ტრიგრაფი

ტრიგრაფი (ძვ. ბერძნ. τρι- „სამი“ და ძვ. ბერძნ. γράφω „ვწერ“) — შემადგენელი დამწერლობითი ნიშანი, რომელიც შედგება სამი ასოსაგან და გამოიყენება დამწერლობაში ფონემის და მათი ვარიანტების აღსანიშნავად: მაგალითად, ინგლ. sch სიტყვაში ინგლ. schilling, რომელიც აღნიშნავს ხმას /ʃ/, ფრანგ. eau სიტყვებში ფრანგ. eau, ფრანგ. château.

წარმოშობა

ძველი დამწერლობითი ტრადიციების ენებში ტრიგრაფები წარმოიქმნება სტიქიურად ენის ხმოვანი შემადგენლობის ცვლილებების გამო. მაგალითად, ტრიგრაფი ინგლ. sch ინგლისურ ენაში წარმოიშვა, როგორც ხმოვანი კომპლექსის /skh/-ის აღსანიშნავად, რომელიც შემდგომში გადავიდა /ʃ/-ში, გერმანულ ენაში იგივე ტრიგრაფი თავდაპირველად აღნიშნავდა ხმათა ერთიანობას /sx/.

ახლად შექმნილ დამწერლობებში ტრიგრაფები (დიგრაფებთან ერთად) დამწერლობის შემქმნელებმა შემოიღეს იმ ხმებისათვის, რომლებსაც არ ჰყოფნით ასოები გამოყენებულ ანბანში. მაგალითად гъь აბაზურ, хъу ადიღეურ და ყაბარდოულ ენებში.

სტატუსი ენაში

როგორც წესი ტრიგრაფი განიხილება, როგორც სამი ცალკეული ასოს ერთობლიობა, რაც ანბანური მიმდევრობით აისახება ლექსიკონებში და სარჩევებში. მაგრამ ზოგიერთ ენებში დიგრაფებს და ტრიგრაფებს აქვთ საკუთარი ადგილი ანბანში, მაგალითად, უნგრული ტრიგრაფი dzs, რომელიც აღნიშნავს ხმას /d͡ʒ/.

მაგალითები

ზოგიერთი ტრიგრაფი ლათინურ დამწერლობებში

• Eau — ფრანგულ ენაში გამოიყენება ხმისთვის /o/, ასევე ზოგიერთ ინგლისურ სიტყვებში, ნასასხებს ფრანგული ენიდან (beauty /-juː-/, bureaucrat /-ə-/), bureaucracy /-ɑ-/)
• Gli — იტალიურ ენაში გამოიყენება ხმისთვის /ʎː/ ხმოვნების წინ (i-ის გარდა)
• Igh — ირლანდიურ ენაში გამოიყენება მახვილის გარეშე არსებული დამაბოლოვებელი ხმისთვის /iː/. ინგლისურ ენაში ასევე შეიძლება განხილული იქნას, როგორც ტრიგრაფი, რომელიც ნიშნავს დიფთონგს /aɪ/, მაგალითად, სიტყვაში ინგლ. night /naɪt/ „ღამე“
• Oin — ფრანგულ ენაში გამოიყენება ხმების ერთობლიობისთვის (აღმავალი დიფთონგი) /wẽ/. ტიბეტური პინინში გამოხატავს ხმას /ø̃/ (ალტერნატიული ჩანაწერი ön)
• Tch — კოისანურ ენა ნაროში გამოიყენება ხმისთვის /ǂʰ/, სანდავეს ენაზე ხმისთვის /tʃʰ/, ინგლისურ ენაში ხმისთვის /tʃ/ როგორც დიგრაფ ინგლ. ch ალტერნატივა ხმის ზოგიერთ მდგომარეობაში.

ტრიგრაფები კირილიცურ დამწერლობებში

• Гъв — აბაზური ენა
• Гъу — ადიღეური, ყაბარდოული ენები
• Гъь — აბაზური ენა
• Гӏв — აბაზური ენა
• Джв — აბაზური ენა
• Джъ — ადიღეური ენა
• Джь — აბაზური ენა
• Дзу — ადიღეური ენა
• Жъу — ადიღეური ენა
• Кхъ — ყაბარდოული ენა
• Къв — აბაზური ენა
• Къу — ადიღეური, ყაბარდოული ენები
• Къь — აბაზური ენა
• Кӏв — აბაზური ენა
• Кӏу — ადიღეური, ყაბარდოული ენები
• Кӏь — აბაზური ენა
• Пӏу — ადიღეური ენა
• Тӏу — ადიღეური ენა
• Хъу — ადიღეური, ყაბარდოული ენები
• Хӏв — აბაზური ენა
• Чӏв — აბაზური ენა

ტრიგრაფები სხვა დამწერლობით სისტემებში

იაპონურ ენაში კანის ტიპის დამწერლობისას ტრიგრაფები შეიძლება წარმოიქმნას მარცვლების დაწერისას პალატალიზაციასთან ერთად და გრძელი ხმოვანისას, რომლებიც გამოისახება ცალკეული ნიშნებით. მაგალითად, ひょう (ჰირაგანა) / ヒョウ (კატაკანა) ჰიო:.

კორეულ დამწერლობა ჰანგილში არსებობს მხოლოდ ერთი ტრიგრაფი ㅹ. მაგრამ ის არ გვხვდება არც ერთ ტექსტში და არსებითად თეორიული ნიშანია ხმა */v̥/-ის გამოსახატავად. ტრიგრაფი შედგება დიგრაფისგან ㅃ */b̥/ და ხელმოწერილი დიაკრიტიკული ნიშნისაგან (წრისაგან), რომელიც მარკირებას უკეთებს თანხმოვანთა ლაბიოდენტალურ რიგს.

ტრიგრაფები ჟესტების ენებზე

ამსლენში (ჟესტების ამერიკული ენა) არსებობს ჟესტი, რომელშიც შეერთებულია ამერიკული დაქტილური ანბანის სამი ნიშანი — i, l და y. ფორმალურად ეს ჟესტი შეიძლება ჩაითვალოს ტრიგრაფად, რადგანაც შედგება ჟესტებისგან, რომლებიც ასოებს გამოსახავენ, მაგრამ მნიშვნელობის მიხედვით ის ინგლისური გამონათქვამის ინგლ. I Love You „მე შენ მიყვარხარ“ აბრევიატურაა.

იხილეთ აგრეთვე

• დიგრაფი
• პენტაგრაფი
• ტეტრაგრაფი
• ჰექსაგრაფი
• დიფთონგი
• ტრიფთონგი