გარეული მტრედი
გარეული მტრედი[1] ან ვეჟანი მტრედი[2] (ლათ. Columba livia) — ფრინველი მტრედისებრთა ოჯახისა. საკმაოდ მსხვილი მტრედია. მისი სხეულის სიგრძეა 29–36 სმ, ფრთის შლილი 50–67 სმ, ხოლო მასა 265–380 გ.[3] შეფერილია ღია ნაცრისფრად. თავი, კისერი და მკერდი ვეჟანი აქვს, რომელსაც დაჰკრავს მომწვანო-მოყვითალო ლითონისებრი ბზინვარება. ფრთებზე გასდევს მუქი ზოლები. წააგავს ქედანსა და გვიძინს. ფრთები ფართო და წამახვილებულია, კუდი მომრგვალებული, რომლის ბოლო მუქია, დანარჩენი ღია. ფეხები შეფერილია ვარდისფერიდან მონაცრისფრო-შავამდე, ზოგიერთ ინდივიდს ისინი შებუმბლული აქვს.[4] საერთოდ, განსხვავდება ქალაქისა და სოფლის და ველურ ბუნებაში მცხოვრები გარეული მტრედების შეფერილობანი. ნისკარტი ფიქალისფერი-შავი აქვს, რომლის ძირზე ამოზრდილია ცვილიანა. სქესობრივი დიმორფიზმი არ ახასიათებს. ახალგაზრდა, 6–8 თვემდე ინდივიდები მოწითალო-მონაცრისფრო ფერისანი არიან.[4] გადაადგილდება მიწაზეც და ცაშიც, შეუძლია ხეებზე გაჩერებაც. ფრენისას ავითარებს 185 კმ/სთ სიჩქარეს.[5] გავრცელებულია ევროპაში (მათ შორის საქართველოშიც, ფრაგმენტულად მცირე, ცენტრალურ, სამხრეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, აგრეთვე ავსტრალიაში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ (მცირედ) ამერიკებში. ბინადრობს მინდვრებში, კლდოვან და ადამიანებით დასახლებულ ადგილებში. დაწყვილებას იწყებენ გაზაფხულის დასაწყისში.[6] წელიწადში ბუდობენ 7–8-ჯერ. დედალი დებს 2 (იშვიათად 1) კვერცხს ორი დღე-ღამის ინტერვალით. ისინი თეთრია, ნაჭუჭი — გლუვი და ბრჭყვიალა, ზომებით 35×25-დან 43×32 სმ-მდე.[7] ორივე მშობელი რიგრიგობით კრუხობს, მაგრამ დედალი უფრო მეტ დროს ატარებს ბუდეში. ინკუბაცია გრძელდება 16–19 დღე-ღამე.[8][9] თავდაპირველად ბარტყებს ჩიჩახვიდან ამოღებული საკვებით, ე. წ. „ჩიტის რძით“ კვებავს. შემდეგ მათ რაციონში ემატება მცენარეთა თესლები. ისინი ფრენას 35–37 დღეში სწავლობენ.[8][9] ზრდასრულობას 5–7 თვეში აღწევენ. გარეული მტრედი იკვებება თესლებით, კენკრითა და ნაყოფებით. მისი ბუნებრივი მტრები არიან: შავარდენი, ალალი, მთის არწივი, ჩვეულებრივი და ბეღურასებრი კირკიტა, მიმინო, ოლოლი, ვირჯინიული ზარნაშო, კატა, ოპოსუმი, ენოტი, მელა და სხვ.
| გარეული მტრედი | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Columba livia (Gmelin, 1789) | |||||||||||||||
| დაცვის სტატუსი | |||||||||||||||
 IUCN 3.1 Least Concern : 22690066 | |||||||||||||||
| გავრცელება | |||||||||||||||
 თავდაპირველი არეალი
გაფართოების არეალი | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ლიტერატურა რედაქტირება
- Аринина А. В., Рахимов И. И. Адаптивные особенности сизого голубя (Columba livia) в условиях урбанизированной среды (на примере города Казани). — Казань: Новое знание, 2008. — 162 с.
- Аринина А. В., Рахимов И. И. Экология сизого голубя (Сolumba livia l.) в условиях урбанизированной среды города Казани დაარქივებული 2018-04-03 საიტზე Wayback Machine. / Рец.: д.б.н. Л. В. Маловичко (Москва), к.б.н. В. И. Гаранин (Казань). — Казань, 2013. — 183 с.
- ვ. ბურჯანაძე, მონადირის ცნობარი, გვ. 25–26, თბ.: „საბჭოთა საქართველო“, 1969.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 187.
- ↑ მონადირის ცნობარი, გვ. 25.
- ↑ Johnston R. F. Rock Pigeon (Columba livia) // The Birds of North America / A. Poole (Ed.). — Ithaca, NY, USA: Cornell Laboratory of Ornithology. — 1992. — No. 13. — Retrieved May 30, 2017, from The Birds of North America.
- ↑ 4.0 4.1 Cool Facts about Pigeons (ინგლისური). Cornell Lab of Ornithology.
- ↑ Jackson J. A., Bock W. J., Olendorf D. Grzimek’s Animal Life Encyclopedia: Birds. — 2nd edn. — Gale Cengage, 2002. — 635 p. — ISBN 978-0787657840. (ინგლისური)
- ↑ მონადირის ცნობარი, გვ. 26.
- ↑ Рябицев В. К. Птицы Урала, Приуралья и Западной Сибири: Справочник-определитель. — Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2001. — 608 с. — ISBN 5-7525-0825-8.
- ↑ 8.0 8.1 Non-Passerines // The Birds of the Western Palearctic / [edited by] D. W. Snow, C. M. Perrins. — Oxford University Press, 1998. — Т. 1. — 1830 p. — ISBN 019854099X.
- ↑ 9.0 9.1 Paul R. Ehrlich, David S. Dobkin, Darryl Wheye. The Birdwatcher’s Handbook: A Guide to the Natural History of the Birds of Britain and Europe. — Oxford University Press, 1994. — 704 p. — ISBN 978-0198584070.