].

დისკრიმინაცია რედაქტირება

მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთი იყო ერთ-ერთი პირველი კავკასიური ქვეყანა, რომელმაც დაამტკიცა 2008 წლის გაეროს დეკლარაცია სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის შესახებ, 2021 წლის მდგომარეობით, ქვეყანაში არ არსებობს კანონი, რომელიც ლგბტ პირებს დისკრიმინაციისგან დაიცავს. 2011 წლის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ სომხეთში მცხოვრებ ადამიანთა 50% „გულგრილად აივლის“ თუ ლგბტ პირზე ძალადობის მომსწრენი გახდებიან[3].

ILGA Europe ატარებს სომხეთში ლგბტ უფლებების წინსვლასთან დაკავშირებულ საქმიანობას, რომელშიც ჩართულია შვიდი არასამთავრობო ორგანიზაცია და სამოქალაქო საზოგადოება.

სამხედრო სამსახური რედაქტირება

სომხეთში ლგბტ პირებს სამხედრო სამსახურში მსახურება არ შეუძლიათ. როგორც წესი, იქ გეი მამაკაცები „მენტალურად ავადმყოფად“ აღიქმებიან და იგზავნებიან ფსიქიატრთან[18].

სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება რედაქტირება

2013 წელს სომხეთის პოლიციამ პარლამენტს წარუდგინა კანონპროექტი, რომელიც კრძალავდა „არატრადიციულ სექსუალურ ურთიერთობას“ და ახალგაზრდებში ლგბტ „პროპაგანდის“ ხელშეწყობას, რომელიც წააგავდა რუსეთის ანტიგეი კანონს[19]. პოლიციის სპიკერმა აშოტ აჰარონიანმა განაცხადა, რომ კანონპროექტი წარდგენილი იყო საზოგადოებაში ჰომოსექსუალობის გავრცელების შიშის გამო. თუმცა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, მათ შორის ვარისფერმა სომეხთმა, განაცხადეს, რომ ეს იყო მცდელობა საზოგადოების ყურადღების გადატანისა ქვეყანაში არსებული სხვა სოციალური საკითხებისაგან. საბოლოოდ კანონპროექტი უარყოფილ იქნა[20].

2018 წელს ქრისტიან ლგბტ ჯგუფს მოუწია გაეუქმებინა დაგეგმილი მარშები და ღონისძიებები პოლიტიკური და რელიგიური ლიდერების მხრიდან „მუდმივი მუქარისა“ და „ორგანიზებული დაშინების“ გამო, ასევე „პოლიციის მხრიდან არასრული მზადყოფნის გამო“[21].

შემაჯამებელი ცხრილი რედაქტირება

ერთნაირსქესიანთა სექსუალური აქტივობა ლეგალურია   (2003 წლიდან)
სექსუალური ცხოვრების დასაწყისი ასაკი (16)   (2003 წლიდან)
ანტიდისკრიმინაციული კანონები დასაქმების დროს
 
ანტიდისკრიმინაციული კანონები საქონლისა და მომსახურების მიწოდებაში
 
ანტიდისკრიმინაციული კანონები ყველა სხვა სფეროში (მათ შორის, არაპირდაპირი დისკრიმინაცია, სიძულვილის ენა)
 
ერთნაირსქესიანთა ქორწინება
 
(კონსტიტუციური ბანი 2015 წლიდან)

 

(საზღვარგარეთ ჩატარებული ქორწინება ლეგალურია,2017 წლიდან)

ერთნაირსქესიანი წყვილების აღიარება
 
(შემოთავაზებული)
შვილად აყვანა ერთნაირსქესიანი წყვილების მიერ
 
ერთნაირსქესიანი წყვილების მიერ ერთობლივად შვილის აყვანა
 
ლგბტ ადამიანებს სამხედრო სამსახურში ღიად მსახურობის უფლება აქვთ
 
სქესის შეცვლის იურიდიული უფლება
 
მესამე გენდერი
 
IVB-ზე დაშვება ლესბოსელი წყვილებისთვის
 
კომერციული სუროგატი გეი მამაკაცი წყვილებისთვის
 
მსმ- ებს სისხლის დონაციის უფლება აქვთ
 

იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. "State-sponsored Homophobia A world survey of laws prohibiting same sex activity between consenting adults" (PDF). ILGA. May 2013. Archived from the original (PDF) on 19 July 2013. Retrieved 8 April 2021.
  2. Carroll, Quinn, Aengus, Sheila. "Forced Out: LGBT People in Armenia" (PDF).
  3. 3.0 3.1 3.2 PINK Armenia. "ISSUU - Public opinion toward LGBT people in Yerevan, Gyumri and Vanadzor cities by PINK Armenia". Issuu. Retrieved 23 August 2015.
  4. United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld - Armenian Gays Face Long Walk to Freedom". Refworld. Archived from the original on 10 October 2012. Retrieved 23 August 2015.
  5. "Hetq - News, Articles, Investigations". 20 August 2015. Archived from the original on 10 July 2012. Retrieved 23 August 2015.
  6. "Armenia is number 3 among unfavorable countries for LGBTI people in Europe" დაარქივებული 2015-09-06 საიტზე Wayback Machine. . Retrieved 23 August 2015.
  7. United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld - The Leader in Refugee Decision Support". Refworld. Retrieved 23 August 2015.
  8. "Over 80 Nations Support Statement at Human Rights Council on LGBT Rights » US Mission Geneva". Geneva.usmission.gov.
  9. Homepage"". Helsinki Associatin for Human Rights (in Armenian). Retrieved 9 April 2021.
  10. "Homosexuals - Money source for the police" (PDF). 22 November 2005. Archived from the original (PDF) on 27 September 2011. Retrieved 8 April 2021.
  11. "Armenian Constitution To Ban Same-Sex Marriage". azatutyun.com. 5 September 2015.
  12. 12.0 12.1 Dawn Ennis (5 December 2017). "Orthodox Christian Cleric Supports Same-Sex Marriage in Armenia". Los Angeles Blade.
  13. 13.0 13.1 "Father Vazken Movsesian Joins Equality Armenia Board". Asbarez. 28 November 2017.
  14. Vic Gerami (2019-02-19). "'You have no right to call yourself Armenian' Say Gay Man's Attackers". The Armenian Weekly. Retrieved 2019-03-06.
  15. "Equality Armenia". Archived from the original on 1 September 2018. Retrieved 25 August 2018.
  16. LLC, Helix Consulting. "Armenia's legislation already bans same-sex marriages, no additional changes necessary: acting deputy minister - aysor.am - Hot news from Armenia". www.aysor.am.
  17. "Глава Минюста Армении исключил, что государство признает однополые браки после ратификации Стамбульской конвенции". panorama (in Russian). 26 August 2019. Retrieved 8 April 2021.
  18. "Armenia: Gays Live with Threats of Violence, Abuse". EurasiaNet.org. Archived from the original on 2 September 2013. Retrieved 23 August 2015.
  19. "Armenian Bill on Gay 'Propaganda' Ban Withdrawn". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Retrieved 23 August 2015.
  20. Hovhannisyan, Irina (8 August 2013). "Armenian Bill on Gay 'Propaganda' Ban Withdrawn". Azatutyun. Retrieved 8 April 2021.
  21. "Amid threats, LGBT forum is cancelled in Armenia | Eurasianet". eurasianet.org.