აპოლონ წულაძე

აპოლონ იოანეს ძე წულაძე (დ. 1884, ჭანჭათი ― გ. 1942, თბილისი) — ქართველი მეფუტკრე, ეთნოგრაფი, ჟურნალისტი. ქართულ ენაზე მეფუტკრეობის შესახებ პირველი წიგნის ავტორი. 1915 წელს, აპოლონ წულაძის კაპიტალურმა ნაშრომმა „ფუტკარი და მეფუტკრეობა“ სოფლის მეუნეობის პროდუქციის საერთო კავკასიურ გამოფენაზე ოქროს მედალი დაიმსახურა.

აპოლონ წულაძე
დაბადების თარიღი	1884 ჭანჭათი, ოზურგეთის მაზრა
გარდაცვალების თარიღი	1942 თბილისი, საქართველოს სსრ
ალმა-მატერი	წინამძღვრიანთკარის სასოფლო-სამეურნეო სკოლა
საქმიანობა	მეფუტკრე
პარტია	მენშევიკი
მეუღლე(ები)	თაფლო კალანდაძე
მშობლები	მამა: იოანე წულაძე

ბიოგრაფია

აპოლონ წულაძე დაიბადა 1884 წელს წელს ოზურგეთის მაზრაში, სოფელ ჭანჭათში, მღვდლის იოანე წულაძის ოჯახში. ჰყავდა ორი ძმა ლავრენტი და ათინოგენი. გვარ წულაძის წარმოშობის შესახებ მოგვიანებით თავად წერდა:

„ჩემი ძველები გურიაში გადმოსულან ღორჯომიდან. იქ ახლაც არიან წუნაძეები და ტუნაძეები, რომლებიც აჭარაში მესხეთიდან მოხვდნენ. ნამდვილად არ ვიცი ჩემი ძველი წუნაძე იყო თუ ტუნაძე, მაგრამ რადგან დღევანდელ დღეს ვწუნობ, მირჩევნია ვიყო წუნაძე და არა წულაძე.“

წერა-კითხვა და-ძმებთან ერთად შეისწავლა. 1880 წელს მიაბარეს ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებელში, საიდანაც მალე გარიცხეს, მაგრამ მალევე დააბრუნეს უკან. ისიდორე რამიშვილის რჩევით იგი მიაბარეს წინამძღვრიანთკარის სასოფლო-სამეურნეო სკოლაში. იქ ასწავლიდნენ რუსეთის იმპერიაში განთქმული მეფუტკრეები: ალექსანდრე რობაქიძე, ნიკოლაი შავროვი და კონსტანტინე გორბაჩოვი. წინამძღვრიანთკარში წულაძემ საფუძვლიანად შეიწავლა მეფუტკრეობა.

სასოფლო-სამეურნეო სკოლის დასრულების შემდეგ წულაძე სამრევლო სკოლაში სწავლობდა. სწავლის დასრულების შემდეგ თავად ასწავლიდა მეფუტკრეობასა და მეაბრეშუმეობას. წულაძე დადიოდა საქართველოს ყველა კუთხეში და თანამედროვე მეფუტკრეობის, სათაფლე ყვავილოვანი მცენერეებისა და დადანის სისტემის სკების გავრცელების აგიტაციას ეწეოდა. ქართულ ენაზე მეფუტკრეობის შესახებ პირველი ნაშრომები სწორედ აპოლონ წულაძეს ეკუთვნის, მათ შორის „დედაფუტკრის ნაამბობი“, „თაფლი და მისი სამკურნალო თვისებები“ და კაპიტალური ნაშრომი „ფუტკარი და მეფუტკრეობა“, რომელიც 1911 წელს გამოიცა. ეს წიგნი მეფუტკრეობის სახელმძღვანელოდ აღიარეს. 1915 წელს აპოლონ წულაძის წიგნი „ფუტკარი და მეფუტკრეობა“ ტიფლისში სოფლის მეუნეობის პროდუქციის საერთო კავკასიურ გამოფენაზე ოქროს მედლით დაჯილდოვდა. მისი სხვა ნაშრომები „დედაფუტკრის ნაამბობი“ და „თაფლი და მისი სამკურნალო თვისებები“ კი სპეციალური ჯილდოებით აღინიშნა.

მეფუტკრეობისა პარალელურად აპოლონ წულაძე აქტიურად გაიტაცა ეთნოგრაფიამ. 1927 წელს ივანე ჯავახიშვილის კონსულტაციებით მან წერილების სახით გამოსცა ნაშრომი „ეთნოგრაფიული გურია“, რომელიც წიგნად მისი სიკვდილის შემდეგ გამოიცა (1971, 2009). აქ ეთნოგრაფმა პირველმა აღწერა გურული კალანდა

მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქრისტიანი და მუსლიმი ქართველების დაახლოებაში. წულაძე ხშირად მოგზაურობდა აჭარაში, რომელიც 1878 წელს რუსეთის იმპერიამ შეიერთა. 1925 წელს გამოცემულ მისი წიგნში „ძმური სიტყვა ქართველ მუსლიმანებს“ აპოლონ წულაძე მუსლიმი ქართველებს ასემიმართავს:

„მე ქართველი ქრისტიანი ძმურ მოკითხვასა და სელიმ-ქელემს მოგახსენებთ ჩემს ძვირფასს ძმებსა და დებს, ჩემს მილეთს - ქართველ მუსლიმანებს. ჩემო ძმებო და ხისიმებო, ეფენდებო, ბეგიებო, აღიებო და ფუხარებო! ჩემთვის ყველაი ერთნაირად საყვარლები ხართ, ყველას ულვაშებში გეყურბან-გენაცვალებით........გწამდეთ ძმებო, რომ თქვენი გაქრისტიანება არავის არ უნდა. ჩვენ გვინდა, რომ თქვენ ჩვენი განუყრელი ძმები იყოთ და გარდა სარწმუნოებისა, ჭირი და ლხინი ერთი გქონდეთ. ჩვენ არ შეგვიძლია ერთიმეორეს გამოვეთიშოთ და მტრულად ვიცხოვროთ. ჩვენ ერთიმეორის მეზობლები ვართ. ხარი და ძროხა რომ დაგვებნევა, თქვენში უნდა მოვნახოთ, ასევე გემართებათ თქვენც. ჩვენ ერთი და საზიარო გვაქვს სახნავ-სათესი და საბალახო, ერთი გვაქვს წასაბურავ-მისალოცავი, ტირილა და ქორწილი, ცეკვა, თამაში და სიმღერა. ცეცხლი მომეკიდება შენ უნდა "მომიფსო", ფქვილი დამაკლდება შენ უნდა მასესხო, წვიმა მომეწევა, შენსას უნდა გადავიყუდრო, ერთი სიტყვით - ჩვენ უთქვენოთ და თქვენ უჩვენოდ არ ვარგივართ. სულ სხვაა ოსმალეთი და გინდა რუსეთი, არც ერთს შენი მეზობლობა არ სჭირია - მოიგლეჯ გულიდან ვერაფერს შეიტყობ. მაგრამ, მე რომ მომიგლიჯო, კი ამტკივდება, ამეწობა და ტირილი უნდა დავიწყო - ჩემზე გადაბმული ხარ...მაშ ასე ძმებო, შენ შენი ქაბისაკენ დაიჭირე პირი, მე აღმოსავლეთისკენ დავიჭერ და ეს ხომ კარგად იცით, რომ ორივეს ერთი ღმერთი გვყავს, ორივემ შევსთხოვოთ ამ ერთ ღმერთს გვაცხოვროს ძმურად, ერთ ჯინსათ. რჯულგამოცვლილი მე ნუ გინდებვარ და თუ ოდესმე მე შემოგიკვეთო, რჯული გამოიცვალე, გაქრისტიანდი მეთქი, რამდენიც გინდა იმდენი მცემე და ჩემიც ნუფერი გეწამება, მაგრამ სამუდამო გახსოვდეს ჩემი ძამია, რომ შენ ქართველი ხარ. ქართველობა და ქრისტიანობა კი ერთი იგივე არ არის. ჩვენ სხვადასხვა რჯულისანი იმ სოფლად, საიქიოს, სხვადასხვა გზით და რჯულით ყველა ერთი ღმერთის წინაშე წავრსდგებით...“

თანამშრომლობდა გაზეთებთან „ივერია“, „კვალი“, „ცნობის ფურცელი“, „ეშმაკის მათრახი“. ის აქტიურად ილაშქრებდა როგორც რუსეთის იმპერიის ცარისტული პოლიტიკის, ისე ოსმალეთის ქემალისტური პოლიტიკის წინააღმდეგ. მისი წერილები იბეჭდებოდა ფსევდონიმებით: „პიტნა“, „ქერა“, „რიჟა“ და „წუნაძე“. სამჯერ დააპატიმრეს და გადაასახლეს პოლიტიკური შეხედულებების გამო. 1904 წელს ლანჩხუთიდან გადაასახლე ორენბურგის ოლქში, საიდანაც გამოიქცა. 1905 წელს მას ჟანდარმებმა სახლი გადაუწვეს ოზურგეთში, 1907 წელს კი გადაასახლეს ასტრახანში, სადაც პატიმრობაში დაწერა „ფუტკარი და მეფუტკრეობა“. 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ ისევ იძებნებოდა და იძულებული იყო გურია დაეტოვებინა. 1942 წლის ზაფხულში, მეორე მსოფლიო ომის დროს, 56 წლის აპოლონ წულაძე, როგორც „საბჭოთა ხალხის მტერი“ ისე დააკავეს. დაპატიმრების მიზეზი გახდა საუბარი ფილიპე მახარაძესთან. მახარაძის კითხვაზე „როგორ ცხოვრობო?“ წულაძეს უპასუხია: „არც ისე უსვინდისო ვარ, ამ დროში რომ კარგად ვიყოო“. დაპატიმრებიდან მალევე ციხეში გარდაიცვალა. 1956 წელს მოხდა მისი რეაბილიტაცია.

აპოლონს ცოლად ჰყავდა ხიდისთაველი თაფლო პანტელეიმონის ასული კალანდაძე, რომლისგანაც შეეძინა ვაჟი ბიძინა.

ლიტერატურა

• აპოლონ წულაძე, „ძმური სიტყვა“ — „აჭარა“ ბათუმი, 1990 წ.

რესურსები ინტერნეტში

• მეფუტკრეობის ისტორია კავკასიაში დაარქივებული 2016-03-05 საიტზე Wayback Machine. (რუსული)
• ფუტკარი და მეფუტკრეობა, აპოლონ წულაძე, 1911
• მომღერალი ყუთი, აპოლონ წულაძე, 1912