კანბერა (ინგლ. Canberra) — ავსტრალიის დედაქალაქი 1927 წლიდან. გარშემორტყმულია ახალი სამხრეთ უელსის შტატის ტერიტორიით. კანბერა ქვეყნის შიგნით მდებარე ყველაზე დიდი ქალაქია, ხოლო მთლიანად ქვეყნის მასშტაბით მე-8. ქალაქი ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ადმინისტრაციული ცენტრია, რომელიც, ასევე, მოიცავს მცირე სასოფლო სამეურნეო ზონასა და ნამაჯის ეროვნულ პარკს. კანბერიდან 280 კმ-ში ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს სიდნეი, ხოლო 650 კმ-ში სამხრეთ-დასავლეთით - მელბურნი. 2011 წლის აღწერის მონაცემებით ქალაქ კანბერის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 355 596 ადამიანს,[3] ხოლო იმავე წლის აღწერის მონაცემებით კანბერის მოსახლეობა თანამგზავრ ქალაქ კუნიბეისთან ერთად, როგორც საქალაქო აგლომერაცია მოიცავს 391 645 მოსახლეს.[4]

ქალაქი
კანბერა
ინგლ. Canberra
დროშა გერბი

ქვეყანა ავსტრალიის დროშა ავსტრალია
დაქვემდებარება დედაქალაქი
რეგიონი ფედერალური ტერიტორია
კოორდინატები 35°18′27″ ს. გ. 149°07′27″ ა. გ. / 35.30750° ს. გ. 149.124417° ა. გ. / -35.30750; 149.124417
დაარსდა 12 მარტი, 1913
ფართობი 814,2 კმ²
ცენტრის სიმაღლე 578
ოფიციალური ენა ინგლისური ენა
მოსახლეობა 420 960 კაცი (2018)
სიმჭიდროვე 517,0 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი UTC+10, ზაფხულში UTC+11
სატელეფონო კოდი 0251[1] [2] , 0252[1] [2] , 0261[1] [2] და 0262[1] [2]
საფოსტო ინდექსი 2600–2617
ოფიციალური საიტი act.gov.au
კანბერა — ავსტრალია
კანბერა

1908 წელს თანამედროვე კანბერის ტერიტორია შეირჩა ავსტრალიის კავშირის მომავალი დედაქალაქისათვის, რაც გახდა კომპრომისი ამ სტატუსისათვის ერთმანეთთან მეტოქე ქვეყნის ორ უდიდეს ქალაქებს - სიდნეისა და მელბურნს შორის. საუკეთესო დიზაინისთვის ჩატარებული საერთაშორისო კონკურსის შემდეგ მომავალი მშენებლობის საფუძვლად, რომელიც დაიწყო 1913 წელს, აღებული იქნა ჩიკაგოელი არქიტექტორების უოლტერ გრიფინისა და მერიონ გრიფინის გეგმა. კანბერის დიზაინის საფუძვლად იქცა ქალაქი-ბაღნარის კონცეფცია, რომელიც საშუალებას იძლეოდა შექმნილიყო ბუნებრივი მცენარეულობის ფართე ზონები, რის გამოც ავსტრალიელებმა დედაქალაქს შეარქვეს „bush capital“ (ინგლისური ენიდან თარგმანში „ტყის დედაქალაქი“). მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქის ზრდასა და განვითარებას ხელს უშლიდა პირველი მსოფლიო ომი და დიდი დეპრესია, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კანბერა გახდა აყვავებული ქალაქი.

კანბერა არის ადგილი, სადაც განლაგებულია გენერალ-გუბერნატორის რეზიდენცია, ავსტრალიის პარლამენტი, ავსტრალიის უმაღლესი სასამართლო და მრავალი სამინისტრო და სააგენტო. ქალაქში ასევე მდებარეობს სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საზოგადოებრივი და კულტურული დაწესებულებები, ისეთები როგორებიცაა: ავსტრალიის ეროვნული გალერეა და ავსტრალიის ეროვნული მუზეუმი.

მნიშვნელობა რედაქტირება

სიტყვა „Canberra“ მომდინარეობს ავსტრალიელი აბორიგენი ადგილობრივი ტომის ნგაბრის დიალექტის დასახელებისგან, რომელიც ეკუთვნის ნგუნავალის ოჯახურ ჯგუფს, უფრო ზუსტად სიტყვა „Kanbarra“, რომელიც ნგუნავალის ძველი ენიდან ითარგმნება, როგორიც „შეხვედრის ადგილი“[5]. ეს დასახელება, გამოიყენებოდა კორობორის, ანუ ავსტრალიელი აბორიგენების ცერემონიალური შეხვედრების აღსანიშნავად, რომელიც ტარდებოდა ნგუნავალის ტომის სეზონური მიგრაციის დროს და რომელზეც ჭამდნენ „Agrotis infusa“-ს. მათი მიგრაციის გზა ყოველ გაზაფხულზე ასევე გადიოდა ამ რაიონზე[5].

გეოგრაფია რედაქტირება

 
კანბერის მდებარეობა ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ფარგლებში. ქალაქის შვიდი ოლქი გამოსახულია ყვითელი ფერით: ჩრდილოეთი კანბერა, სამხრეთი კანბერა, უოდენ-ველი, ბელკონენი, უესტონი-კრიკი, ტაგერანონგი და განგალინი.

კანბერას ფართობი 814,2 კმ²-ს შეადგენს[6] და მდებარეობს ბრინდაბელას მთებთან, დაახლოებით 150 კმ-ში ავსტრალიის აღმოსავლეთ სანაპიროდან. ქალაქი მდებარეობს გორაკებიან დაბლობზე სიმაღლით 550 მეტრიდან 700 მეტრამდე. უმაღლესი წერტილი არის მაჯურას მთა (სიმაღლე 888 მეტრი)[7][8]. სხვა მაღალი ადგილებიდან გამოირჩევა ტეილორის მთები , ეინსლი, მაგა-მაგა და ბლექ-მაუნთინი. კანბერა გარშემორტყმულია ტყეებით, რომელიც წარმოადგენს ევკალიპტის სავანების, მინდვრების, ტყის რაიონების, ჭაობებისა და მშრალი ევკალიპტის ტყეების ნარევს.

