ზიტა დე ბურბონ-პარმელი

ზიტა დე ბურბონ-პარმელი (იტალ. Zita di Borbone-Parma, გერმ. Zita von Bourbon-Parma; დ. 9 მაისი, 1892 — გ. 14 მარტი, 1989) — ბურბონთა დინასტიის წარმომადგენელი. ავსტრია-უნგრეთის უკანასკნელი იმპერატრიცა როგორც კარლ I-ის მეუღლე. გარდა საკუთრივ ავსტრიისა და უნგრეთისა, იგი ასევე ფლობდა სხვა მრავალი სახელმწიფოს მონარქის წოდებას.

ზიტა დე ბურბონ-პარმელი
იმპერატრიცა ზიტა თავისი კორონაციის დღეს უნგრეთში, 1916 წელი
ავსტრია-უნგრეთის იმპერატრიცა
კორონაცია:	30 დეკემბერი, 1916, ბუდაპეშტი
მმართ. დასაწყისი:	21 ნოემბერი, 1916
მმართ. დასასრული:	11 ნოემბერი, 1918
წინამორბედი:	ელისაბედ ბავარიელი
მემკვიდრე:	მონარქია გაუქმდა, იმპერია დაიშალა
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი:	9 მაისი, 1892
დაბ. ადგილი:	ტოსკანა, იტალიის სამეფო
გარდ. თარიღი:	14 მარტი, 1989, (96 წლის)
გარდ. ადგილი:	გრაუბიუნდენი, შვეიცარიის კონფედერაცია
დაკრძ. ადგილი:	1 აპრილი, 1939, ვენა, ავსტრია
მეუღლე:	კარლ I, ავსტრიის იმპერატორი (ქ. 1911 - გარდ. 1922)
შვილები:	ოტო, ავსტრიის კრონპრინცი ადელჰეიდი რობერტი, ავსტრია-ესტეს ჰერცოგი ფელიქსი კარლ ლუდვიგი რუდოლფი კარლოტა, მეკლენბურგ-შტრელიცის ჰერცოგინია ელიზაბეთი
სრული სახელი:	ზიტა მარია დელე გრაციე ადელგონდა რაფაელა გაბრიელა ჯუზეპინა ანტონია ლუიზა აგნესა დე ბურბონ-პარმელი
დინასტია:	ბურბონები
მამა:	რობერტო I, პარმის ჰერცოგი
დედა:	მარია ანტონია პორტუგალიელი
რელიგია:	კათოლიციზმი
ხელმოწერა:
ზიტა დე ბურბონ-პარმელი ვიკისაწყობში

იგი იყო პარმის ჰერცოგ რობერტო I-ისა და მისი მეორე ცოლის, მარია ანტონია პორტუგალიელის ასული. მისი ნახევარ-და იყო ბულგარეთის ცარიცა მარია ლუიზა დე ბურბონ-პარმელი. 1909 წელს ზიტა ავსტრიის ტახტის რიგით მეორე მემკვიდრეზე დაინიშნა, 1911 წელს კი ცოლად გაჰყვა ავსტრიის ერცჰერცოგ კარლს, რომელთანაც რვა შვილი შეეძინა. 1914 წელს, კარლის ბიძაშვილის, ფრანც ფერდინანდის მკვლელობის შემდეგ ისინი ავსტრიის ტახტის პირველი მემკვიდრეები ხდებიან, თუმცა ამ ამბავს ასევე პირველი მსოფლიო ომის დაწყებაც მოჰყვა. კარლ I იმპერატორი მხოლოდ 1916 წელს, იმპერატორ ფრანც იოზეფ I-ის დაღუპვის შემდეგ გახდა, თუმცა ამ დროს ავსტრია უკვე დასუსტებული და დაშლის პირას მდგარი იმპერია იყო.

1918 წელს, პირველი მსოფლიო ომის დასრულებასთან ერთად ავსტრია-უნგრეთის იმპერია დაიშალა, კარლი კი იძულებით გადააყენეს ტახტიდან, რის შემდეგაც გერმანული ავსტრიის რესპუბლიკა დამყარდა. ამის შემდეგ ზიტა და კარლი ჯერ დიდ ბრიტანეშთი, შემდეგ კი უნგრეთში გაიქცნენ, სადაც თავიანთი პოზიციების აღდგენას ცდილობდნენ, თუმცა ამაოდ. უნგრეთიდან გაძევების შემდეგ ისინი პორტუგალიაში გაიქცნენ, სადაც 1922 წელს 34 წლის კარლი გარდაიცვალა. 29 წლის დაქვრივებულ ზიტას, არასდროს უფიქრია მეორედ გათხოვება. დაქვრივების შემდეგ იგი ესპანეთში გადასახლდა, სადაც ექვსი წელი ცხოვრობდა ალფონსო XIII-ის მფარველობაში, რის შემდეგაც იგი ბელგიაში დასახლდა, თუმცა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებასთან ერთად ზიტა თავის შვილებთან ერთად ამერიკაში გაიქცა, საიდანაც მხოლოდ ომის დასრულების შემდეგ დაუბრუნდა ევროპას, სადაც იგი შვეიცარიაში დასახლდა და აქვე გარდაიცვალა.

2009 წელს რომის პაპმა ზიტა და მისი ქმარი წმინდანებად შერაცხა, მისი ხსენების დღეა 21 ოქტომბერი.

ადრეული ცხოვრება

რვა წლის ზიტა 1900 წლის დასაწყისში

პრინცესა ზიტა დაიბადა 1892 წლის 9 მაისს პიანორეს ვილაში, იტალიის ქალაქ ლუკაში. მას სახელი ზიტა მშობლებმა ნაკლებად ცნობილი იტალიელი წმინდა ზიტას პატივსაცემად დაარქვეს, რომელიც XIII საუკუნეში მოღვაწეობდა. იგი იყო მესამე ქალიშვილი და მეხუთე შვილი პარმის, პიაჩენცისა და გუასტალას ჰერცოგ რობერტო I-ისა და მისი ცოლის, ჰერცოგინია მარია ანტონია პორტუგალიელისა. თავის მხრივ, დედის ხაზით მისი პაპა-ბებია პორტუგალიის მეფე მიგელ I და მისი ცოლი, დედოფალი ადელაიდა ლოივერშტაინელი იყვნენ. ზიტას მამამ თავისი ტახტი ჯერ კიდევ 1859 წელს, იტალიის გაერთიანებისას დაკარგა, რა დროსაც ის სულ პატარა ბავშვი იყო. აღსანიშნავია, რომ მამამისისათვის დედამისი მეორე ცოლი იყო. რობერტო თავდაპირველად პრინცესა მარია პია სიცილიელზე იყო დაქორწინებული, რომელიც 1882 წელს დაიღუპა, მემკვიდრის გაჩენის მიზნით კი რობერტო მეორედ დაქორწინდა ზიტას დედაზე, რომელთანაც ოცდაოთხი შვილი შეეძნა. ზიტა ჰერცოგი რობერტოს ოცდაოთხი შვილიდან მეჩვიდმეტე იყო, თუმცა ამდენი ბავშვიდან მხოლოდ შვიდმა მოახერხა გადარჩენა. ძალაუფლება დაკარგული რობერტო თავიდან ჯერ ტოსკანაში ცხოვრობდა, საბოლოოდ კი შვარცვალდის სასახლეში, ქვემო ავსტრიაში დასახლდა თავისი ვრცელი ოჯახით, სადაც გაატარა ზიტამ ბავშვობის წლები. მათი ოჯახი აქ მხოლოდ ზაფხულს ატარებდა, ზამთარში კი პიანორეში გადადიოდა. ამ ყოველივეს ისინი სპეციალურად მათთვის გამოყოფილი მატარებლით ახერხებდნენ.

