ვანი

ვანი — ქალაქი დასავლეთ საქართველოში (იმერეთის მხარე), ვანის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. ცნობილია ანტიკური ნაქალაქარით და მასთან დაკავშირებული მუზეუმით. 2014 წლის აღწერით ქალაქში 3 744 მცხოვრებია.

ქალაქი
ვანი
თავისუფლების ქუჩა
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	იმერეთის მხარეიმერეთის მხარე
მუნიციპალიტეტი	ვანის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	42°05′02″ ჩ. გ. 42°30′43″ ა. გ.
დაარსდა	1981
ამჟამინდელი სტატუსი	1981
ცენტრის სიმაღლე	60 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	3744 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 99,9 %
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995 432
საფოსტო ინდექსი	1900
ოფიციალური საიტი	https://vani.gov.ge/
ვანი ვიკისაწყობში

გეოგრაფია და კლიმატი

მდ. სულორი ვანის ტერიტორიაზე.

ვანი მდებარეობს იმერეთის დაბლობზე, მდ. სულორის (რიონის მარცხენა შენაკადი) ნაპირას, ბაღდათი–დაფნარის საავტომობილო გზაზე, ზღვის დონიდან 60 მ-ზე. თბილისიდან დაშორებულია 276 კმ-ით, სამტრედიიდან (უახლოესი რკინიგზის სადგური) — 23 კმ-ით, ქუთაისის საერთაშორისო აეროპორტიდან (უახლოესი აეროპორტი) — 35 კმ-ით.

ვანში ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავაა. იცის თბილი ზამთარი და ცხელი ზაფხული. საშუალო წლიური ტემპერატურა 13,9°C, იანვრის საშუალო ტემპერატურა 4,1°C, ივლისის — 23,4°C. ნალექები 1380 მმ წელიწადში.

ისტორია

ქ. ვანი, ცენტრში — საკათედრო ტაძარი (ხედი ახვლედიანების გორიდან, 2010 წ.).

ვანის ანტიკური ნაქალაქარი.

არქეოლოგიური საგანძური ვანის ნაქალაქარიდან.

ვანის სინაგოგა (XIX საუკუნე).

ქალაქის დასახელება, საქართველოს სხვა ანალოგიური ტოპონიმების მსგავსად, წარმოდგება ძველქართული სიტყვიდან „ვანი“, რაც „სახლს“, „სადგურს“, „დაბას“, „საცხოვრებელს“ ნიშნავს. ანტიკურ ხანაში აქ მდებარეობდა ძველი კოლხეთის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ქალაქი, რომელმაც აყვავებას მიაღწია ძვ. წ. VI–IV საუკუნეებში. ნაქალაქარი მდებარეობს თანამედროვე ვანის დასავლეთ განაპირას ახვლედიანების ბორცვის სახელით ცნობილ ადგილზე. უძველესი დასახლებების ნაშთები გამოვლენილია აგრეთვე ვანის ირგვლივ ტერიტორიაზე, რომელსაც არქეოლოგები პირობითად „ვანის ქვეყანას“ უწოდებენ (კეჭინარა, ციხესულორი, გორა, ბაგინეთი, ინაშაური, სულორი, ძულუხი, ბუღნარა, ბზვანი და სხვ.).

იმერეთის იმ მხარეს, სადაც ვანი მდებარეობს, XVIII საუკუნის ქართველი გეოგრაფი ვახუშტი ბატონიშვილი საჩინოს სახელწოდებით მოიხსენიებს. ამ მხარის უძველესი წარჩინებული გვარი ჩიჯავაძე იყო, შემდეგ აქ მამულებს ასევე ფლობდნენ ლორთქიფანიძეები და XVIII საუკუნეში ლეჩხუმიდან გადმოსახლებული ახვლედიანები. XIX-XX საუკუნეებში ვანის ეკონომიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ადგილობრივი ებრაული თემი, რომელსაც აქ სინაგოგაც ჰქონდა.

სოფელში ძვირფასი ანტიკური ნივთების შემთხვევითი აღმოჩენების შესახებ ცნობები 1850-იანი წლებიდან პერიოდულად ქვეყნდებოდა საქართველოს ჟურნალ-გაზეთებში. 1896 წელს ვანში სადაზვერვო გათხრები ჩაატარა ექვთიმე თაყაიშვილმა. მანვე შეკრიბა და გამოსცა ვანის სიძველეების, მათ შორის ვანის (ახლანდ. ზედა ვანის) მთავარანგელოზის ეკლესიაში დაცული XII-XIII საუკუნეების ოთხთავის ხელნაწერის აღწერილობა. 1947 წელს დაიწყო ვანის ნაქალაქარის გეგმაზომიერი არქეოლოგიური შესწავლა.

