ბაქოს სომხური ეკლესია
წმიდა გრიგოლ განმანათლებლის ეკლესია, ან ბაქოს სომხური ეკლესია (სომხ. Բաքվի հայկական եկեղեցի, აზერ. Bakı erməni kilsəsi) — ძველი სომხური სამოციქულო ეკლესია ბაქოს ცენტრალურ შადრევანთა მოედანზე. აზერბაიჯანში, ბაქოში 1869 წელს დასრულდა ორი სომხური ეკლესიiდან ერთ-ერთი, რომელიც გადაურჩა საბჭოთა ანტირელიგიურ კამპანიას. დღესდღეობით ეს არის ერთადერთი სომხური ძეგლი, რომელიც მდებარეობს ბაქოში.[1]
ისტორია რედაქტირება
ეკლესია აშენდა 1863-1869 წლებში, კარლ ჰიპიუსის დიზაინით ( გერმანელი არქიტექტორი1833—1880 წწ.).[2] ეკლესია აკურთხა დანიელ შაჰნაზარიანცმა, შამახის ეპარქიის ეპისკოპოსმა, 1863 წლის ივნისში. მშენებლობა დაფინანსდა ჯავად მელიქიანცის მიერ (სომეხი ქველმოქმედი და ბაქოში მდებარე პირველი პარაფინის ქარხნის დამაარსებელი). ეკლესია ასევე აკურთხა 1869 წლის 4 მაისს მთავარეპისკოპოსმა ანდრეას ანდრეასიანმა. ეკლესიის გვერდით, ბაქოს სომეხთა ქველმოქმედმა საზოგადოებამ 1866 წელს დააარსა ქალთა სკოლა, ხოლო 1870 წელს კი ბიბლიოთეკა.[3]
1903 წელს რუსეთის მთავრობის გადაწყვეტილებას სომხური ეკლესიის ქონების ჩამორთმევის შესახებ, სომხებში წინააღმდეგობა გამოიწვია. ეკლესია გადაიქცა შეტაკების ადგილად 1903 წლის 2 სექტემბერს, შეტაკებაში მონაწილეობდნენ რუსების კაზაკთა ჯარისკაცები და სომეხთა ნაციონალისტი აქტივისტები. დაპირისპირება ღამით ძალადობაში გადაიზარდა, რამაც სომხების მხრიდან გამოიწვია 11 სომეხის დაღუპვა, ხოლო 45-ის დაზიანება.[4]
1918 წლის 15 სექტემბერს ეკლესიას თავს დაესხნენ და გაძარცვეს ოსმალეთის შეიარაღებულმა ძალებმა. 1919 წლის 11 ივნისს ოსმალეთ-აზერბაიჯანული ჯარები შევიდნენ ეკლესიაში და აწარმოეს იარაღის ჩხრეკა. მას შემდეგ, რაც იარაღი ვერ იპოვნეს შიგნით, ჯარისკაცებმა ესროლეს ეკლესიის კედლებს. [5]
1920 წელს ეს ეკლესია გახდა აზერბაიჯანისა და თურქმენეთის სომხური სამოციქულო ეპარქიის საკათედრო ტაძარი. [6] იგი გადაურჩა საბჭოთა კავშირის 1920-იან და 1930-იანი წლების ათეისტურ პოლიტიკას, რამაც ბაქოში ორი სომხური ეკლესის განადგურება გამოიწვია.[6] ეკლესია ხელახლა გაიხსნა 1945 წელს და შედიოდა აზერბაიჯანის ეპარქიის შემადგენლობაში.[6]
სომხების ვიზიტები რედაქტირება
2010 წლის აპრილში ეკლესიას ეწვია კათალიკოსი გარეგინ II, სომეხთა სამოციქულო ეკლესიის წინამძღვარი. ეკლესიაში კათალიკოსი ლოცულობდა და მღეროდა შუა საუკუნეების საგალობლებს. მან იმედი გამოთქვა, რომ ეკლესია საბოლოოდ „გახსნის თავის კარს მორწმუნეთათვის“.[7] ეს იყო პირველი შემთხვევა 1990 წლიდან მოყოლებული, როდესაც ეკლესიაში ლოცვა ისმოდა. [8]
2012 წლის აპრილში ეკლესიას ეწვია საპარლამენტო ასამბლეის სხდომაში მონაწილე სომხური დელეგაცია.[9] 2017 წლის სექტემბერის ვიზიტის დროს სომხური დელეგაციის წევრებმა ეკლესია და მისი მიმდებარე ტერიტორია დახურეს.[10][11]
გალერეა რედაქტირება
ლიტერატურა რედაქტირება
- de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-1945-9.
- Stepanyan, G. S. (2009). „Համառոտ ակնարկ Բաքվի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու պատմության [A Brief Review of the History of St.Gregory the Illuminator Church in Baku]“. Lraber Hasarakakan Gitutyunneri (სომხური) (3): 45–59. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-11-17. ციტირების თარიღი: 2019-11-03.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ de Waal 2003, p. 103.
- ↑ Harutyunyan, Lilit (8 April 2018). „Судьба армянской церкви в Баку, или Зачем азербайджанки посещали Сурб Григор Лусаворич“. armeniasputnik.am (რუსული). Sputnik.
- ↑ Stepanyan 2009, p. 47.
- ↑ Stepanyan 2009, p. 53.
- ↑ Stepanyan 2009, pp. 53–54.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Stepanyan 2009, p. 54.
- ↑ „Armenia Church Leader Meets Azerbaijani President“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 27 April 2010.
- ↑ „After decades Armenian prayer and Armenian church psalm was heard in the Baku St. Grigor Lusavorich Armenian Church“. Armenpress. 27 April 2010.
- ↑ Հայկական պատվիրակությունը Բաքվում այցելել է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի [Armenian delegation visited Saint Gregory the Illuminator Church in Baku] hy. Armenian Ministry of Diaspora (via Armenpress) (5 April 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 მარტი 2017. ციტირების თარიღი: 3 ნოემბერი 2019.
- ↑ „Yerevan delegates banned from entering Armenian Church in Baku, territory closed“. Armenpress. 23 September 2017.
- ↑ „Armenia MPs not permitted to enter Armenian church in Baku“. news.am. 23 September 2017.