რობერტო I-ის ოჯახი 1906 წელს. მარცხნიდან მარჯვნივ, წინა პლანზე სხედან: იმაკოლატა, ანტონია, იზაბელა, ჰერცოგი რობერტო, ენრიკეტა, ლუიჯი, გაეტანო, ჰერცოგინია მარია ანტონია, რენატო და ზიტა, უკანა პლანზე კი დგანან:ფრანჩესკა, პია, ლუიზა, ტერეზა, ჟოზეფი, ხავიერი, ენრიკე, სიქსტუსი და ფელიჩე

მისი მშობლები განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდნენ ზიტასა და მისი და-ძმების განათლებას, რომელთაგან გამორჩეულად უცხო ენების შესწავლას აკონტროლებდნენ. ამიტომაც, ზიტამ და მისმა დედმამიშვილებმაც შესანიშნავად იცოდნენ იტალიური, გერმანული, ფრანგული, ესპანური, პორტუგალიური და ინგლისური. ამასთან დაკავშირებით თავად ზიტა წერდა:

„ჩვენ ყველა ერთ დონეზე ვიზრდებოდით. მამაჩემი თავის თავს პირველ რიგში ფრანგად მიიჩნევდა, რის გამოც ყოველ კვირას ჩავდიოდით შატო დე შამბორში, რომელიც მის კაპიტალ-დაბანდებას წარმოადგენდა ლუარას ხეობაში. მე მას ერთხელ ვკითხე თუ ვინ ვიყავით, მან კი მიპასუხა: „ჩვენ ფრანგი პრინცები ვართ, რომლებიც იტალიაში მეფობენ“, რეალურად კი მისი ოცდაოთხი შვილიდან, მხოლოდ სამნი დავიბადეთ იტალიაში.“

ათი წლის ასაკში ზიტა ცანბერგის გიმნაზიაში გააგზავნეს, ზემო ბავარიაში, სადაც მას რელიგიური განათლება უნდა მიეღო. იგი 1907 წლის შემოდგომაზე მამამისმა უკან დააბრუნა სახლში. ამის შემდეგ ზიტა და მისი და, ფრანჩესკა მამიდამისმა განათლების გასაგრძელებლად დიდ ბრიტანეთში გააგზავნა. აქ მათ დაივიწყეს კათოლიკური დოგმები და ძირითადად ღარიბთა დახმარებაზე მუშაობდნენ. ისინი უპოვრებს ურიგებდნენ ტანსაცმელს, წამლებსა და საკვებს. აღსანიშნავია, რომ ზიტას სამი და შემდგომში მონაზვნად აღიკვეცა. შემდგომი ორი წლის მანძილზე ზიტა ქალაქ სპაში მუშაობდა ქირურგად.

ქორწინება

კარლისა და ზიტას ქორწილი, 1911 წელი.

ზიტა ძალიან ახლოს იყო თავის დეიდასთან, ავსტრიის ერცჰერცოგინია მარია ტერეზა ბრაგანსასთან, რომელსაც ხშირად სტუმრობდა ვართოლცის ვილაში. მარია ტერეზა ავსტრიის ტახტის მემკვიდრე ოტოს დედინაცვალი იყო, რომელიც 1906 წელს დაიღუპა. იგი ასევე იყო ავსტრიის ტახტის მეორე მემკვიდრე კარლის ბებიანაცვალი. მარია ტერეზას ქმრისგან მხოლოდ ორი ქალიშვილი ჰყავდა, რომლებიც ზიტას დეიდაშვილები და კარლის ნახევარ-მამიდები იყვნენ. სწორედ მათი წყალობით შეხვდნენ ერთმანეთს ზიტა და კარლი პირველად, თუმცა მაშინ ისინი ჯერ კიდევ ბავშვები იყვნენ და ერთმანეთისთვის ყურადღება არ მიუქცევიათ. 1909 წელს, კვლავ ვართოლცში, მარია ტერეზასთან უკვე მეორედ შეხვდნენ ერთმანეთს ზიტა და კარლი, სადაც მათ ერთმანეთი შეუყვარდათ. კარლმა მაშინვე მასზე ქორწინება განიზრახა, რის საშუალებასაც ზიტას სამეფო წარმომავლობაც იძლეოდა. ამასთან დაკავშირებით, მოგვიანებით ზიტა იხსენებდა:

„ჩვენ რა თქმა უნდა მოხარულნი ვიყავით ხელმეორედ შეხვედრით, რის გამოც მალევე დავმეგობრდით. მომდევნო ორი წლის განმავლობაში, ჩემი მისდამი გრძნობები სიყვარულში გადაიზარდა. მან, როგორც ჩანს, ეს ჩემზე გაცილებით უფრო სწრაფად მოახერხა და განსაკუთრებით მას შემდეგ გააქტიურდა, რაც 1910 წელს გავრცელდა ჭორი, თითქოსდა მე ჩემს ესპანელ ნათესავზე, მადრიდის ჰერცოგ ხაიმეზე ვიყავი დანიშნული. როდესაც ეს ერცჰერცოგმა შეიტყო სასწრაფოდ ჩამოვიდა ქალაქ ბრანდიეში, და რჩევა ბებიამისს, მარია ტერეზას ჰკითხა, რომელიც ამავდროულად ჩემი დეიდაც იყო და ბუნებრივია კომპეტენტურიც ამ საკითხებში. მან ჰკითხა გავრცელებული ჭორები სიმართლე იყო თუ არა და როდესაც პასუხად უარი მიიღო, მანვე უპასუხა: „ნუ, მაშინ აჯობებს ვიჩქარო ნებისმიერ შემთხვევაში, თორემ იგი სხვა ვინმეზე დაინიშნება.““

ერცჰერცოგი კარლი დაუყოვნებლივ ჩავიდა ვილა პიანორეში და ზიტას ხელი ითხოვა, 1911 წლის 13 ივნისს კი ავსტრიის საიმპერატორო კარზე გამოცხადდა მათი ნიშნობა. შემდგომ წლებში ზიტამ განაცხადა, რომ კარლის ასეთი აქტიურობა და უცხო ქვეყანაში გადასახლების პერსპექტივა მას ძალიან აშინებდა. 1911 წლის 21 სექტემბერს, შვარცაუს სასახლეში შედგა კარლისა და ზიტას ქორწინება. ქორწილს დაესწრო კარლის დიდი ბიძაც, ავსტრია-უნგრეთის 81 წლის იმპერატორი ფრანც იოზეფ I. კარლმა თავის ახალ მეუღლეს ქორწინებაში თავისუფლება მიანიჭა, რის გამოც მათ შორის უფრო მეტი სულიერი სიახლოვე იყო. ერცჰერცოგინია ზიტამ მალევე დაიწყო ფიქრი მემკვიდრის გაჩენაზე, რის გამოც 1912 წლის 20 ნოემბერს მან ვაჟი გააჩინა, სახელად ოტო. მომდევნო ათი წლის მანძილზე მან კიდევ შვიდი შვილი გააჩინა.