ქალაქში მოედინება მდინარე მოლონგლო, რომელიც ერთ ადგილას გადაკეტილია კაშხლით, რომ შეინარჩუნონ წყლის დონე კანბერის ცენტრში მდებარე ხელოვნურ ტბა ბერლი-გრიფინში.[9] ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მოლონგლო უერთდება მდინარე მარამბიჯის, რომელიც მიედინება ჩრდილო-დასავლეთი მიმართულებით ქალაქ იასის მხრიდან ახალ სამხრეთ უელსში.[10] ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ფარგლებში დასახლება ოუქს-ისტეიტის შორიახლოს მოლონგლოს მდინარეს უერთდება მდინარე კუეანბეიანი. მოლონგლოსა და მარამბიჯის მდინარეებს ასევე უერთდება რამდენიმე პატარა მდინარე, მაგალითად, ჯერაბომბერა და იარალუმლა. პატარა მდინარეებიდან ორი, ჯინინდერა და ტაგერანონგი, გადაღობილია კაშხლებით, და ისინი ქმნიან ტბა ჯინინდერასა და ტაგერანონგს.[11][12][13] ბერლი-გრიფინის ტბის წარმოქმნამდე კანბერის ტერიტორია მუდმივად განიცდიდა დატბორვას.[14][15]

კლიმატი რედაქტირება

კანბერის კლიმატი მთის კონტინენტალური სუბტროპიკულია.[16] ამ მიზეზით კანბერაში მუდამ ტემპერატურის დიდი სადღეღამისო ცვალებადობაა, ხოლო ზაფხული ჩვეულებრივ ძალიან მშრალი არაა.

გეოგრაფიული განედის, სიმაღლისა და სანაპიროდან დაშორების გამო კანბერაში გამორჩეულად გამოიყოფა ოთხი სეზონი. ავსტრალიის სანაპირო ტერიტორიების უმრავლესობის კლიმატი, სადაც მდებარეობს ქვეყნის ყველა შტატისა და ტერიტორიის დედაქალაქი, იმყოფება ზღვის რბილი ზემოქმედების ქვეშ. კანბერაში კი ზაფხული ცხელი და მშრალია, ზამთარი გამოირჩევა ცივი ნისლით და ხშირი სუსხით. მთები და გარკვეული ადგილები დაფარულია თოვლით.[17] ქალაქში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა დარეგისტრირდა 1968 წლის 1 თებერვალს, რომელიც შეადგენდა 42,2 °C-ს,[18] ყველაზე დაბალი დარეგისტრირდა 1971 წლის 11 ივლისს −10 °C,[17] ზამთარში ქალაქში ზოგჯერ მოდის თოვლი, მაგრამ როგორც წესი ის მალე დნება. სექტემბრიდან მარტის ჩათვლით ხდება ჭექა-ქუხილი. წვიმის მაქსიმალური რაოდენობა მოდის გაზაფხულზე და ზაფხულში.

ქალაქის დაგეგმარება რედაქტირება

კანბერა აშენებულია ქალაქის გეგმის საფუძველზე, რომელიც შეიმუშავა XX საუკუნის ერთ-ერთმა დიდმა ამერიკელმა არქიტექტორმა უოლტერ გრიფინმა .[19] ქალაქის ცენტრს აქვს რადიალური და რგოლური ქუჩების სისტემა და დაკვალულია ორ პერპენდიკულარულ ღერძზე: წყლის ღერძი, რომელიც გაჭიმულია ბერლი-გრიფინის ტბის გასწვრივ,[20] და სახმელეთო ღერძი, რომელიც გაჭიმულია პარლამენტის შენობიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიმართულებით ანზაკ-პარეიდის ქუჩის გასწვრივ ეინსლის მთის ძირას არსებული ავსტრალიის სამხედრო მემორიალამდე. ტერიტორია, რომელიც ცნობილია როგორც პარლამენტის სამკუთხედი, ჩამოყალიბებულია სამი ღერძით: პირველი გაჭიმულია კეპიტალ-ჰილიდან, სადაც მდებარეობს პარლამენტის შენობა, თანამეგობრობის ავენიუს გასწვრივ სიტი-ჰილის გარშემო არსებულ საქმიანი ცენტრისკენ, მეორე - კონსტიტუციის ავენიუს გასწვრივ დიფენსის ოლქისკენ რასელ-ჰილზე, მესამე - კინგზის ავენიუს გასწვრივ კეპიტალ-ჰილთან.[21]

კანბერისა დანარჩენი ნაწილის დაგეგმარება იწყება სამი შემაღლებული ადგილიდან, რომლებიც გარს აკრავენ ქალაქს: ეინსლის, ბლექ-მაუნტინის[22] და ბიმბერის[22] მთებიდან.

 
კანბერის ცენტრალური ნაწილი ძირითადად აშენებულია გრიფინის გეგმის საფუძველზე (მაგალითად, „პარლამენტის სამკუთხედი“).

კანბერის საქალაქო ნაწილს აქვს ზონური სტრუქტურა: მასში გამოყოფილია ოლქები, ქალაქის ცენტრები, ქალაქ-თანამგზავრები, საწარმოო რაიონები და სოფლები. ქალაქი დაყოფილია შვიდ ოლქად, რომელთაგან თითოეული იყოფა რაიონებად და აქვს საკუთარი კომერციული და საზოგადოებრივი ცენტრი.[23] ოლქებში ადამიანებით დასახლება მოხდა შემდეგი თანმიმდევრობით:

  • ჩრდილოეთი კანბერა: ოლქი დასახლდა 1920-1930-იან წლებში და შემდგომში გაფართოვდა 1960-იან წლებამდე. დღეისათვის შედგება 14 რაიონისაგან.[24]
  • სამხრეთი კანბერა: ოლქი დასახლდა 1920-დან 1960-იან წლებში. შედგება 12 რაიონისაგან.
  • უოდენ-ველი ): პირველად დასახლდა 1963 წელს. შედგება 12 რაიონისაგან.[25]
  • ბელკონენი: პირველად დასახლდა 1967 წელს. შედგება 25 რაიონისაგან.[25]
  • უესტონი-კრიკი: პირველად დასახლდა 1969 წელს. შედგება 8 რაიონისაგან.[26]
  • ტაგერანონგი: პირველად დასახლდა 1974 წელს. შედგება 19 რაიონისაგან.[27]
  • განგალინი: პირველად დასახლდა 1990-იან წლებში. დღეისათვის შედგება 7 რაიონისაგან, იგეგმება გაფართოება.

