ბესარიონი (ბარათაშვილ-ორბელიშვილი)

ბესარიონი (ბეჟანის ძე ბარათაშვილ-ორბელიშვილი; დ. ? — გ. 1737) — აღმოსავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი 1724-1737 წლებში (ინთრონიზაცია აღესრულა დაგვიანებით 1730 წლის 7 თებერვალს, საფიქრებელია, რომ ამის მიზეზი იყო ოსმალეთში ვიზიტით მყოფი დომენტი IV–ის დაბრუნების მოლოდინი, რომელიც საბოლოოდ გადასახლებული იქნა სულთნის მიერ და მხოლოდ 1737 წელს მიეცა სამშობლოში დაბრუნების უფლება), სასულიერო მწერალი.

ბიოგრაფია

1680-1724 წლებში გარეჯის იოანე ნათლისმცემლის მონასტრის მღვდელ-მონაზონია. ვახტანგ VI რუსეთში გამგზავრებისა და დომენტი IV კათოლიკოსის ლორეს ციხეში შეხიზვნის შემდეგ „ბესარიონ დაიპყრა იესეს გამო კათალიკოზობა“. დომენტი კათოლიკოსი ამჯერად მალე დაუბრუნდა საკათოლიკოსო ტახტს, რადგანაც „... მოინდო ფაშამ კათალიკოზი დომენტი...“, თუმცა მალე კათოლიკოსი თავად „...ევედრა, რათა წარავლინოს წინაშე ხონთქარისა, რამეთუ ჰგონებდა მუნიდამ ლხინებასა რასმე ქართლისასა...“ 1725 წელს „დომენტის წარსვლის შემდეგ ერწმუნა კათალიკოზობის კათედრა დავით გარეჯის ბერს ბესარიონ ბარათაშვილ-ორბელიანს, ბეჟან ბარათაშვილის ძეს, ავქსონს გრდემლისას“.

ბესარიონ ბარათაშვილის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოღვაწეობის შესახებ არსებული ცნობები მეტად მწირია. ის ჯერ კიდევ ბერობაში მოუწოდებდა მამია III გურიელს მის საბატონოში ტყვის სყიდვის აკრძალვისაკენ. საინტერესოა ასევე მის მიერ 1733 წელს კონსტანტინე II კახთ ბატონის გარდაცვალების შემდეგ ასტრახანში ვახტანგ მეექვსისა და ბაქარ ბატონიშვილისადმი გაგზავნილი წერილი, საიდანაც კარგად ჩანს ბესარიონ კათოლიკოსის არსებული პოლიტიკური ვითარების რეალურად შეფასების უნარი. აღნიშნულ წერილში ბესარიონ კათოლიკოსი დაჟინებით მოითხოვს ვახტანგისაგან სამშობლოში დაბრუნებას, აღუწერს რა საამისოდ ხელსაყრელ პოლიტიკურ სიტუაციას და ქვეყნის სათავეში ჩადგომას თხოვს.

ბესარიონ ბარათაშვილ-ორბელიშვილი გარეჯის ლიტერატურული სკოლის თვალსაჩინო წარმომადგენელია. ის სრულყოფილად ფლობდა ძველ ქართულ ენას, იყო ფილოსოფიურ-დოგმატიკური და პოლემიკური მწერლობის შესანიშნავი მცოდნე, შემდგენელი ქართველ წმინდანთა საკითხავების ახალი კრებულისა. მას მიეწერება ქართული „ჰაგიოგრაფიული კრებული“-ს II რედაქცია: დომენტი კათოლიკოსის ინიციატივით შედგენილი ადრინდელი კრებული ბესარიონმა შეავსო ახალი თხზულებებით (რაჟდენ პირველმოწამის, მეფე ლუარსაბ II-ის, ბიძინა ჩოლოყაშვილის, შალვა და ელიზბარ ერისთავების ცხოვრებანი). ბესარიონს მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის ქართული ლიტურგიკული და პოლემიკური მწერლობის განვითარებაშიც. სლავურ-რუსულ პროლოგ-სვინაქსარების მიხედვით მან შეადგინა „სადღესასწაულო“-ს ახალი რედაქცია. საქართველოში მართლმადიდებლური რწმენის დასაცავად კათოლიკობისა და კათოლიკური ეკლესიის წინააღმდეგ დაწერა პოლემიკურ-დოგმატიკური თხზულება „გრდემლი“.

„ქართლის ცხოვრების“ თანახმად, „მოკუდა ბესარიონ კათალიკოზი. შემდგომად მოვიდა კათალიკოზი დომენტი სტამბოლიდამ იმერეთს, მოიყვანეს იგივე კათალიკოზად“.

იხილეთ აგრეთვე

• საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურები

ლიტერატურა

• ლომინაძე ბ., ქავთარია მ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 339.
• წიგნნი ძუელისა აღთქმისანი, ნაკვეთი 1, მეცნირება, 1989 წ., გვ.604;