ავსტრიის კრონპრინცესა

ზიტა 1914 წელს

ქორწინებისას ერცჰერცოგი კარლი ოცი წლის იყო და საერთოდ არ მოელოდა, რომ ოდესმე იმპერატორი გახდებოდა, განსაკუთრებით იმ გარემოებაში, რომ მისი ბიძაშვილი, ტახტის მემკვიდრე კრონპრინცი ფრანც ფერდინანდი და მისი ცოლ-შვილი საკმაოდ ჯანმრთელნი იყვნენ. სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა, როდესაც 1914 წლის 28 ივნისს ფრანც ფერდინანდი და მისი ორსული ცოლი ბოსნიაში ვიზიტისას სერბმა ნაციონალისტმა გავრილო პრინციპმა მათივე მანქანაში ჩახოცა. ამ ტრაგედიას მსოფლიო მნიშვნელობის სკანდალი მოჰყვა, რაც სულ მალე პირველ მსოფლიო ომში გადაიზარდა. კარლსა და ზიტას ერთდროულად კარგი და ცუდი ამბავი მიუვიდათ, იმის თაობაზე, რომ ფრანცის მოკვლის გამო ტახტის პირველი მემკვიდრეები ისინი გახდნენ. ცნობილია, რომ როდესაც ამის შესახებ გაიგო, ზიტამ თავის ქმარს უთხრა:

„მართლაც ლამაზი დღე იყო, თითქოს დავინახე მისი (იგულისხმება ფრანც ფერდინანდი) სახე როგორ მზესავით გათეთრდა.“

პირველი მსოფლიო ომის დაწყებასთან ერთად კარლი გენერალი გახდა და ავსტრიულ ჯარებს ხელმძღვანელობდა ტიროლის თავდასხმისას. ომი პირადად ზიტასთვისაც ძალიან მძიმე იყო, რადგან მისი რამდენიმე ძმა (ფელიქსი და რენე ავსტრიულ არმიას შეუერთდნენ, სიქსტუსი და ხავიერი კი ფრანგულ ჯარს და მათთან ერთად იბრძოდნენ ბელგიაში) თავად იღებდა ბრძოლაში მონაწილეობას, რასაც იგი დიდად განიცდიდა. ასევე მის მშობლიურ იტალიაში, 1915 წლიდან ზიტას წინააღმდეგ პროპაგანდა და ჭორები დაიწყო, რომელთა მიხედვითაც იგი ქვეყნის მოღალატე და ავსტრიელთა ჯაშუში იყო. 1917 წელს, გერმანიის ელჩმა ვენის საიმპერატორო კარზე ყოფნის შემდეგ ბერლინში ასეთი რამ მისწერათ:

„იმპერატრიცა რთულ მდგომარეობაშია, რისი მიზეზიც მისივე სამშობლოა... იტალიელი ხალხი და მისი ნათესავები მას საერთოდ არ ენდობიან, რაც მასზე ძალიან მოქმედებს.“

იმპერატორ ფრანც იოზეფ I-ის კატეგორიული მოთხოვნით, მათივე უსაფრთხოების მიზნით ზიტა და მისი შვილები ქალაქ ჰოცენდორფის შკოინბრუნის სასახლეში გადავიდნენ. ზიტა მოხუცებულ იმპერატორთან დიდ დროს ატარებდა ფორმალურ თუ არაფორმალურ ვიზიტებზე. იგი საათობით საუბრობდა ფრანც იოზეფთან, ისმენდა მის ისტორიებს და ხშირად რჩევასაც ეკითხებოდა. თავად იმპერატორმა ერთხელ განაცხადა, რომ შეშინებული იყო ზიტას მომავლით. ფრანც იოზეფ I 1916 წლის 21 ნოემბერს, 86 წლის ასაკში გარდაიცვალა პნევმონიისა და ბრონქიტისგან. ზიტამ თავის ქმარს სასწრაფოდ ფრონტზე მისწერა და არსებული ვითარება შეატყობინა, რის გამოც კარლი დაუყოვნებლივ დაბრუნდა უკან. მოგვიანებით ზიტა იხსენებდა:

„...და ცრემლიანი თვალებით (იგულისხმება კარლი) დაიჩოქა, რა დროსაც ეპისკოპოსმა მირონით შუბლზე ჯვარი გამოსახა, რის შემდეგაც მან წარმოსთქვა: „ღმერთმა დაგლოცოთ თქვენო უდიდებულესობავ“. ამ დროს, ჩვენ პირველად გავიგეთ, თუ როგორ მოგვმართავდნენ იმპერიული ტიტულით.“

იმპერატრიცა და დედოფალი

ტახტზე ასვლა და კორონაცია

კარლ I-ისა და ზიტას კორონაცია ბუდაპეშტში, უნგრეთი, 1916 წელი. მათ შორის დგას მათივე უფროსი ვაჟი, კრონპრინცი ოტო.

კარლ I-ისა და მისი მეუღლის, ზიტა დე ბურბონ-პარმელის კორონაცია 1916 წლის 30 დეკემბერს შედგა უნგრეთის დედაქალაქ ბუდაპეშტში. მათ კორონაციას დიდი ბანკეტი მოჰყვა, რაც დიდი ზეიმით დასრულდა, რაზეც იმპერატორი და იმპერატრიცა ფიქრობდნენ, რომ არასწორი იყო ომის დროს. ვინაიდან კარლი უდიდესი ევროპული იმპერიის ტახტზე ავიდა და ყოველთვის არ შეეძლო ვენის დატოვება, მისი ბრძანებით მთელი იმპერიის მასშტაბით გააბეს სატელეფონო ხაზები, ბადენიდან ჰოფბურგამდე, რომლებიც ვენაში მიდიოდა. ამგვარად, იმპერატორი ყოველთვის საქმის კურსში იყო, თუ რა ხდებოდა მის ყველაზე შორეულ სამფლობელოშიც კი. გარკვეულწილად, ქმარზე გავლენა ჰქონდა ზიტას. როგორც იმპერატრიცა, იგი პირნათლად ასრულებდა თავის წოდებრივ-წარმომადგენლობით ფუნქციას და ყოველთვის ესწრებოდა პრემიერ-მინისტრთან, ან სამხედროებთან გამართულ ბრიფინგებს, ოფიციალურ შეხვედრებს, საიმპერატორო ბანკეტებსა და ა.შ. აღსანიშნავია, რომ მას განსაკუთრებული ინტერესი ჰქონდა პოლიტიკისადმი, თუმცა სამხედრო თემა იყო ის ერთადერთი რამ, რასაც კარლი მას არ აკარებდა. ენერგიულმა და სპეტაკი იმედებით აღსავსე ზიტა, თან ახლდა თავის ქმარს, როცა იგი პროვინციებში ან თუნდაც ფრონტზე მიდიოდა. აგრეთვე იგი აქტიურად იყო დაკავებული საქველმოქმედო საქმიანობით. ცნობილია, რომ იმპერატრიცა თავად სტუმრობდა ომში დაჭრილ მეომრებს ჰოსპიტალებში და ამხნევებდა.

I მსოფლიო ომის ეპიცენტრში

იმპერატრიცა ზიტა 1917 წელს

1917 წლის გაზაფხულზე, პირველი მსოფლიო ომის დაწყებიდან მეოთხე წელი დაიწყო, რა დროსაც ბელგიის სამეფო არმიაში მომსახურე ზიტას ძმა, სიქსტუს დე ბურბონ-პარმელი გახდა მთავარი პირი, რომელმაც საფრანგეთსა და ავსტრია-უნგრეთს შორის მშვიდობა დაამყარა. კარლმა ურთიერთობა დაამყარა შვეიცარიის კანტონებში მყოფ სიქსტუსთან, რა დროსაც მას ზიტამაც მისწერა და ვენაში მიიწვია. ეს წერილი მას პირადად გადასცა მათმა დედამ, მარია ანტონია პორტუგალიელმა.