ჩრდილოეთ კანბერისა და სამხრეთ კანბერის ოლქების დიდი ნაწილი აშენდა უოლტერ გრიფინის გეგმის საფუძველზე[22][28]. 1967 წელს ეროვნული დედაქალაქის განვითარების კომისიამ მიიღო ეგრეთ წოდებული „Y-გეგმა“, კანბერის მომავალი საქალაქო განვითარების გეგმა მთელი რიგი სავაჭრო და კომერციული ტერიტორიების გარშემო, ცნობილი როგორც ქალაქის ცენტრები და ერთმანეთთან ჩქაროსნული ავტოსტრადებით შეერთებული, რომელთა მდებარეობა გვაგონებს ასო Y-ს: Y-ის საფუძველში დევს ტაგერანონგის ოლქი, ხოლო დაბოლოებებში -ბელკონენი და განგალინი[29]. კანბერის განვითარება, მათ შორის, საქალაქო დაგეგმარება და მიწადსარგებლობა, იმყოფება მთავრობის სრული კონტროლის ქვეშ. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მთელი მიწა ეროვნული მთავრობისაგან აღებულია არენდაში 99 წლიანი ვადით[29].

ქალაქის უმრავლეს რაიონებში არსებობენ საკუთარი მაღაზიები და, იმავე დროს, მდებარეობენ უფრო მსხვილი სავაჭრო ცენტრებიდან სიახლოვეს, რომელიც ემსახურება რამდენიმე ერთმანეთის მოსაზღვრე რაიონებს. კომუნალური სამსახურები და სკოლები ხშირად მდებარეობენ ადგილობრივი მაღაზიების ან სავაჭრო ცენტრების სიახლოვეს. კანბერის ბევრ რაიონს სახელი დარქმეული აქვს ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრების, ქვეყნის ცნობილი მოქალაქეების, ადრეული დასახლებულების პატივსაცემად ან გამოყენებულია სახელები, რომლებიც წარმოშობილები არიან ავსტრალიელი აბორიგენების ენებიდან[30].

ქალაქის ცალკეული რაიონების ქუჩებს აქვთ განსაზღვრული თემატიკა, მაგალითად, ქუჩები პეიჯის რაიონში ატარებენ ცნობილი ბიოლოგებისა და ნატურალისტების სახელებს, ხოლო დაფის რაიონში-ავსტრალიის დამბებისა და კაშხლების სახელებს. უცხოური სახელმწიფოების დიპლომატიური მისიები ძირითადად მდებარეობენ იარალამლას, დიკინის და ო’მალის რაიონებში. ქალაქის სამი სამრეწველო რაიონებია: ფიშუიკი, მიტჩელი და ჰიუმი.[31]

კანბერას პანორამა

ისტორია რედაქტირება

ევროპელებამდელი პერიოდი რედაქტირება

ევროპელების დასახლებების გამოჩენამდე თანამედროვე კანბერის ტერიტორიაზე სეზონურად ცხოვრობდნენ ნგუნავალი და ვალგალუს ავსტრალიელი აბორიგენების ტომები[32]. ქალაქის სამხრეთ-აღმოსავლეთის მიწებზე დასახლებულნი იყვნენ ნგარიგოს ტომები, ჩრდილოეთით - გუნდუნგურას ტომები, სანაპიროზე - იუინისა და დასავლეთით - ვირატიურის ტომები. არქეოლოგიური მონაცემების საფუძველზე, თანამედროვე კანბერის რაიონი ადამიანებით დასახლდა დაახლოებით 21 000 წლის წინ[33].

პირველი ევროპული დასახლებები რედაქტირება

კანბერის ტერიტორიის ევროპული გამოკვლევები და დასახლება დაიწყო 1820-იანი წლების დასაწყისში[34][35][36]. 1820 წლიდან 1824 წლამდე პერიოდში ჩატარდა ოთხი ექსპედიცია.[35][36] თეთრკანიანთა დასახლება კანბერის რაიონში თარიღდება 1823 წლით, როდესაც ჯოშუა ჯონ მურის დაქირავებულმა მუშებმა, თანამედროვე ნახევარკუნძულ ექტონის ტერიტორიაზე ააშენეს სასახლე და ცხვრების ფერმა[37]. ოფიციალურად ეს ტერიტორია მათ იყიდეს 1826 წელს და დაარქვეს „Canberry“[38]. XIX საუკუნის განმავლობაში ევროპელი მოსახლეობის რაოდენობა კანბერის რაიონში ნელ-ნელა იზრდებოდა[39]. პირველმოსახლეთა შორის იყო პირველი სიდნეელი ვაჭრის რობერტ კემპბელის ოჯახი, ვისი ქვის სახლი შემდგომში გახდა სამეფო სამხედრო კოლეჯი დანტრუნის რაიონში[40][41]. კემპბელების ოჯახი ასპონსორებდა დასახლებას, სამუშაოთი უზრუნველყოფდა კანბერის სხვა ოჯახებს, რომლებიც ამუშავებდნენ მათ მიწებს, მაგალითად, თანამედროვე კანბერის თანამგზავრ ქალაქ ვიტანგერაში[42]. სხვა ცნობილ პირველდასახლებულებს შორის იყო მარის და გიბსის ოჯახები, რომლებიც 1830-იანი წლებიდან 1881 წლის ჩათვლით ფლობდნენ იარალამლას სასახლეს (დღეისათვის ავსტრალიის გენერალ-გუბერნატორის რეზიდენცია). უძველესი საზოგადოებრივი შენობა, რომელიც შენარჩუნებულია ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში, იოანე ნათლისმცემლის ანგლიკანური ეკლესიაა, რომელიც მდებარეობს რიდის შემოგარენში[43][44] და ნაკურთხი 1845 წელს[45]. ეკლესიის შემოგარენის სასაფლაოზე კანბერის პირველი გზამკვლევის მრავალი საფლავია. მოსახლეობაში ევროპელთა წილის ზრდის ფონზე ავსტრალიელი აბორიგენების რაოდენობა მცირდებოდა შემოტანილი ავადმყოფობების - ძირითადად ოსპისა და წითელას გამო.