XX საუკუნის 20-იანი წლების დასაწყისისთვის ჩამოყალიბდა 3 სოფელი: ქვედა ვანი (შემდგომში — ვანი), ზედა ვანი და გაღმა ვანი. 1930 წელს სოფელი ვანი ახალშექმნილი ვანის რაიონის ცენტრი გახდა, 1961 წელს მიენიჭა დაბის, ხოლო 1981 წელს — ქალაქის სტატუსი. ქალაქს შეუერთდა სულორის მარცხენა ნაპირზე მდებარე სოფელი გაღმა ვანიც. საბჭოთა პერიოდში ვანში მუშაობდა ღვინის, საკონსერვო, კირის და საგრენაჟო ქარხნები, ადგილობრივი მრეწველობის და ცეკავშირის საწარმოო კომბინატები. თანამედროვე ვანში არის სოფლის მეურნეობის პროდუქციის გადასამუშავებელი და საყოფაცხოვრებო მომსახურების საწარმოები, სკოლამდელი დაწესებულებები, საჯარო სკოლები, სახალხო თეატრი და სხვ.

კულტურა და რელიგია

ქალაქის მთავარი ღირშესანიშნაობაა ოთარ ლორთქიფანიძის სახელობის ვანის არქეოლოგიური მუზეუმ-ნაკრძალი (ოთარ ლორთქიფანიძის ქ. №32). ვანში ასევე არის სახვითი ხელოვნების მუზეუმი (სოლომონ II-ის ქ. №2; ორივე მუზეუმი გაიხსნა 1985 წელს). ქალაქში მოქმედებს კ. საკანდელიძის სახელობის სახალხო თეატრი (დაარსდა 1930 წელს).

ვანში არის საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ვანისა და ბაღდათის ეპარქიის რეზიდენცია და ქალაქის ცენტრში აღმართული წმ. ზაბულონისა და სოსანას სახელობის საკათედრო ტაძარი (აგებულია 2000-2010 წლებში). ტაძრის კურთხევის დღეს უკავშირდება „ვანელობის“ სახალხო დღესასწაული, რომელიც 2010 წლიდან ყოველწლიურად 2 ივნისს აღინიშნება.

ვანის ტერიტორიაზე შემორჩენილია გვიანი შუასაუკუნეების 2 ციხის ნანგრევები: „საჩინო“ (მშვიდობის გორაზე) და „სებეკა“ (საავადმყოფოს ახლოს ბორცვზე), აქვე ჩიჯავაძეების მცირე ზომის კარის ეკლესიის ნანგრევები.

დემოგრაფია

2014 წლის აღწერის მონაცემებით ვანში ცხოვრობს 3 744 ადამიანი. ეთნიკური შემადგენლობის მიხედვით ქალაქის მოსახლეობა ქართულია (დაახლ. 100 %).

აღწერის წელი	მოსახლეობა	კაცი	ქალი
1908	2328
1989	6404	--	--
2002	4641	--	--
2014	3744	1753	1991

ცნობილი ადამიანები

იხილეთ აგრეთვე ვანის მუნიციპალიტეტში დაბადებული გამოჩენილი პიროვნებები.

• გიორგი ძიგვაშვილი — პოეტი
• პავლე აბრამიძე — საბჭოთა გენერალ-მაიორი
• ზაზა ტყეშელაშვილი — ქართველი წესების გარეშე მებრძოლი და თავისუფალი სტილით მოჭიდავე
• შაბთაი ცური (შოთა ცოციაშვილი) — ქართველი ებრაელი პოლიტიკოსი და დიპლომატი
• ოთარ ჩახუნაშვილი — ქართველი ექიმი
• სერგო ჩახუნაშვილი — ქართველი ექიმი

დაძმობილებული ქალაქები

• ფალონი, აშშ
• აშკელონი, ისრაელი
• პროსერი, აშშ
• ამვროსიევკა, უკრაინა

ლიტერატურა

• თაყაიშვილი ე., არხეოლოგიური მოგზაურობანი და შენიშვნანი, წგ. I, ტფ., 1907. — გვ. 1-18.
• „საქართველოს არქეოლოგია“ / რედ: აფაქიძე ა., თბილისი: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1959. — გვ. 232-236.
• ვანი: არქეოლოგიური გათხრები 1947–1969, ტ. I, თბ., 1972; ტ. II, თბ., 1976; ტ. III, თბ., 1977.

• ვანი // ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 291.

• ვანი // ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 3, თბ., 2014. — გვ. ?.

• ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი, გვ. 454-472, თბ., 2013 წელი.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ვანი

• ვანის მუნიციპალიტეტის საიტი დაარქივებული 2013-05-24 საიტზე Wayback Machine.