სიქსტუსმა დის მიწვევა პატივით მიიღო და ვენაში ჩავიდა, სადაც იგი საფრანგეთის მხარეს წარმოადგენდა. სიძემ და ცოლის-ძმამ საფრანგეთისა და ავსტრია-უნგრეთის სახელით მოილაპარაკეს, რა დროსაც გადაწყდა, რომ მშვიდობის სანაცვლოდ გერმანიას საფრანგეთისთვის ელზასი და ლოთარინგია უნდა დაებრუნებინა (რომელიც 1870 წელს დაიპყრო გერმანიამ, ფრანკო-პრუსიულ ომში). ამავე მოლაპარაკებების შედეგი გახდა გერმანული ჯარების გასვლა და ბელგიის დამოუკიდებლობის აღდგენა. ამავდროულად მიმდინარეობდა სხვა მსოფლიო მნიშვნელობის მოვლენებიც, როგორებიცაა მაგალითად სერბეთის სამეფოს განთავისუფლება და რუსების მიერ სტამბოლის აღება. 1917 წლის 25 მარტს შეთანხმება შედგა და კარლმა დოკუმენტს მოაწერა ხელი. ცნობილია, რომ იმპერატორმა სიქსტუსის ხელით საფრანგეთის პრეზიდენტს წერილი გაუგზავნა. მიუხედავად ამისა, მოლაპარაკებები ფუჭი აღმოჩნდა, რადგან გერმანიამ უარი განაცხადა ელზასისა და ლოთარინგიის დათმობაზე. სიქსტუსი ამის შემდეგ ლონდონში ჩავიდა და პრემიერ-მინისტრ დევიდ ლოიდ ჯორჯს შეხვდა, რომელმაც ავსტრიას მოუწოდა დაეთმო ოკუპირებული მიწები და 1915 წლის საზღვრებში დაბრუნებულიყო, წინააღმდეგ შემთხვევაში ომის გამოცხადებით დაემუქრა. ამ დროს თავად ზიტამ დაიწყო მოქმედება. იგი მალულად შეეკრა გერმანელებს და ზიტას სახელით ბომბები ჩამოყარეს ბელგიის მეფისა და დედოფლის სასახლეში, რომლებიც ბრიტანეთის მოკავშირეები იყო. ეს თავისთავად შეთავაზებაზე უარის თქმის დემონსტრაცია იყო.

1918 წლის აპრილში გერმანია-რუსეთმა დადო ბრესტ-ლიტოვსკის საზავო ხელშეკრულება, რის შემდეგაც ავსტრიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ოტოკარ ჩერნინი საფრანგეთის პრემიერ-მინისტრ ჟორჟ კლემენსოს დაუკავშირდა და მასთან მოლაპარაკებები დაიწყო. ჩერნინს მშვიდობის დამყარება სურდა, თუმცა კლემენსოს სძულდა ავსტრიელები, რის გამოც მან კარლ I-ის მიერ პრეზიდენტთან გაგზავნილი საიდუმლო წერილი გამოაქვეყნა. ამან სიქსტუსის სიცოცხლე დიდი საფრთხის წინაშე დააყენა, რის გამოც იგი დაუყოვნებლივ გაიქცა გერმანიაში. ჩერნენმა დაითანხმა კარლი თავისი მოკავშირეებისათვის „ღირსების სიტყვის“ გაგზავნაზე, რომლითაც დაგმო კლემენსოს საქციელი და უარყო წერილის ავტორობა, რომელშიც ბელგიის დაბომბვასა და ელზასის წართმევაზე იყო საუბარი. როგორც აღმოჩნდა ჩერნინი ორმაგ თამაშს თამაშობდა, რაც იმაში გამოიხატებოდა, რომ გერმანიის საელჩოსთან მოლაპარაკებებს აწარმოებდა კარლის თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე.

იმპერიის აღსასრული

ავსტრიის უკანასკნელი იმპერატრიცა ზიტა დე ბურბონ-პარმელი

პირველი მსოფლიო ომის დასრულებასთან ერთად იმპერატორის მმართველობაც დასასრულს უახლოვდებოდა. 1918 წლის 13 აპრილს ჩეხეთის დეპუტატთა კავშირმა დაამტკიცა ჩეხოსლოვაკიის დამოუკიდებელი რესპუბლიკის არსებობა, რაც ჩეხეთისა და სლოვაკეთის ავსტრიის იმპერიისგან გამოყოფას ნიშნავდა. დარჩენილ იმპერიას დიდი დარტყმა მიაყენა ამიენის ბრძოლაში გერმანიასთან განცდილმა მარცხმა, რასაც 1918 წლის 25 ოქტომბერს ზიტას სიძის, ბულგარეთის მეფე ფერდინანდ I-ის (რომელსაც ცოლად ზიტას უფროსი ნახევარ-და, მარია ლუიზა დე ბურბონ-პარმელი ჰყავდა) ტახტიდან გადადგომა და ომიდან გასვლა მოჰყვა, რითაც ავსტრიამ უდიდესი მოკავშირე დაკარგა. ბულგარეთის კოლაფსის შესახებ ზიტამ და კარლმა ტელეგრაფით შეიტყვეს. სულ მალე დაიშალა ავსტრიის მოკავშირე ოსმალეთის იმპერია და გერმანიის იმპერიაც. ვინაიდან დახმარების იმედი აღარსაიდან ჩანდა და პარალელურად ავსტრიაზე შეტევებს დასავლური ქვეყნები კვლავ განაგრძობდნენ, 1918 წლის 11 ნოემბერს კარლ I-მა გამოაქვეყნა „სახალხო მანიფესტი“, რომლითაც იგი თავის იმპერიაში შემავალ ყველა ეროვნების ხალხს თავისუფლებას ანიჭებდა. ამით იმპერიის ყველა ხალხმა თავისი დამოუკიდებელი სახელმწიფო შექმნეს, რითაც ავსტრია-უნგრეთის იმპერია დაიშალა, თუმცა კარლმა სულ ცოტა ხნით მაინც მოახერხა ავსტრიის ტახტის შენარჩუნება.

კარლი და ზიტა თავიანთ შვილებთან ერთად ჩოლბლინის სასახლეში გადავიდნენ, სადაც მათ მინისტრებმა ახალი ავსტრიული რესპუბლიკის შექმნის შესახებ ამცნეს. 11 ოქტომბერს, იმპერატორის სპიკერებმა სასწრაფოდ მოამზადეს კარლის მანიფესტი, რა დროსაც მან თავისი ისტორიული და ცნობილი განცხადება გააკეთა გადადგომის თაობაზე:

„...მაგრამ რეალურად სუვერენული მმართველი ვერასდროს დატოვებს თანამდებობას, მას მხოლოდ წაგება შეუძლია... ზუსტად ასეა. მაგრამ ეს არის ძალადობა. მაგრამ გადადგომა — არასოდეს, არასოდეს, არასოდეს !. მე აქამდე თქვენი მხარდაჭერის დაცემამ მიმიყვანა. თუ მე არა, მაშინ ოტო იქნება. და იმ შემთხვევაში, თუ ყველა ჩვენგანს დახოცავენ, მაინც იქნებიან სხვა ჰაბსბურგები !“

კარლმა და ზიტამ ამ განცხადების შემდეგ უკვე ოფიციალურად დაკარგეს ტახტი. კარლმა მოითხოვა დოკუმენტი, რომლის მიხედვითაც მასა და მის ოჯახს შეეძლებოდათ საიმპერატორო კარის უვნებლად დატოვება და უნგრეთში, ან სლოვაკეთში ცხოვრება. ამ ამბიდან მეორე დღესვე გამოცხადდა გერმანული ავსტრიის რესპუბლიკა.