ავსტრალიის დედაქალაქის საკითხი რედაქტირება

რაიონის ცხოვრებაში ძირფესვიანი ცვლილებები, რომელიც ჯერ იყო ახალი სამხრეთი უელსის შტატის სოფელი, ხოლო შემდგომ გახდა ეროვნული დედაქალაქი, დაიწყო ავსტრალიის ფედერაციის საკითხზე დებატებით XIX საუკუნის ბოლოს.[46] ხანგრძლივი კამათის შემდეგ თემაზე, თუ რომელი ქალაქი უნდა ყოფილიყო ქვეყნის დედაქალაქი, სიდნეი ან მელბურნი, ბოლოს მიაღწიეს კომპრომისს: ახალი დედაქალაქი უნდა აშენებულიყო ახალი სამხრეთი უელსის შტატში იმ პირობით, რომ მისი ტერიტორია არ იქნებოდა სიდნეიდან 160 კმ-ზე ახლოს, ხოლო მელბურნი დედაქალაქის მშენებლობის დროს უნდა გამხდარიყო ქვეყნის დროებითი დედაქალაქი[47]. კანბერის რაიონი 1908 წელს შეირჩა სამთავრობო ტოპოგრაფ ჩარლზ სკრივენერის მიერ ჩატარებული კვლევების შემდეგ.[48] ახალი სამხრეთი უელსის შტატის მთავრობამ ფედერალური დედაქალაქის ტერიტორია (როგორც ის შემდგომ იწოდება) გადასცა ფედერალურ მთავრობას.

მომავალი დედაქალაქის დაგეგმარება და მშენებლობა რედაქტირება

1910 წლის 1 იანვარს მომავალი დედაქალაქის საუკეთესო დიზაინზე ჩატარებული საერთაშორისო კონკურსის შემდეგ ავსტრალიის შინაგან საქმეთა დეპარტამენტმა შეარჩია უოლტერ გრიფინის და მერიონ გრიფინის პროექტი, ხოლო უკვე 1913 წელს უოლტერ გრიფინი დაინიშნა ფედერალური დედაქალაქის პროექტირებისა და დიზაინის დირექტორად და მალევე დაიწყო მშენებლობა[49]. 1913 წლის 12 მარტს ქალაქს ოფიციალურად ეწოდა თანამედროვე დასახელება[50][51]. ეს გააკეთა ლედი დენმანმა, ავსტრალიის მაშინდელი გენერალ-გუბერნატორის - ლორდ ტომას დენმანის ცოლმა[52][53][54]. ცერემონია გაიმართა კურაჯონგის ბორცვზე, რომელზეც შემდგომში აშენდა ავსტრალიის პარლამენტის შენობა[55]. კამბერის დღეს ყოველწლიურად აღნიშნავენ ქალაქში და ავსტრალიის ფედერალურ ტერიტორიაზე მარტის მეორე ორშაბათს[56].

ქალაქის არამდგრადი განვითარება რედაქტირება

ფედერალური მთავრობა გადავიდა კანბერაში 1927 წლის 9 მაისს, ქვეყნის პარლამენტის დროებითი შენობის გახსნის დღეს[57][58]. ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი, ბრიუს სტენლი [59], ოფიციალურად დასახლდა თავის რეზიდენციაში ამ ამბიდან რამდენიმე დღით ადრე[60]. ქალაქის დაგეგმილი განვითარება მნიშვნელოვნად შენელდა 1930-იანი წლების დიდი დეპრესიისა და მეორე მსოფლიო ომის დროს[61]. ზოგიერთი პროექტები, მაგალითად, კათოლიკური და ანგლიკანური მონასტრების შენობები, ამ წლებში ვერ აშენდა.

კანბერის განვითარება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ რედაქტირება

ქალაქის განვითარება დაჩქარდა მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ, ამასთან დედაქალაქი გასცდა განვითარების საწყისი გეგმის საზღვრებს[61]. ომის შემდეგ კანბერაში მელბურნიდან გადმოვიდა რამდენიმე სამინისტრო სახელმწიფო მომსახურე პერსონალთან ერთად[62][63]. იმავდროულად მთავრობის დახმარებით დაიწყო საცხოვრებელი სახლების მშენებლობა, ქალაქის გაზრდილი მოსახლეობის საცხოვრებელი ადგილებით დასაკმაყოფილებლად. კანბერის ჩრდილოეთი და სამხრეთი ნაწილის მშენებლობა დამთავრდა 1950-იანი წლებისთვის, უოდენ-ველისა და ბელკონენის ოლქების 1960-იანი წლების შუაში და ბოლოში. 1964 წელს დამთავრდა ხელოვნური ტბის ბერლი-გრიფინის მშენებლობა[64].

1972 წლის 27 იანვარს პარლამენტის წინ გაიშალა ავსტრალიელი აბორიგენების კარვების საელჩო მკვიდრი მოსახლეობის უფლებებისა და მიწის საკითხებზე ყურადღების მიქცევის მიზნით. 1988 წლის 9 მაისს გაიხსნა ავსტრალიის პარლამენტის ახალი შენობა, უფრო ფართე ვიდრე წინა. 1988 წლის დეკემბერში ავსტრალიის პარლამენტის შესახებ მიღებული კანონის შემდეგ ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორია გახდა მთლიანად თვითმართვადი წარმონაქმნი[43][65]. 1989 წლის თებერვალში ჩატარდა პირველი არჩევნები, და უკვე 1989 წლის 11 მაისს თავისი მუშაობა დაიწყო საკანონმდებლო ასამბლეამ 17 წევრის შემადგენლობით[66]. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის პირველი მთავრობა ჩამოყალიბდა ავსტრალიის ლეიბორისტული პარტიის მიერ. მთავარი მინისტრი პირველად გახდა ქალი - როზმარი ფოლეტი.[67]

2003 წლის 18 იანვარს კანბერის ზოგიერთი რაიონი ძლიერ დაზარალდა ტყის ხანძრებით, რის შედეგადაც დაიღუპა ოთხი ადამიანი, ხოლო 491 შენობა, მთავარი საკვლევი ტელესკოპი და ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტის ობსერვატორიის ლაბორატორია სტრომლოს მთაზე მთლიანად განადგურდა.[68]

საქალაქო მართველობა რედაქტირება

ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიაზე კანბერის ფარგლებს გარეთ არ არის დიდი სოფლის მსგავსი დასახლებული პუნქტები[69]. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის საკანონმდებლო ასამბლეა ერთდროულად საქალაქო საბჭოცაა და ტერიტორიული მთავრობაც. ასამბლეა შედგება 17 წევრისაგან, რომლებიც არჩეულია სამ ოლქში პროპორციული წარმომადგენლობის საფუძველზე[70]. ეს ოლქებია მოლონგლო, კინინდერა და ბრინდაბელა, რომლებსაც წარადგენენ შესაბამისად შვიდი, ხუთი და ხუთი დეპუტატი[71]. მთავარი მინისტრი ირჩევა საკანონმდებლო ასამბლეის წევრების მიერ. შემდგომში ის ნიშნავს ოთხ მინისტრს, რომლებიც მთავარ მინისტრთან ერთად ქმნიან აღმასრულებელ ორგანოს, რომელსაც არაოფიციალურად ჰქვია „კაბინეტი'“'[69].

