აზერბაიჯანული ანბანისა და ენის დღე
აზერბაიჯანული ანბანისა და ენის დღე (აზერ. Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü) — ყოველწლიურად 1-ლ აგვისტოს აღინიშნება.
ისტორია
რედაქტირებააზერბაიჯანში ისლამის გავრცელების გამო არაბული ანბანი ფართოდ გამოიყენებოდა და ასობით წლის განმავლობაში არაბული ენა თამაშობდა რელიგიის, მეცნიერებისა და განათლების ენის როლს. ამასთან, არაბული დამწერლობა, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ემსახურებოდა სხვადასხვა ხალხის კულტურულ ურთიერთობებს, ვერ ასახავდა აზერბაიჯანული ენის ბგერათა სისტემას და არ ქმნიდა მკაფიო წარმოდგენას მის სტრუქტურასა და ხასიათზე. ამ ხარვეზებმა შექმნა ანბანის რეფორმირების იდეა იმდროინდელ პროგრესულ განმანათლებელ ინტელექტუალებში, მირზა ფათალი ახუნდოვის მეთაურობით. თუმცა ამ იდეის განხორციელება მაშინ შეუძლებელი იყო.[1]
1922 წელს აზერბაიჯანის მთავრობის გადაწყვეტილებით შეიქმნა ახალი ანბანის კომიტეტი[2]. ამ კომიტეტს დაევალა აზერბაიჯანული ენის ლათინური დამწერლობის შედგენა. ეს იყო პირველი სერიოზული ნაბიჯი ახალ ანბანზე გადასვლისკენ.
1923 წლიდან ლათინურ ანბანზე გადასვლის პროცესი დაჩქარდა. 1926 წელს ჩატარებული პირველი საკავშირო თურქოლოგიური კონგრესის რეკომენდაციის საფუძველზე ლათინური ანბანი ფართოდ გამოიყენებოდა აზერბაიჯანში 1929 წლის 1 იანვრიდან[3]. ამ მოვლენამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა აზერბაიჯანში გაუნათლებლობის აღმოფხვრაში. თუმცა, თურქეთის რესპუბლიკაში ლათინურ ანბანზე გადასვლის შიშმა და სსრკ-სა და მის ფარგლებს გარეთ მცხოვრებ თურქულენოვან ხალხებს შორის კულტურული კავშირების გაძლიერებამ შექმნა სხვა გეგმები საბჭოთა იმპერიის ხელმძღვანელობით აზერბაიჯანული ანბანის შეცვლის შესახებ.
1940 წლის 1 იანვრიდან მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება აზერბაიჯანული ანბანი გადასულიყო კირილურ დამწერლობაზე. მოგვიანებით აზერბაიჯანული კირილიცის დამწერლობაში გარკვეული ცვლილებები განხორციელდა, რათა დამწერლობა მოერგებინა აზერბაიჯანული ენის ფონეტიკურ ბგერათა სისტემას.
1990 წლის 1-ლ აგვისტოს ქვეყანაში შეიქმნა ანბანის კომისია. ახალი ანბანი დამტკიცდა და მისი გამოყენება 1992 წელს დაიწყო.
2001 წლის 18 ივნისს ხელი მოეწერა ბრძანებულებას „სახელმწიფო ენის გამოყენების გაუმჯობესების შესახებ“[4]. ამავე წლის 1-ლ აგვისტოს აზერბაიჯანში კირილური დამწერლობა მთლიანად შეიცვალა აზერბაიჯანული ანბანის ლათინური გრაფიკით[5]. განკარგულების თანახმად, ნებისმიერი ბეჭდური პუბლიკაცია, მათ შორის გაზეთები და ჟურნალები, ისევე როგორც დოკუმენტაცია სამთავრობო უწყებებსა და კერძო კომპანიებში, მხოლოდ ლათინური ასოებით უნდა დაწერილიყო[6].
აზერბაიჯანული ანბანისა და ენის დღე აღინიშნება პრეზიდენტ ჰეიდარ ალიევის 2001 წლის 9 აგვისტოს ბრძანებულების საფუძველზე „აზერბაიჯანული ანბანისა და აზერბაიჯანული ენის დღის დაწესების შესახებ“[7].
2018 წლის 1-ლ ნოემბერს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ხელი მოაწერა ბრძანებულებას „აზერბაიჯანული ენის სიწმინდის დაცვისა და სახელმწიფო ენის გამოყენების შემდგომი გაუმჯობესების ღონისძიებების შესახებ“[8].
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ М. З. Закиев. Тюрко-татарское письмо. История, состояние, перспективы. Москва, "Инсан", 2005
- ↑ Milli dirçəliş, I Türkoloji qurultay və ədəbiyyat məsələləri - Tofiq HÜSEYNOĞLU
- ↑ Birinci Türkoloji Qurultay: türk xalqlarının elmi-mədəni birliyi naminə tarixi addım
- ↑ Об усовершенствовании применения государственного языка
- ↑ Первый и родной. Сегодня День азербайджанского языка и алфавита
- ↑ Мировой опыт: успешные и провальные примеры отказа от кириллицы в пользу латиницы
- ↑ 1 августа – День азербайджанского алфавита и азербайджанского языка
- ↑ Указ Президента Азербайджанской Республики о мерах по защите чистоты азербайджанского языка и дальнейшему совершенствованию использования государственного языка