დევნილობა

ზიტა დე ბურბონ-პარმელი

დიდი ბრიტანეთი

ტახტიდან გადადგომის შემდეგ არსებული მეტად რთული რამდენიმე თვის შემდეგ, იმპერატორის ოჯახმა დახმარება სრულიად მოულოდნელი წყაროსგან მიიღო. ზიტას ძმა, პრინცი სიქსტუსი დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის მეფე ჯორჯ V-ს შეხვდა და ჰაბსბურგთა დახმარება სთხოვა. ჯორჯმა კარლს დახმარება შესთავაზა და სანაცვლოდ თავადაც თხოვნით მიმართა. ჯორჯის მისი ნათესავები რევოლუციურ რუსეთში იყვნენ და მათი გადარჩენა სთხოვა, კარლიც დაჰპირდა, რომ „ყველაფერს გააკეთებდა მათ გადასარჩენად რაც საჭირო იყო.“

მისი ნათესავების სამშვიდობოს გაყვანის შემდეგ, ჯორჯმა ბრიტანული არმიის რამდენიმე ოფიცერი გააგზავნა კარლსა და ზიტასთან, რათა ისინი უვნებლად ჩასულიყვნენ ბრიტანეთამდე. ოფიცრებმა საიმპერატორო ოჯახი შვეიცარიაში გააპარეს, საიდანაც მატარებლით ჩავიდნენ კალემდე, აქედან კი გემით ლონდონამდე. 1919 წლის 19 მარტს კარლი და ზიტა ლონდონში მეფე ჯორჯ V-ისა და დედოფალ მერი ტეკელის წინაშე წარსდგნენ, რომლებმაც ისინი გულთბილად მიიღეს. მიუხედავად ყველაფრისა, კარლმა უცხო ქვეყანაში დიდ ხანს გაჩერება ვერ შეძლო და 24 მარტს ცოლ-შვილთან ერთად დატოვა ინგლისი, რის შემდეგაც იგი უნგრეთში გაემგზავრა, სადაც იმედი ჰქონდა, რომ პოზიციებს აღიდგენდა.

შვეიცარია, უნგრეთი და მადეირა

კარლი და ზიტა 1921 წელს თავიანთ შვიდ შვილთან ერთად შვეიცარიაში

ჰაბსბურგთა დევნილი ოჯახი თავიდან შვეიცარიაში შეჩერდა ვერტეგის სასახლეში, რომელიც ბურბონთა საკუთრება იყო. მართალია ზიტას ძმამ უფლება დართო აქ გაჩერებულიყო, მაგრამ შვეიცარიის ნეიტრალურმა მთავრობამ შეშფოთება გამოთქვა ავსტრიასთან ახლოს ჰაბსბურგთა გავლენიანი ოჯახის გაჩერებასთან დაკავშირებით, რის გამოც ისინი უფრო დასავლეთით, ჟენევის ტბის პირას გადავიდნენ. მათი შვეიცარიული ცხოვრება 1920 წლის მარტში დასრულდა, როდესაც უნგრეთში შფოთვის პერიოდმა გადაიარა და ქვეყნის რეგენტად მიკლოს ჰორტი აირჩიეს. ტექნიკურად კარლი (კარლ IV-ის სახელით), მართალია მხოლოდ ტიტულით, თუმცა ჯერ კიდევ მაინც უნგრეთის მეფე იყო. რეგენტად დანიშვნისთანავე, მიკლომ კარლთან თავისი წარმომადგენლობა გააგზავნა და უნგრეთში ჩასვლა აუკრძალა. ტრიანონის საზავო ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ კი მიკლოს ამბიციები კიდევ უფრო გაიზარდა. კარლმა ორჯერ სცადა თავისი პოზიციების აღდგენა, პირველად 1921 წლის მარტში, ხოლო მეორედ ამავე წლის ოქტომბერში. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე მცდელობა კრახით დასრულდა, კარლს ზიტას მყარი მხარდაჭერა ჰქონდა, მეტიც იგი კატეგორიულად მოითხოვდა მატარებელში ჩაჯდომასა და ბუდაპეშტში წასვლას.

კარლ დე ჰაბსბურგ-ესტე და ზიტა დე ბურბონ-პარმელი

სულ მალე კარლმა დაუჯერა ზიტას და უნგრეთში ჩავიდნენ. აქ ისინი ესტერაჟის გრაფის კუთვნილებაში მყოფი ტატას სასახლეში დაბინავდნენ. ამ დროს მათ მალტიდან მოუვიდათ შეთავაზება დაეტოვებინათ უნგრეთი, რის სანაცვლოდაც მალტაზე სასახლესა და ყოველთვიურ პენსიას ჰპირდებოდნენ, თუმცა უარი განაცხადეს. ასევე ზიტას ძმებმა შესთავაზეს საფრანგეთის რომელიმე კოლონიის მმართველობის ჩაბარება, თუმცა მათ ამაზეც უარი განაცხადეს. საბოლოოდ, 1921 წლის 31 ოქტომბერს კარლი და ზიტა დასთანხმდნენ პორტუგალიის კუთვნილ კუნძულ მადეირაზე გადაცხოვრებას. ისინი მადეირაზე უკვე 19 ნოემბერს იყვნენ. აღსანიშნავია, რომ აქ ისინი მარტონი გაემგზავრნენ, შვილები კი ზიტას დეიდასა და კარლის ბებიას, გრაფინია მარია ტერეზა პორტუგალიელს დაუტოვეს, რომელიც შვეიცარიაში ცხოვრობდა. 1922 წლის დასაწყისში მათ ერთ-ერთ ვაჟს, პრინც რობერტს აპენდიციტის ოპერაცია გაუკეთეს, რის გამოც ზიტას მოთხოვნით დეიდამისმა მისი ყველა შვილი მადეირაზე გაუგზავნა, რითაც მათი ოჯახი კვლავ გაერთიანდა.

კარლის გარდაცვალება

შვილების ნახვიდან სულ მალე კარლი დასნეულდა. ყოველივე ეს კარლ ლუდვიგისთვის დღესასწაულზე სათამაშოების ყიდვისას დაიწყო, როდესაც კარლმა მძიმე ტკივილები იგრძნო, რაც ექიმების დასკვნით ბრონქიტი იყო. არა ადეკვატური სამედიცინო დახმარების გამო, კარლის ბრონქიტი მძიმე პნევმონიაში გადაიზარდა. კარლისაგან ეს დაავადება მათ რამდენიმე შვილსა და ექთანსაც გადაედო, ხოლო ზიტა, რომელიც ამ დროს რვა თვის ორსული იყო მერვე ბავშვზე, ექთნის როლი მოირგო და კარლის საწოლს არ შორდებოდა. 1922 წლის 1 აპრილს კარლი 34 წლის ასაკში გარდაიცვალა. საყვარელი მეუღლის დაკარგვამ საშინლად იმოქმედა ზიტაზე. კარლის დაკრძალვაზე მყოფმა ერთ-ერთმა მოწმემ შემდეგში ზიტაზე ასეთი რამ თქვა:

„ამ ქალმა ნამდვილად აღმაფრთოვანა. იგი, არც ერთი წამით არ კარგავდა სიმშვიდეს... იგი იქ მისულ ყველა ადამიანს მიესალმა და შემდეგ მათზე ისაუბრა, ვინც დაკრძალვის ორგანიზებაში დაეხმარა. ამით მართლაც ყველა მონუსხა.“

ოცდაცხრა წლის ასაკში დაქვრივებულ ზიტას არასდროს უფიქრია მეორედ ქორწინება. კარლისადმი პატივისცემისა და გლოვის ნიშნად, იგი დარჩენილი ცხოვრების სამოცდაშვიდწლიანი ქვრივობის პერიოდში მხოლოდ შავ სამოსს ატარებდა.