ავსტრალიის ეროვნული მთავრობა ზოგიერთ სფეროში კონტროლს უწევს ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მთავრობის მოღვაწეობას. ადმინისტრაციულ სფეროში ეს ჩნდება ეროვნული დედაქალაქის ოფიციალური ორგანოს მუშაობისას[72],[73] რომელიც პასუხისმგებელია კანბერის იმ რაიონების დაგეგმაზე და განვითარებაზე, რომლებსაც აქვთ სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ან იმყოფებიან გრიფინის გეგმის საზღვრებში, მაგალითად, „პარლამენტის სამკუთხედი“, ძირითადი მისასვლელი გზები, რაიონები, სადაც მთავრობამ თავისთვის შეინარჩუნა საკუთრების უფლება, ან აუშენებელი ბორცვები და მთის ქედები, რომლებიც ქმნიან კანბერის ბუნებრივი პარკის ნაწილს.[74][75][76]. ეროვნულმა მთავრობამ ასევე შეინარჩუნა კონტროლის ზოგიერთი ხარისხი ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის საკანონმდებლო ასამბლეაზე. ფედერალური მთავრობის კომპეტენცია რეგლამენტირებულია 1988 წლის ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის შესახებ კანონის მდგომარეობებით[77]. ეს კანონი ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის კონსტიტუციაა და აწესებს რეგლამენტს მის მიერ კონტროლირებად მთელ რიგ საკითხებზე (მათ შორის, საკანონმდებლო ასამბლეის ხელისუფლების მოცულობას)[78].

ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მთავრობასთან შეთანხმებით, ქალაქში პოლიციურ ფუნქციებს ახორციელებს ავსტრალიის ფედერალური პოლიცია[79][80]. სხვადასხვა სისხლის სამართლის საქმეების განხილვა ტარდება ან ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მაგისტრატულ სასამართლოებში, ან ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის უმაღლეს სასამართლოში (განსაკუთრებით საშიში დანაშაულებების). ბრალდებულები იმყოფებიან წინასწარი პატიმრობის სახლში ბელკონენში. 2008 წლის მდგომარეობით ავსტრალიის ფედერალურ ტერიტორიაზე ციხეები არ იყო (ციხე მშენებლობის სტადიაშია), ამიტომ დაპატიმრებულები თავის სასჯელს იხდიან ახალი სამხრეთი უელსის შტატში. სამოქალაქო და სხვა არაკრიმინალური საქმეები განიხილება მცირე პრეტენზიების ტრიბუნალზე და საოჯახო სასამართლოზე.

დემოგრაფია რედაქტირება

2013 წლის მდგომარეობით კანბერის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 381 488 ადამიანს[81][82], ხოლო მოსახლეობის სიმჭიდროვეა - 428 ადამიანი კმ²-ზე (შედარებით დიდი ციფრია ავსტრალიის სხვა ქალაქებთან შედარებით). 2001 წლის აღწერის თანახმად, ქალაქის მოსახლეობის 1,2 %-ს შეადგენდნენ ავსტრალიელი აბორიგენები, ხოლო 21,6 % -დაიბადა ავსტრალიის ფარგლებს გარეთ[83]. საზღვარგარეთ დაბადებულ ადამიანთა დიდი ნაწილის მშობლიური მხარე ინგლისურენოვანი ქვეყნებია, უპირველეს ყოვლისა, დიდი ბრიტანეთი და ახალი ზელანდია. იმიგრანტების დიდი ნაწილი წარმოშობით გერმანიიდან, იტალიიდან და ვიეტნამიდან არიან. უკანასკნელ წლებში იზრდება აღმოსავლეთი და სამხრეთი აზიის ქვეყნებიდან ჩამოსული ხალხის წილი[84]. კანბერის მოსახლეობის უმრავლესობისთვის მშობლიური ენაა ინგლისური; ბევრმა იცის ჩინური, იტალიური, ხორვატული და ბერძნული ენები.

კანბერის მოსახლეობა შედარებით ახალგაზრდაა. ქალაქის მოსახლეობის საშუალო ასაკი შეადგენს 32 წელს, და მოსახლეობის მხოლოდ 8,3 %-ია - 65 წელზე უფროსი ადამიანი[83]. 1996 წლიდან 2001 წლის ჩათვლით მოსახლეობის 61,9 % ჩავიდა კანბერაში ან გავიდა ქალაქიდან, რაც მეორე ყველაზე მაღალი მობილურობის დონეა ავსტრალიის სხვა შტატების დედაქალაქებს შორის[85]. 2013 წლის მაისის მდგომარეობით ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მოსახლეობის 25-დან 64 წლამდე ასაკის 45 %-ს ჰქონდა ბაკალავრის შესაბამისი განათლების მომზადების დონე, რაც ეროვნულ მაჩვენებელზე მაღალია, რომელიც შეადგენს 29 %-ს[86]. კანბერის მოსახლეობის დაახლოებით 44 % საკუთარ თავს თვლის ქრისტიანად (ან კათოლიკად, ან ანგლიკანად), მოსახლეობის 3 %-ზე ნაკლები სხვა რელიგიების აღმსარებელია, 29 % ათეისტია[83].

2012 წლის მდგომარეობით ყველაზე უფრო ტიპური სახის დანაშაულია: საკუთრების ხელყოფა, არაკანონიერი შეღწევა შენობებში და ავტომობილების ქურდობა. მკვლელობების და მასთან დაკავშირებული დანაშაულებების, ასევე თავდასხმის და გაუპატიურების რაოდენობა საერთოეროვნულ დონეზე დაბალია[87][88].

