ჯამშიდ ნახჩივანსკი
ჯამშიდ ჯაფარგულუ ოღლუ ნახჩივანსკი (აზერ. Cəmşid Cəfərqulu oğlu Naxçıvanski; დ. 23 აგვისტო, 1895 — გ. 26 აგვისტო, 1938) — რუსეთის იმპერიის, აზერბაიჯანისა და საბჭოთა კავშირის სამხედრო მეთაური.
| ჯამშიდ ნახჩივანსკი | |
|---|---|
 | |
| დაიბადა | 23 აგვისტო, 1895 ნახიჩევანი |
| გარდაიცვალა | 26 აგვისტო, 1938 (43 წლის) მოსკოვი, რუსეთის სფსრ |
| ეროვნება | აზერბაიჯანელი |
| საქმიანობა | სამხედრო მეთაური |
ადრეული ცხოვრება რედაქტირება
ჯამშიდ ნახჩივანსკი დაიბადა გადამდგარი რუსეთის იმპერიული რიტმაისტერი ჯაფარგულუ ხან ნახჩივანსკის ოჯახში, რომელიც იყო გენერალ ადიუტანტ ჰუსეინ ხან ნახჩივანსკის ძმა. ნახჩივანსკიები წარმოიშვნენ კანგარლის ოღუზ თურქთა ტომებიდან, რომელთა შთამომავლები განაგებდნენ ნახიჩევანის სახანოს. შვიდი წლის ასაკში დედამ ფარრანტაჯ-ჰანიმ ასწავლა აზერბაიჯანულ ენაზე წერა, ხოლო ძიძამ რუსული და ფრანგული ენა შეასწავლა. 1904 წელს იგი მიიღეს თბილისის კადეტთა კორპუსში, რომელიც დაამთავრა 1911 წელს.
სამსახური ჯარში რედაქტირება
იმპერიული რუსული არმია რედაქტირება
1914 წლის 30 აგვისტოს დაიწყო ჯარში მსახური,კროპივნიცკის კავალერიის სკოლაში. პირველი კლასის ოთხთვიანი ინტენსიური კურსის დამთავრების შემდეგ დაინიშნა პრაპორშჩიკად და დაინიშნა კავკასიის მშობლიური მთიანი დივიზიის აზერბაიჯანის სარეზერვო საკავალერიო პოლკში, რომელიც ჩამოყალიბდა კავკასიელი და ამიერკავკასიელი მუსლიმი მოხალისეებისგან. 1915 წლის 14 ივნისს ჯამშიდ ხანი გადაიყვანეს პოლკში და 22 აგვისტოს დააწინაურეს კორნეტის წოდებით. 1916 წლის 14 თებერვალს მას მიენიჭა პირველი სამხედრო ჯილდო, წმინდა ანას მე-4 ხარისხის ორდენი. 1917 წლის 26 იანვარს ჯამშიდ ხანი მტრის დამარცხებისა და კავალერიის თავდასხმის სათავეში ყოფნისთვის წმინდა გიორგის მახვილით დააჯილდოვეს. 1917 წლის მარტში ჯამშიდ ხანი რუმინეთის ფრონტზე გამოჩენილი მამაცობისთვის დაჯილდოვდა წმინდა სტანისლავის II ხარისხის ორდენით. 15 აპრილს დაჯილდოვდა წმინდა ანას მე-3 ხარისხის ორდენით, ხოლო 22 აგვისტოს წმინდა გიორგის მე-4 ხარისხის ჯვრით.[1]
1917 წლის 30 ოქტომბერს ნახჩივანსკის მიენიჭა სტაბ-რიტმაისტერის წოდება, ხოლო მისი პოლკი რუსეთის კავკასიის არმიის შემადგენლობაში შეიყვანეს და კავკასიაში გადაასახლეს. 1917 წლის ბოლოს ამიერკავკასიის სპეციალური კომიტეტის ბრძანებით დაიწყო მუსლიმთა (აზერბაიჯანული) კორპუსის ფორმირება გენერალ-ლეიტენანტ ალი-აღა შიხლინსკის მეთაურობით.
აზერბაიჯანის არმია (ADR) რედაქტირება
1918 წლის მაისის ბოლოს დასრულდა კორპუსის დაარსება. 1918 წლის 26 ივნისს აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ კორპუსი გადაეცა აზერბაიჯანის არმიის კორპუსს. 1918 წლის ივლისში კორპუსი დაიშალა და ნაწილობრივ გაერთიანდა ახლად ჩამოსულ თურქულ მე-5 კავკასიურ და მე-15 ჭანაჰკალას დივიზიებთან და ახლად შექმნილ ისლამის კავკასიურ არმიასთან, რომელსაც ნურუ ფაშა მეთაურობდა. 1918 წლის 27 ივნისიდან 1 ივლისის გოიჩაის გარეუბანში გამართული ბრძოლების დროს ისლამის არმიამ გაანადგურა წითელი არმიის 1-ლი კავკასიური კორპუსი. ჯამშიდ ხანმა მონაწილეობა მიიღო ბაქოს ბრძოლაში ცენტროკასპიის დიქტატურისა და სომეხი დაშნაკების წინააღმდეგ. ბაქო გაათავისუფლეს 1918 წლის 15 სექტემბერს.
