შპინელები

შპინელები (გერმ. Spinell), შპინელიდები — ჟანგეულების კლასის მინერალთა ჯგუფი. ზოგადი ქიმიური ფორმულაა ${\ce {AB2O4}}$, სადაც ${\ce {A}}$ — ${\ce {Mg^{2+}}}$, ${\ce {Zn^{2+}}}$, ${\ce {Mn^{2+}}}$, ${\ce {Fe^{2+}}}$, ${\ce {Co^{2+}}}$, ${\ce {Ni^{2+}}}$, ${\ce {B - Al^{3+}}}$, ${\ce {Fe^{3+}}}$, ${\ce {Cr^{3+}}}$, ${\ce {Mn^{4+}}}$, ${\ce {Ti^{4+}}}$, ${\ce {V^{3+}}}$, ${\ce {B}}$ კატიონის მიხედვით შპინელებში გამოყოფენ ალუმინშპინელებს [საკუთრივ შპინელი — ${\ce {MgAl2O4}}$, პერცინიტი — ${\ce {FeAl2O4}}$, გალაქსიტი — (${\ce {Mn}}$, ${\ce {Fe}}$,) ${\ce {Al2O4}}$, განიტი — ${\ce {ZnAl2O4}}$]; ფერიშპინელებს (მაგნეტიტი, ფრანკლინიტი — ${\ce {ZnFe2O4}}$, მაგნიუმფერიტი — ${\ce {MgFe2O4}}$, იაკობსიტი — ${\ce {MnFe2O4}}$, ტრევორიტი — ${\ce {NiFe2O4}}$); ქრომშპინელიდები ქრომიტი — ${\ce {FeCr2O4}}$, აგნიუმქრომიტი — (${\ce {Mg}}$, ${\ce {Fe}}$) ${\ce {Cr2O4}}$, ქრომპიკოტიტი — (${\ce {Mg}}$, ${\ce {Fe}}$) (${\ce {Cr}}$, ${\ce {Al}}$)${\ce {_2O4}}$ და ალუმინქრომიტი — ${\ce {Fe}}$(${\ce {Cr}}$, ${\ce {Al}}$)${\ce {_2O4}}$]; ტიტანშპინელებს (ულვოშპინელი ${\ce {Fe2TiO4}}$ და მისი მაგნიუმიანი ანალოგი — ${\ce {Mg2TiO4}}$); ვანადიუმშპინელებს (კულსონიტი — ${\ce {FeV2O4}}$) და მანგანშპინელებს (ჰაუსმანიტი, ჰეტეროლითი — ${\ce {ZnMn2O4}}$ და სხვა).

შპინელებში ხშირია იზომორფიზმის მოვლენები. კრისტალდება კუბურ სინგონიაში. აქვს ოქტაედრული კრისტალები, ცვალებადი ფერისაა (დამოკიდებულია კატიონზე). სიმაგრე მინერალოგიური სკალით 5–8, სიმკვრივე 2500–8500 კგ/მ³ წამოიქმნება მაღალტემპერატურული პროცესების დროს. გამოფიტვისადმი მდგრადია — გროვდება ქვიშრობებში. შპინელებს იყენებენ როგორც ${\ce {Cr}}$-ის, ${\ce {Fe}}$-ის, ${\ce {Mn}}$-ის, ${\ce {Ti}}$-ის, ${\ce {Zn}}$-ის მადნებს, აგრეთვე კერამიკულ წარმოებაში. წითელი შპინელი — ლალი პირველი კლასის ძვირფასი ქვაა. შპინელებს განეკუთვნება აგრეთვე ხელოვნურად მიღებული ფერიტები.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 25.