ეკონომიკა რედაქტირება

2011 წლის მაისის მდგომარეობით უმუშევრობის დონე კანბერაში შეადგენდა 3,4 %-ს, რაც საერთოეროვნული დონეზე დაბალია, რომელიც შეადგენს 5,1 %-ს[89] (მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკის ცალკეულ სექტორებში არსებობს სამუშაო ძალის უკმარისობა). კანბერაში უმუშევრობის დაბალი დონის და სახელმწიფო და კომერციულ სექტორებში მაღალი დასაქმების შედეგად სუფთა შემოსავლების ყველაზე დიდი დონეა ავსტრალიის ყველა შტატის დედაქალაქებს შორის[90]. კანბერის მაცხოვრებლის ხელფასის კვირის საშუალო რაოდენობა შეადგენს AUD$ 1702, იმ დროს, როდესაც მთელ ავსტრალიაში ეს ციფრი შეადგენს AUD$ 1485,80[91]. ქალაქში საცხოვრებელი სახლის საშუალო ფასი 2009 წლის სექტემბერში შეადგენდა AUD$ 511 820, რაც დაბალია, ვიდრე სიდნეიში, მაგრამ მაღალია ვიდრე მელბურნში და პერთში[92][93]. სახლის საშუალო ფასი 2006 წლის სექტემბერში შეადგენდა AUD$ 375 000[94], ხოლო 2006 წლის ნოემბერში - AUD$ 411 305[95]. კანბერაში საშუალო ყოველკვირეული საიჯარო გადასახადი მაღალია, ვიდრე ავსტრალიის ნებისმიერ სხვა შტატში ან ტერიტორიაზე[96]. მაგალითად, 2014 წლის იანვარში მან კვირაში შეადგინა $410, რითაც ქალაქმა ქვეყანაში დაიკავა მესამე ადგილი სიძვირის მიხედვით[97].

ეკონომიკის ძირითადი სფეროებია სამთავრობო ადმინისტრირება და თავდაცვა, რომელშიც დაკავებულია კანბერის მოსახლეობის დაახლოებით 33,9 % (მთლიანად ის იძლევა ტერიტორიის მთლიანი შიდა პროდუქტის 29,8 %-ს)[98][99]. სახელმწიფო სექტორში დამსაქმებლებს შორის გამოირჩევიან თავდაცვის, ფინანსების, საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის სამინისტროები, ასევე ხაზინა. ავსტრალიის შეიარაღებული ძალების დაწესებულებების ნაწილი მდებარეობენ ქალაქში ან მისგან შორიახლოს. ფერბერნის ყოფილი სამხედრო ბაზა, რომელიც მდებარეობდა კანბერის საერთაშორისო აეროპორტის გვერდით გაიყიდა აეროპორტის ოპერატორებზე და დღეისათვის ემსახურება VIP კლიენტებს[100][101].

ქალაქში ასევე მდებარეობს პროგრამული უზრუნველყოფის მთელი რიგი მწარმოებლები, რომლებიც ემსახურებიან სამთავრობო დაწესებულებებს: QSP, TOWER Software, RuleBurst და The Distillery[102][103].

ტრანსპორტი რედაქტირება

 
კანბერას საერთაშორისო აეროპორტი

კანბერაში გადაადგილების ძირითადი საშუალებაა ავტომობილი[104]. ძველად გატარებული ქალაქმშენებლობის პოლიტიკა დადებითად აისახა არსებულ საგზაო სისტემაზე, რომელიც გამოირჩევა გზის საფარის მაღალი ხარისხით. კანბერის ოლქები ერთმანეთთან დაკავშირებულია ავტოსტრადებით, სადაც მოძრაობის სიჩქარე შეზღუდულია 80-100 კმ/სთ-მდე[105][106]. ოლქების უმრავლესობაში რაიონები ერთმანეთთან დაკავშირებულია მისასვლელი გზებით.

კანბერაში სახელმწიფო საავტობუსო გადამყვანია კომპანია „Australian Capital Territory Internal Omnibus Network“. ქალაქში და ახალი სამხრეთი უელსის მეზობელ რაიონებში კერძო გადამყვანებია „Transborder Express[107] და „Deane’s Buslines[108][109]. მიუხედავად ამისა საავტობუსო კავშირი არ სარგებლობს დიდი პოპულარობით ადგილობრივ მოსახლეობაში: ტრანსპორტის ამ სახეობით გადაადგილდება კანბერის მოსახლეობის მხოლოდ 4,6 %. მოსახლეობის 5,5 %-ს ურჩევნია სამუშაომდე მივიდეს ან ფეხით, ან ველოსიპედით[83]. კერძო ავტობუსები აერთებენ კანბერას ახლომდებარე ქალაქებთან ახალ სამხრეთ უელსში. ქალაქში არსებობს ტაქსი (ძირითადი კომპანიები:„Aerial Consolidated Transport“ და „Cabxpress“)[110].

ქალაქი სარკინიგზო ხაზით შეერთებულია ავსტრალიის სხვა ქალაქებთან. კანბერის სარკინიგზო სადგური მდებარეობს კინგსტონის რაიონში. 1920 და 1922 წლებს შორის სარკინიგზო ხაზი კვეთს მდინარე მოლონგლოს და მიემართება ჩრდილოეთისაკენ, მაგრამ წყალდიდობის შემდეგ ის დაიკეტა და შემდგომში აღარასოდეს არ აღდგენილა[111][112].

კანბერა მდებარეობს სიდნეიდან ავტომობილით ფედერალურ გზაზე (ეროვნული შოსე 23, სამი საათის სავალ მანძილზე[113], რომელიც დაკავშირებულია ეროვნულ შოსე 25-თან, და მელბურნიდან შვიდი საათის სავალ გზაზე ეროვნული შოსე 25-ით[113].

Qantas-ის და Virgin Australia-ის ავიაკომპანიების მიერ კანბერის აეროპორტიდან ხორციელდება მხოლოდ შიდა ავიაგადაფრენები სიდნეიმდე, მელბურნამდე, ბრიზბენამდე, ადელაიდამდე და პერთამდე[114].

