ბერბერო-ლიბიური ენები
ბერბერო-ლიბიური ენები (ბერბერულად: ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ; იკითხება როგორც: ტამაჟით) — ბერბერების ენა, შედის აფრაზიული ენების ოჯახში. ამ ენებზე მოსაუბრე ადამიანთა ზუსტი რაოდენობა ცნობილი არ არის და დაახლოებით 17-დან 25 მილიონამდე ადამიანს შეადგენს. სახელწოდება „ბერბერი“ მომდინარეობს ბერძნულიდან βάρβαροι, ლათ. barbari, და არაბ. ʔal-barbaru. სახელწოდება „ბერბერო-ლივიური“ მიუთითებს ნათესაობრივ კავშირს უძველეს ჩრდილოეთ აფრიკულ ენებთან („ლიბიურთან“), რომლის ზუსტი ურთიერთობა თანამედროვე ბერბერო-ლიბიურ ენებთან არ არის მთლად ნათელი
| ბერბერო-ლიბიური ენები ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ტამაჟით ან ტამაჟიტ | |
| გავრცელებულია | ალჟირი; ასევე: ლიბია, მალი, ნიგერი, ტუნისი, ბურკინა-ფასო, ეგვიპტე და მავრიტანია |
| მოლაპარაკეთა რაოდენობა | დაახლ. 15 მილიონი |
| ლინგვისტური კლასიფიკაცია | აფრაზიული ენები
|
| ენის კოდები | ISO 639-2 და 639-5: ber |
გავრცელები არელი რედაქტირება
ბერბერო-ლიბიური ენები გავრცელებულია ჩრდილოეთ აფრიკაში,სამხრეთით ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მდინარე სენეგალამდე და მდინარე ნიგერმდე,აღმოსავლეთით ატლანტის სანაპიროდან დასავლეთ ეგვიპტემდე. ისინი წარმოდგენილი არიან შემდეგ ქვეყნებში:
- მაროკო (9 - ზე მეტი),
- ალჟირი (4,7 მილ.),
- ტუნისი (30 ათასი.),
- ლიბია ( 200 ათასი.),
- ნიგერი (700 ათასი.),
- მალი (450 ათასი.),
- მავრიტანია (200—300 ადამიანი.),
- ეგვიპტე (10 ათასი.),
- ბურკინა-ფასო ( 200 ათასი.),
კლასიფიკაცია რედაქტირება
საერთოდ აღიარებულია დაყოფა დასავლეთის, ჩრდილოეთის და სამხრეთის შტოებად. ცალკე განიხილება ძველი ლიბიური ენა, რომელზეც ცოტა რმაა ცნობილი.სულ ცნობილია 45 ცოცხალი და რამდენიმე მკვდარი ენა.
დასავლეთის შტო რედაქტირება
შედის ერთი ენა - ზენგა (200—300 ადამიანი).
ჩრდილო ბერბერული შტო რედაქტირება
- შედის 3 ჯგუფი: ატლასური, ზენეტური და კაბილური.
აღმოსავლეთ ბერბერული შტო რედაქტირება
ხშირად განიხილება როგორც 2 დამოუკიდებელი შტო, სხვადასხვა შემადგენლბით. შედის 7 ცოცხალი და მინიმუმ 1 მკვდარი ენა:
ტუარეგული იგივე სამხრეთ ბერბერული შტო რედაქტირება
დაახლოებით 1,9 მილიონი მოსაუბრე ამ ენებზე გავრცელებულია საჰარაში: იყოფა 3 ჯგუფად.
- ჩრდილო ტუარეგული ჯგუფი (76 ათასი.)
- სამხ.-დასა.-ტუარეგული ჯგუფი(480 ათასი.)
- სამხ.-აღმო.-ტუარეგული' ჯგუფი(1,3 მლიონი)
ლიტერატურა რედაქტირება
- Medieval Berber Orthography, Boogert, Leiden University [1] დაარქივებული 2015-01-12 საიტზე Wayback Machine.
- Ethnologue entry for Berber languages
- Brett, Michael; & Fentress, Elizabeth (1997). The Berbers (The Peoples of Africa). ISBN 0-631-16852-4. ISBN 0-631-20767-8 (Pbk).
- Abdel-Masish, Ernest T. 1971. A Reference Grammar of Tamazight (Middle Atlas Berber). Ann Arbor: Center for Near Eastern and North African Studies, The University of Michigan
- Basset, André. 1952. La langue berbère. Handbook of African Languages 1, ser. ed. Daryll Forde. London: Oxford University Press
- Chaker, Salem. 1995. Linguistique berbère: Études de syntaxe et de diachronie. M. S.—Ussun amaziɣ 8, ser. ed. Salem Chaker. Paris and Leuven: Uitgeverij Peeters
- Dallet, Jean-Marie. 1982. Dictionnaire kabyle–français, parler des At Mangellet, Algérie. Études etholinguistiques Maghreb–Sahara 1, ser. eds. Salem Chaker, and Marceau Gast. Paris: Société d’études linguistiques et anthropologiques de France
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- Map of Tamazight language from the LL-Map Project დაარქივებული 2011-06-24 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
- Information about Tamazight language from the MultiTree Project (ინგლისური)
- The Tamazight Language Profile (ინგლისური)
- Etymolgy of "Berber" (ინგლისური)
- Etymology of "Amazigh" (ინგლისური)
- Early Christian history of Berbers (ინგლისური)
- Tawiza Amazigh Monthly newspaper დაარქივებული 2011-08-30 საიტზე Wayback Machine. (ფრანგული)
- Amuddu n-Umsiggel – a philosophical Berber story (ინგლისური)
- Interview with Karl-G. Prasse (source) დაარქივებული 2008-05-03 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)