ქვრივობა

ესპანეთის სამეფო კარზე

ზიტას გამოსახულებიანი ბოსნიური მარკა

კარლის გარდაცვალების შემდეგ ზიტას შესძულდა მადეირა, რის გამოც თავის შვილებთან ერთად სასწრაფოდ დატოვა იქაურობა და კვლავ გადასახლდა. თავდაპირველად იგი დიდ ბრიტანეთში აპირებდა ჩასვლას, თუმცა მოლოდნელად თავშესაფარი ესპანეთის მეფე ალფონსო XIII-მ შესთავაზა, რაზეც იგი დასთანხმდა და თავის შვიდ შვილთან ერთად ორსული ზიტა ჩავიდა ესპანეთში. მეფე ალფონსომ მას სპეციალურად გემი გაუგზავნა, რომელმაც უზრუნველყო მისი და მისი შვილების მშვიდობიანად ჩაყვანა ქალაქ კადისამდე. ისინი დიდი პატივით მიიღეს და მადრიდში მდებარე პარდოს სასახლეში დააბინავეს. ესპანეთში ჩასვლიდან სულ მალე დაიბადა მისი უკანასკნელი შვილი, ერცჰერცოგინია ელიზაბეთი. ალფონსო XIII-მ ზიტას ასევე სხვა დევნილი ჰაბსბურგების შეფარებაც შესთავაზა, თუმცა ამაზე უარი განუცხადა, რადგან თქვა, რომ არ სურდა ესპანეთს მძიმე ტვირთად დასწოლოდა. მომდევნო ექვსი წლის მანძილზე ზიტა თავის შვილებთან ერთად აქ ფუფუნებაში ცხოვრობდა და ხშირად ესწრებოდა სამეფო ღონისძიებებსაც. მის საყვარელ რეზიდენციად ჩრდილოეთში, ბისკაის ყურის მახლობლად, ბასკეთის რეგიონში მდებარე ქალაქი ლეკეიტიო გახდა. მეფე ალფონსოს მფარველობით, მისმა ყველა შვილმა ესპანეთში ცხოვრებისას კარგი განათლება მიიღო. მიუხედავად ამისა, ზიტას მაინც დიდი შემოსავალი ჰქონდა ავსტრიიდან, სადაც მას უამრავი მამული, ვენახი, სასახლე და ანტიკვარული ნიმუშები ჰქონდა, რომლებიც მის კერძო მფლობელობაში იყო. აღსანიშნავია, რომ ამ ქონებაზე პრეტენზიას აცხადებდნენ გადასახლებაში მყოფი სხვა ჰაბსბურგებიც.

ბელგიაში დასახლება

იმპერატრიცა ზიტა თავის ნათესავებთან ერთად ბელგიაში

1929 წლისთვის მისი უფროსი შვილები უკვე უნივერსიტეტში სწავლის ასაკში იყვნენ, რის გამოც მათთვის კარგი განათლების მისაცემად ზიტამ დატოვა ესპანეთი და შვილებთან ერთად ბელგიაში გადასახლა, სადაც ისინი ბრიუსელის უნივერსიტეტში მოაწყო. აქ ზიტა ახლოს იყო თავის ნათესავებთან, რომლებიც ომის დროს ასევე ბელგიაში გაიქცნენ. მიუხედავად ყველაფრისა, ზიტა თავის პოლიტიკურ ცხოვრებას განაგრძობდა. მას მჭიდრო კონტაქტი ჰქონდა ავსტრიის კანცლერ ენგელბერტ გოლფუზთან, რომლის წყალობითაც რამდენჯერმე შეიქმნა ჰაბსბურგთა რესტავრაციის პერსპექტივა, რა დროსაც ტახტზე ოტო უნდა ასულიყო, თუმცა ყველა ცდა უშედეგო იყო. მათი იმედები საბოლოოდ 1938 წელს, ნაცისტური გერმანიის მიერ ავსტრიის ანექსიასთან ერთად დასრულდა. დევნილობაში მყოფი ჰაბსბურგთა ოჯახი, ყველანაირად ცდილობდა ავსტრიელ მონარქისტებთან დაკავშირებას და მათი დახმარებით ნაცისტების დამარცხებას, თუმცა ამაოდ. ეს იმითაც იყო გამოწვეული, რომ ავსტრიელ სოციალისტებს მონარქიის აღდგენას ნაციზმი ერჩივნათ.

ამერიკაში გაქცევა

1940 წლის 10 მაისს, ბელგიის სამეფოში ნაცისტური გერმანიის ჯარების შეჭრასთან ერთად ზიტა და მისი შვილები ლტოლვილებად იქცნენ. გერმანელებმა აღმოაჩინეს მათი სამალავი და საჰაერო ძალებით აქ ბომბების ჩამოყრას აპირებდნენ, რათა ბოლო მოეღოთ ჰაბსბურგთათვის, თუმცა მათ სასწაულებრივად მოახერხეს საფრანგეთში გაქცევა. მათ დიდხანს საფრანგეთში გაჩერებაც ვერ მოახერხეს, რის გამოც 18 მაისს ესპანეთში გაიქცნენ, აქედან პორტუგალიაში გადავიდნენ, საიდანაც 9 ივლისს მთელი ოჯახი აშშ-ში გაიქცა. ამავე წლის 27 ივლისს ისინი უკვე ნიუ-იორკის შტატის ქალაქ ლონგ აილენდში იყვნენ, თუმცა ზოგიერთი მათგანი აქ არ გაჩერდა და ნიუ ჯერსიში წავიდა. ზიტა და მისი შვილები მთელი მსოფლიო ომის განმავლობაში ნიუ-იორკში, ტუხედოს პარკის წინ ცხოვრობდნენ.

ამავდროულად, ამერიკას მიაწყდა ავსტრიიდან წამოსული ლტოლვილების ზღვა, რომლებიც კანადაში, კერძოდ კი კვებეკში დასახლდნენ. ვინაიდან ავსტრია უკვე გერმანელთა მიერ იყო ანექსირებული და ზიტას მთელი ქონება დაყადაღებული, ამ დროს მას ფინანსურად ისე გაუჭირდა, როგორც არასდროს. ცნობილია, რომ ამ წლების მანძილზე ზიტა მხოლოდ სალათს, ისპანახს და სხვა ფოთლოვან საკვებს ჭამდა. თუმცა მისი ყველა ვაჟი აქტიურად იყო ჩაბმული მეორე მსოფლიო ომში. განსაკუთრებით აქტიურობდა ოტო, რომელსაც ძლიერი კავშირი ჰქონად პრეზიდენტ რუზველტთან. ზიტას მეორე ვაჟი, რობერტი კი ამერიკის წარმომადგენელი გახდა ლონდონში. კარლი და ფელიქსი აშშ-ს არმიაში გაწევრიანდნენ, რუდოლფი კი პირდაპირ ავსტრიაში იბრძოდა, სადაც იგი ადგილობრივ გენერლებს წინააღმდეგობის გაწევაში ეხმარებოდა. 1945 წელს, მსოფლიო ომის დასრულება და მშვიდობის დამყარება დაემთხვა ზიტას დაბადების დღეს, ანუ 9 მაისს, რომელიც დღემდე აღინიშნება, როგორც ფაშიზმზე გამარჯვების დღე. მიუხედავად ამისა, შემდეგი ორი წელი მან ამერიკაში გაატარა, საიდანაც თავისი კავშირების გამოყენებით ცდილობდა ძველი პოზიციების აღდგენას ავსტრიასა და უნგრეთში.