ჯანდაცვა რედაქტირება

 
საავადმყოფო კანბერაში

კანბერაში მოქმედებს ორი სახელმწიფო საავადმყოფო: 600-ადგილიანი კანბერის საავადმყოფო (ძველად უოდენ-ველის საავადმყოფო), რომელიც მდებარეობს გარანის რაიონში, და 174-ადგილიანი კელვერის საავადმყოფო, რომელიც მდებარეობს ბრიუსის რაიონში. ორივე საავადმყოფო ერთდროულად საბაზისო საავადმყოფოებია, რომლებშიც ხორციელდება მომავალი სამედიცინო პერსონალის განათლება[115][116][117][118]. კანბერის მსხვილი კერძო საავადმყოფოა ჯონ ჯეიმზის საავადმყოფო. სხვა კერძო საავადმყოფოებს შორის გამოირჩევა კელვერის კერძო საავადმყოფო და დედაქალაქის ეროვნული ჰილთსკოუპის კერძო საავადმყოფო[119][120]. ძველად ექტონის ნახევარკუნძულზე ასევე მდებარეობდა საავადმყოფო, კანბერის სამეფო საავადმყოფო, მაგრამ 1991 წლის 27 ნოემბერს ის დაიკეტა, ხოლო 1997 წელს ავსტრალიის ეროვნული მუზეუმის მშენებლობის გაადვილების მიზნით ააფეთქეს[121][28][122][123][124].

განათლება რედაქტირება

 
ხელოვნების სკოლა კანბერაში

კანბერის მსხვილი სასწავლო დაწესებულებებია ექტონის რაიონში მდებარე ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი და ბრიუსის რაიონში მდებარე კანბერის უნივერსიტეტი.[125][126] ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი დაარსდა 1946 წელს[127] საკვლევი უნივერსიტეტის სახით. იქ გრძელდება სხვადასხვა საკვლევი სამუშაოების ჩატარება[126][128].

როგორც ავსტრალიის ეროვნულ უნივერსიტეტს, ასევე კანბერის უნივერსიტეტს, აქვთ საკუთარი კამპუსები არა მარტო ავსტრალიაში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც. კანბერაში ასევე მდებარეობს ორი რელიგიური უნივერსიტეტის: ავსტრალიის კათოლიკური უნივერსიტეტის და ჩარლზ სტერტის უნივერსიტეტის კამპუსები[129].

კემპბელის რაიონის გვერდით მდებარეობს ავსტრალიის შეიარაღებული ძალების აკადემია და სამეფო სამხედრო კოლეჯი.[130][131] ავსტრალიის შეიარაღებული ძალების აკადემიაში სწავლობენ სტუდენტები და ასპირანტები, და აკადემია ახალი სამხრეთ უელსის უნივერსიტეტის ოფიციალური კამპუსია[132][133]. უმაღლესი პროფესიონალურ-ტექნიკური განათლების მიღება შესაძლებელია კანბერის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის კამპუსში[134].

2004 წლის თებერვალში ქალაქში მოქმედებდა 140 სახელმწიფო და კერძო სკოლა. მათგან 96 სკოლა იყო სახელმწიფო, ხოლო 44 - კერძო. 2006 წელს ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მთავრობამ გამოაცხადა 39 სკოლის დახურვის შესახებ, რაც გახდა პროგრამა „2020 წლის გზაზე: ჩვენი სკოლების განახლების“ შესრულება[135], რომელიც ითვალისწინებს გამსხვილებული სკოლების შექმნას 2020 წლამდე[136][137][138]. რაიონების უმრავლესობაში მოქმედებენ სკოლამდელი დაწესებულებები და დაწყებითი სკოლები. სკოლები ჩვეულებრივ მდებარეობენ ღია სივრცის გვერდით[139].

კულტურა რედაქტირება

 
ყოველწლიური ფეიერვერკის გაშვება

ხელოვნება და გართობა რედაქტირება

კანბერაში მდებარეობს ბევრი ეროვნული ძეგლი და დაწესებულება, მაგალითად, ავსტრალიის სამხედრო მემორიალი, ავსტრალიის ეროვნული გალერეა, ავსტრალიის ეროვნული პორტრეტების გალერეა (დღეისათვის მდებარეობს ძველი პარლამენტის შენობაში, ავსტრალიის ეროვნული ბიბლიოთეკა[122], ავსტრალიის ეროვნული არქივი [140] და ავსტრალიის ეროვნული მუზეუმი. კანბერაში მდებარე ავსტრალიის კავშირის ბევრი სამთავრობო დაწესებულების შენობა ღიაა საზოგადოებისთვის, მათ შორის, ავსტრალიის პარლამენტის შენობა, უმაღლესი სასამართლო და ავსტრალიის სამეფო მონეტების სასახლე. ბერლი-გრიფინის ხელოვნურ ტბასთან მდებარეობს ჯეიმზ კუკის ძეგლი[122] და ეროვნული კარილიონი. ქალაქის სხვა ღირსშესანიშნაობებს შორის გამოიყოფა ტელსრის კოშკი, ავსტრალიის ეროვნული ბოტანიკური ბაღი ბლექ-მაუნტინის მთაზე, ეროვნული ზოოპარკი და აკვარიუმი სკრივნერის დამბაზე, დინოზავრების ეროვნული მუზეუმი და ეროვნული სამეცნიერო და ტექნოლოგიური ცენტრი[141][142][143][144].

ავსტრალიის კანონმდებლობის თანახმად, ეროვნულ ბიბლიოთეკაში უნდა ინახებოდეს ქვეყნის ტერიტორიაზე გამოცემული ყველა წიგნის ასლი[145]. კანბერის მუზეუმში და გალერეაში, რომლებიც მდებარეობენ ქალაქის ცენტრში, წარმოდგენილია ექსპოზიცია, რომლებიც ეძღვნება ადგილობრივ ისტორიას და კულტურას. პირველი ევროპელი დასახლებულების რამდენიმე ისტორიული შენობა ღიაა საზოგადოებისათვის: ლეინიონის და ტაგერანონგის ფერმები, მაგა-მაგა და ბლანდელსების სახლი[146][147]. კელთორპსების სახლი რედ-ჰილში თარიღდება 1920-იანი წლებით. დანტრუნის სახლი კემპბელის რაიონში ერთ-ერთი პირველი ფერმაა რაიონში და დღეისათვის ეკუთვნის სამეფო სამხედრო კოლეჯს.