აზერბაიჯანის არმიაში ჯამშიდ ხანი იყო პირველი აზერბაიჯანული პოლკის 1-ლი ასეულის მეთაური და პოლკის მეთაურის თანაშემწე. 1920 წლის 24 მარტს აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის თავდაცვის მინისტრმა სამად ბეი მეჰმანდაროვმა ყარაბაღის მე-2 საკავალერიო პოლკის მეთაურად ლეიტენანტი-პოლკოვნიკი ჯამშიდ ხანი დანიშნა. [2] ყარაბაღში ყოფნისას მონაწილეობდა შუშის გათავისუფლებაში. [3]
საბჭოთა არმია რედაქტირება
აზერბაიჯანში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ყარაბაღის დივიზია წითელი არმიის მეთაურობაში გადავიდა. 1920 წლის განჯის აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ბოლშევიკებმა დააპატიმრეს მრავალი აზერბაიჯანელი ოფიცერი, მათ შორის იყო ნახჩივანსკი. ის ბაქოს ყურის კუნძულ ნარგინის ციხეში იმყოფებოდა, მაგრამ ორ თვეში გაათავისუფლეს. შემდეგ 1921-1931 წლებში მსახურობდა აზერბაიჯანის მსროლელი დივიზიის მეთაურად.[4]
1931 წელს მას თბილისში, წითელი არმიის კორპუსში გამოძახება უბრძანეს, სადაც დააკავეს და ბრალი ღალატში და ანტი-საბჭოთა ჯაშუშობაში წაუყენეს.
1931 წლის 30 სექტემბერს მას სიკვდილით დასჯა მიუსაჯეს, მაგრამ სერგო ორჯონიკიძემ ეს საკითხი პოლიტბიუროში მიიტანა, სადაც იოსებ სტალინმა ბრძანა გაეთავისუფლებინათ ნახჩივანსკი იმ პირობით, რომ ის არ იმუშავებდა და არ იცხოვრებდა კავკასიაში.[5] ნახჩივანსკის ჯარში რეაბილიტაცია ჩაუტარდა და შემდგომი სწავლისთვის ფრუნზეს სამხედრო აკადემიაში გაგზავნეს..[6] 1933 წელს დაასრულა სწავლა და დარჩა აკადემიაში სამხედრო ტაქტიკის მასწავლებლად. 1935 წლის 5 დეკემბერს თავდაცვის სახალხო კომისრის კლიმენტ ვოროშილოვის ბრძანებით მას მიენიჭა კომბრიგის წოდება.
გარდაცვალება რედაქტირება
დიდი წმენდის დროს ნახჩივანსკი დააპატიმრეს 1938 წლის 20 მაისს და ბრალი წაუყენეს ანტისაბჭოთა საქმიანობასა და ჯაშუშობაში. მას მიესაჯა სიკვდილით დასჯა და მთელი პირადი ქონების კონფისკაცია. ნახჩივანსკი ცეცხლსასროლი იარაღით დახვრიტეს. მისი ცხედარი გადაასვენეს და დაკრძალეს კომუნარკას გადასაღებ მოედანზე, მოსკოვის გარეთ.
2007 წელს აზერბაიჯანში ჯამშიდ ნახჩივანსკის 112 წლის იუბილე აღინიშნა. [7] ბაქოსა და ნახჩევანის ქუჩებს, ასევე სამხედრო ლიცეუმს ჯამშიდ ხან ნახჩივანსკის სახელი ეწოდა. აზერბაიჯანის მთავრობამ ნახიჩევანში მისი სახელობის სახლ-მუზეუმიც გახსნა.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ (in Russian) Russian State Military History Archive. Российский государственный военно-исторический архив, ф.3530, оп.1, д. 93, л. 54
- ↑ State Archives of Republic of Azerbaijan. Государственный архив Азербайджанской Республики. ф.2898, оп.2, д.3, л.193
- ↑ Azerbaijani Generals and Admirals, Military Leaders and Heroes. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-25. ციტირების თარიღი: 2021-10-31.
- ↑ (in Russian) Газета «Азербайджанский Конгресс». Реквием комбригу Нахичеванскому
- ↑ (in Russian) Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М.: Герои Отечества, 2007, p. 529
- ↑ (in Russian) Независимое военное обозрение. Красный хан. Удивительная история комбрига Нахичеванского
- ↑ Salim Balayev (2007-08-07). „В Азербайджане будет отмечена 112-я годовщина со дня рождения комбрига Джамшида Нахичеванского“ [112th anniversary of Combrig Jamshid Nakhchivanski will be celebrated in Azerbaijan]. Novosti Azerbaijana. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-06. ციტირების თარიღი: 2010-07-21.