II მსოფლიო ომის შემდეგ

ევროპაში დაბრუნება

დასვენებისა და ძალების აღდგენის შემდეგ, ზიტამ აღმოაჩინა, რომ ევროპაში რეგულარულად უხდებოდა დაბრუნება შვილების ქორწილებში დასასწრებად. 1952 წელს, ლუქსემბურგში ყოფნისას, ზიტამ გადაწყვიტა თავისი დიდი ხნის უნახავი დედა, მარია ანტონია პორტუგალიელი მოენახულებინა. მარია ანტონია ამ ამბიდან რამდენიმე წელიწადში, 1959 წელს, 96 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დედის დაკრძალვაზე ჩურის ეპისკოპოსმა ზიტას ევროპაში კვლავ საცხოვრებლად გადასვლა შესთავაზა, რის შემდეგაც მან ზიტას შვეიცარიაში გრაუბიუნდენში აჩუქა ლამაზი ვილა. შესაძლოა ითქვას, რომ აქ მას ციხე-სიმაგრე ჰქონდა, საკმაოდ დიდი სივრცითა და საკუთარი სამლოცველოთი, სადაც მისი ყველა ნათესავი ეტეოდა. ამ დროს, იგი განსაკუთრებით გაიტაცა რელიგიურმა მისტიკამ და კათოლიციზმმა.

ზიტამ თავისი ცხოვრების უკანასკნელი წლები თავის ოჯახს მიუძღვნა. აღსანიშნავია, რომ 1919 წლის შემდეგ შემოიღეს დადგენილება, რომლის მიხედვითად ჰაბსბურგებს კატეგორიულად ეკრძალებოდათ ავსტრიაში შესვლა, რის გამოც 1972 წელს ზიტამ ვერ მოახერხა საკუთარი უფროსი ქალიშვილის, ადელჰეიდის დაკრძალვაზე დასწრება, რომელიც ვენაში შედგა, რაც მისთვის მძიმე გადასატანი იყო. 1982 წელს ზემოთ აღნიშნული შეზღუდვები შემსუბუქდა, რის გამოც იგი ჩავიდა ავსტრიაში და შემდეგი ექვსი წელი აქ გაატარა. ბოლო წლებში იგი აქტიურად ჩანდა ავსტრიაში. იგი ეწვია ტელევიზიას, რადიოსა და პრესაშიც ხშირად წერდნენ მასზე. 1989 წელს, ზიტამ თავისი მაზლის, ერცჰერცოგ რუდოლფისა და მისი საყვარლის, ბარონესა მარია ვეცერას მკვლელობის შესახებ გაზეთიდან გაიგო, რომელიც თავდაპირველად ორმაგ სუიციდად მონათლეს, მაგრამ საბოლოოდ დადგინდა რომ ისინი ფრანგმა და გერმანელმა აგენტებმა დახოცეს.

გარდაცვალება და დაკრძალვა

ზიტას განსასვენებელი ვენის საიმპერატორო მავზოლეუმში

ოთხმოცდამეათე დამამახსოვრებელი დაბადების დღის შემდეგ, ზიტა თავისი ოჯახის წევრებით იყო გარშემორტყმული, რა დროსაც მისმა ურყევმა ჯანმრთელობამ დაცემა დაიწყო. იგი განსაკუთრებულად სახსრებსა და თვალებს უჩიოდა. აღმოჩნდა, რომ თვალის კატარაქტა ჰქონდა. მისი ოჯახი უკანასკნელად 1987 წელს შეიკრიბა მის ოთხმოცდამეთხუთმეტე დაბადების დღეზე. 1988 წლის გაზაფხულზე მას პნევმონია შეეყარა, რის გამოც ამ წლის მთელი შემოდგომა და ზამთარი საწოლში გაატარა. საბოლოოდ, 1989 წლის მარტში მან თავის ვაჟ ოტოს უთხრა რომ კვდებოდა. ამის შემდეგ მისმა ოჯახის წევრებმა სასწრაფოდ დაიწყეს თავის მოყრა, თუმცა 1989 წლის 14 მარტს, გამთენიისას 96 წლის ზიტა დე ბურბონ-პარმელი გარდაიცვალა. იგი ჰერცოგ რობერტო I-ის ოცდაოთხი შვილიდან უკანასკნელი დაიღუპა.

მისი ძალზედ პომპეზური დაკრძალვა ამავე წლის 1 აპრილს შედგა ვენაში. ამ დროს მთავრობამ გამონაკლისი დაუშვა და ჰაბსბურგებს მის დაკრძალვაზე დასწრების ნება დართეს.მისი სხეული კაპუცინური ეკლესიის იმპერიულ მავზოლეუმში დაკრძალეს. ამ დაკრძალვას მხოლოდ ჰაბსბურგთა და ბურბონთა დინასტიების 200-მდე წარმომადგენელი დაესწრო, ხოლო 6,000-ზე მეტი უბრალო ადამიანი მივიდა, გარდა პოლიტიკოსების, ჟურნალისტებისა და საერთაშორისო წარმომადგენლებისა. ცნობილია, რომ მას წესი თვით რომის პაპმა იოანე პავლე II-მ აუგო. ზიტას სურვილის მიხედვით, მისი მხოლოდ სხეული დაკრძალეს ვენაში, გული კი შვეიცარიაში გადაასვენეს, სადაც გაატარა უკანასკნელი წლები.

ბეატიფიკაცია და მისი მიზეზები

2009 წლის 10 დეკემბერს, რომის პაპ ბენედიქტე XVI-ის ბრძანებით, ლე მანის არქიეპისკოპოსმა მოახდინა ზიტას ბეატიფიკაცია, ანუ წმინდანად შერაცხვა. ზიტა ყოველწლიურად რამდენიმე თვეს ატარებდა ლე მანის ეპარქიაში, წმინდა სესილიას სააბატოში, სადაც მისი სამი და იყო მონაზვნად აღკვეცილი, მას კი ძალიან უყვარდა მათთან სტუმრობა.

ბეატიფიკაციის მიზეზად პაპმა ზიტას მოწამეობრივი ცხოვრების გზა და კათოლიციზმისადმი გამოჩენილი უზადო ერთგულება დაასახელა, რასაც ბევრი ეწინააღმდეგებოდა, თუმცა, განსაკუთრებით კი უნგრეთის კათოლიკე თეოლოგი ნორბერტ ნაგი. მიუხედავად ამისა, იგი წმინდანად მაინც შერაცხეს, ისევე, როგორც მისი ქმარი, კარლ I.

ბეატიფიკაციის შემდეგ, ზიტა დე ბურბონ-პარმელს, როგორც კათოლიკური ეკლესიის წმინდანს, მიენიჭა ღვთის მსახურის წოდება. მისი ხსენების დღეა 21 ოქტომბერი.

ტიტულები, ჰერალდიკა და ჯილდოები

ტიტულატურა

• 9 მაისი, 1892 - 21 ოქტომბერი, 1911: მისი სამეფო უდიდებულესობა პრინცესა ზიტა დე ბურბონ-პარმელი;
• 21 ოქტომბერი, 1911 - 21 ნოემბერი, 1916: მისი საიმპერატორო და სამეფო უდიდებულესობა ზიტა, ერცჰერცოგინია და კრონპრინცესა ავსტრიისა, პრინცესა უნგრეთისა, ბოჰემიისა და ხორვატიისა, პრინცესა ბურბონ-პარმისა;
• 21 ნოემბერი, 1916 - 11 ნოემბერი, 1918: მისი საიმპერატორო და სამეფო სამოციქულო უმაღლესობა ავსტრიის იმპერატრიცა, დედოფალი უნგრეთისა;
• 11 ნოემბერი, 1918 - 14 მარტი, 1989: მისი საიმპერატორო და სამეფო სამოციქულო უმაღლესობა ავსტრიის იმპერატრიცა, დედოფალი უნგრეთისა (ტიტულარული);
• ასევე, ჩამოგდების შემდეგ მის პასპორტში იგი მოხსენიებული იყო როგორც ბარის ჰერცოგინია, ამერიკაში ცხოვრების დროს კი მოიხსენიებდნენ როგორც ზიტა ფონ ჰაბსბურგ-ლოთარინგიას;
• 10 დეკემბერი, 2009 - დღემდე: ღვთის მსახური, მხოლოდ ბეატიფიკაციის შემდეგ;

გერბი და მონოგრამა

• 
  ზიტას გერბი
• 
  ზიტას საიმპერატორო მონოგრამა

ჯილდოები

დინასტიური ჯილდოები

• ბურბონ-პარმას დინასტიისგან: სარაინდო ორდენი პარმის საჰერცოგოს სამეფო წმინდა სამხედრო კონსტანტინელთა ორდერის წმინდა გიორგის ჯილდო;
• ჰაბსბურგთა დინასტიისგან: ვარსკვლავური ჯვრის საიმპერატორო და სამეფო ორდერი;
• ჰაბსბურგთა დინასტიისგან: დედოფალ ელისაბედის საიმპერატორო და სამეფო ორდერი;

საერთაშორისო ჯილდოები

• პორტუგალიის სამეფო ოჯახისგან: წმინდა იზაბელის სამეფო ორდერი;
• თურქეთის საიმპერატორო ოჯახისგან: ქველმოქმედის საიმპერატორო ორდერი;
• რომის პაპისგან: დეკორაციის ჯილდო;
• მალტის სასულიერო ორდერისგან: მალტის სასულიერო ორდერისის მორჩილების მეორე კლასის ჯილდო;

შვილები

ზიტასა და კარლის შვილები, მარჯვნიდან მარცხნივ: ოტო, ადელჰეიდი, რობერტი, ფელიქსი, კარლი, რუდოლფი, კარლოტა და ელიზაბეთი

სახელი	დაიბადა	გარდაიცვალა	ზოგადი ცნობები
ოტო	20 ნოემბერი, 1912, ვართოლცი, ავსტრია	4 ივლისი, 2011, პოიცკინგი, გერმანია, (98 წლის)	მამის გარდაცვალების შემდეგ ავსტრია-უნგრეთის ტიტულარული იმპერატორი და ტახტის პირველი მემკვიდრე. ცოლად შეირთო რეჯინა საქსენ-მეინინგენი, რომლისგანაც შვიდი შვილი შეეძინა.
ადელჰეიდი	3 იანვარი, 1914, ვენა, ავსტრია	2 ოქტომბერი, 1971, პოიცკინგი, გერმანია, (57 წლის)	გარდაიცვალა გაუთხოვარი და უშვილო.
რობერტი	8 თებერვალი, 1915, ვენა, ავსტრია	7 თებერვალი, 1996, ბაზელი, შვეიცარია, (80 წლის)	ჰაბსბურგ-ესტეს ტიტულარული ერცჰერცოგი. ცოლად შეირთო მარგერიტა სავოია-აოსტელი, რომლისგანაც ხუთი შვილი შეეძინა.
ფელიქსი	31 მაისი, 1916, ვენა, ავსტრია	6 სექტემბერი, 2011, მეხიკო, მექსიკა, (95 წლის)	ცოლად შეირთო ანა ევგენია დე არენბერგი, რომელთანაც შეეძინა შვიდი შვილი.
კარლ ლუდვიგი	10 მარტი, 1918, ბადენი, ავსტრია	11 დეკემბერი, 2007, ბრიუსელი, ბელგია, (89 წლის)	ცოლად შეირთო იოლანდა ლინიელი, რომლისგანაც შეეძინა ოთხი შვილი.
რუდოლფი	5 სექტემბერი, 1919, პრანგინი, შვეიცარია	15 მაისი, 2010, ბრიუსელი, ბელგია, (90 წლის)	პირველად იქორწინა გრაფინია ქსენია ჩერნიჩევა-ბეზობრასოვა, რომლისგანაც ხუთი შვილი ეყოლა, თუმცა მისი დაღუპვის შემდეგ მეორედ იქორწინა პრინცესა ანა გაბრიელა ვრედელზე.
კარლოტა	1 მარტი, 1921, პრანგინი, შვეიცარია	23 ივლისი, 1989, მიუნხენი, გერმანია, (68 წლის)	ცოლად გაჰყვა მეკლენბურგ-შტრელიცის ტიტულარულ დიდ ჰერცოგ გეორგს, თუმცა შვილები არ ჰყოლია.
ელიზაბეთი	31 მაისი, 1922, მადრიდი, ესპანეთი	6 იანვარი, 1993, ვალდშტეინი, გერმანია, (70 წლის)	ცოლად გაჰყვა ლიხტენშტეინის პრინც ჰაინრიხს, რომლისგანაც შეეძინა ხუთი შვილი.

წარმომავლობა

ლიტერატურა

• Beeche, Arturo & McIntosh, David. (2005). Empress Zita of Austria, Queen of Hungary (1892–1989) Eurohistory. ASIN: B000F1PHOI
• Bogle, James and Joanna. (1990). A Heart for Europe: The Lives of Emperor Charles and Empress Zita of Austria-Hungary, Fowler Wright, 1990, ISBN 0-85244-173-8
• Brook-Shepherd, Gordon. (1991). The Last Empress – The Life and Times of Zita of Austria-Hungary 1893–1989. Harper-Collins. ISBN 0-00-215861-2
• Harding, Bertita. (1939). Imperial Twilight: The Story of Karl and Zita of Hungary. Bobbs-Merrill Company Publishers. ASIN: B000J0DDQO
• Bernhard A. Macek: Kaiser Karl I. Der letzte Kaiser Österreichs. Ein biografischer Bilderbogen, Sutton Verlag, Erfurt 2012, ISBN 978-3-9540-0076-0
• Debris, Cyrille. (2013). Zita, Portrait intime d'une imperatrice. Cerf, Paris, 2013, ISBN 978-2-204-10085-4
• Josef Gelmi: Der letzte Kaiser: Karl I. (1887–1922) und Tirol. Tyrolia, 2004, ISBN 3-7022-2619-2, S. 97–98.
• Jan Mikrut (Hrsg.): Kaiser Karl I. (IV.) als Christ, Staatsmann, Ehemann und Familienvater. Band 1 der Reihe Veröffentlichungen des Internationalen Forschungsinstituts zur Förderung der Kirchengeschichte in Mitteleuropa. Dom, 2004, ISBN 3-85351-188-0, S. 197; bzw:
• Friedrich Weissensteiner: Franz Ferdinand. Der verhinderte Herrscher, Österreichischer Bundesverlag, Wien 1893, ISBN 3-215-04828-0, S. 156

კომენტარები

ზიტა დე ბურბონ-პარმელი ბურბონები დაიბადა: 9 მაისი 1892 გარდაიცვალა: 14 მარტი 1989
წინამორბედი: ელისაბედ ბავარიელი	ავსტრია-უნგრეთის იმპერატრიცა 1916-1918	შემდეგი: იმპერია დაიშალა