კანბერაში დიდი რაოდენობით ადგილებია, სადაც სრულდება ცოცხალი მუსიკა, და ასევე არსებობს ბევრი თეატრი: კანბერის თეატრი , სადაც ტარდება მთავარი კონცერტები და დადგმები; ლეველინ-ჰოლი ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტის მუსიკის სკოლაში. ჩაილდერსის ქუჩაზე მდებარეობს ქუჩის თეატრი[148]. კანბერის უძველესი საკონცერტო დარბაზია 1928 წელს გახსნილი ალბერტ-ჰოლი, სადაც თავიდანვე გამოდიოდა კანბერის რეპერტუარის თანამეგობრობა და კანბერის ფილარმონია.

კანბერის უნივერსიტეტში ყოველწლიურად ტარდება მუსიკალური ფესტივალი „სტოუნფესტი“. ქალაქში ასევე მუშაობს დიდი რაოდენობით ბარები და ღამის კლუბები, რომლებიც ძირითადად განლაგებულია დიკსონის, კინგსტონის რაიონებში და ქალაქის ცენტრში[149]. რაიონების ყველა ცენტრში არსებობენ საკუთარი თეატრები და კინოთეატრები, ასევე ბიბლიოთეკები. ყველაზე უფრო ცნობილ კულტურულ-მასობრივ ღონისძიებებს შორის გამოირჩევა სახალხო ხელოვნების ეროვნული ფესტივალი, კანბერის სამეფო შოუ, ავტომობილ სამერნეტსის ფესტივალი, კანბერის მულტიკულტურული ფესტივალი და „იდღესასწაულე, კანბერას“ ფესტივალი, რომელიც ტარდება ყოველწლიურად ათი დღის განმავლობაში მარტში კანბერის დღესთან დაკავშირებით[150].

მასმედია რედაქტირება

როგორც ავსტრალიის პოლიტიკური ცენტრი, კანბერა მასმედიის მთავარი დაწესებულებების ყოფნის ადგილია, ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაციის და კომერციული სატელევიზიო კომპანიების ჩათვლით. ქვეყნის ცენტრალურ გაზეთებს ქალაქში აქვთ ადგილობრივი ბიუროები. ბევრი ახალი ამბების ორგანიზაცია წარმოდგენილია კანბერის პრეს-გალერეაში, რომლებშიც მუშაობენ ჟურნალისტები, რომლებიც აკეთებენ რეპორტაჟებს ეროვნული პარლამენტიდან[151].

ქალაქში გამოიცემა 1926 წელს დაარსებული ყოველდღიური გაზეთი „Canberra Times“, ასევე მთელი რიგი უფასო ყოველკვირეული გაზეთი, რომლებიც ვრცელდება კანბერის ცალკეულ რაიონებში[152][153]. დედაქალაქში ასევე მუშაობენ თავისუფალი ანალოგიური სატელევიზიო სადგურები, მათ შორის, ორი სამთავრობო (ABC და SBS) და სამი კომერციული (Prime, WIN და Southern Cross Ten), ასევე ოთხი ციფრული - Prime HD, WIN HD, ABC2 და SBS News[154].

სააბონენტო სატელევიზიო მომსახურება მიიღება თანამგზავრული ტელევიზიის საშუალებით, რომელსაც წარადგენს კომპანია Foxtel, და საკაბელო ტელევიზიის საშუალებით, რომელსაც წარადგენს ადგილობრივი სატელეკომუნიკაციო კომპანია TransACT[155]. კანბერაში ასევე მაუწყებლობს რამდენიმე რადიოსადგური: Radio 2XXfm, Artsound, Valley FM 89.5 და Radio 1RPH, Capital Radio Network (1053-2CA და 1206-2CC), Canberra FM Radio (104.7) და MIX 106.3.

სპორტი რედაქტირება

 
კანბერას რაგბის მოედანი

კანბერაში ადგილობრივ სპორტულ ლიგებთან ერთად ასევე არსებობენ სპორტული გუნდები, რომლებიც მონაწილეობდნენ ეროვნულ და საერთაშორისო ლიგებში. მათ შორის ყველაზე ცნობილი გუნდებია ცამეტკაცა რაგბიში და რაგბიში, რომლებიც უკვე გახდნენ თავიანთი ლიგის ჩემპიონები.[156][157] ორივე გუნდი საშინაო თამაშებს ატარებს ქალაქის ცენტრალურ სტადიონზე. კანბერას ჰყავს საკუთარი საკალათბურთო გუნდი „Canberra Capitals“, რომელმაც 2006 და 2007 წლებში გაიმარჯვა ეროვნულ საკალათბურთო ლიგაში[158].

ქალაქში სხვა პოპულარული თამაშებია ნეთბოლი, ბალახის ჰოკეი, ყინულის ჰოკეი და კრიკეტი. „Manuka Oval“-ს ადგილობრივ სტადიონზე თამაშობენ კრიკეტს და ავსტრალიურ ფეხბურთს.[159] კანბერაში ყოველწლიურად ტარდება მარათონული გარბენი.

ბრიუსის რაიონში მდებარეობს ავსტრალიის სპორტის ინსტიტუტი, რომელიც სპეციალიზირებული საგანმანათლებლო და საწვრთნელი დაწესებულებაა[160].

კანბერაში არსებობს ბევრი პატარა სტადიონი, გოლფის მინდვრები, სკეიტ-პარკები, საჩოგბურთო კორტები და წყლის აუზიანი კომპლექსები. ქალაქში მოქმედებს ველობილიკების ფართო ქსელი.[161][162].

გალერეა რედაქტირება

დაძმობილებული ქალაქები რედაქტირება

ლიტერატურა რედაქტირება

  • (1988) Lake Burley Griffin, Canberra: Policy Plan. Canberra: National Capital Development Commission. ISBN 0-642-13957-1. 
  • (2000) The Penguin Australia Road Atlas. Ringwood, Victoria: Penguin Books Australia. ISBN 0-670-88980-6. 
  • (2007) UBD Canberra. North Ryde, New South Wales: Universal Publishers. ISBN 0-7319-1882-7. 
  • Fitzgerald, Alan (1987). Canberra in Two Centuries: A Pictorial History. Torrens, Australian Capital Territory: Clareville Press. ISBN 0-909278-02-4. 
  • Gibbney, Jim (1988). Canberra 1913–1953. Canberra: Australian Government Publishing Service. ISBN 0-644-08060-4. 
  • Gillespie, Lyall (1991). Canberra 1820–1913. Canberra: Australian Government Publishing Service. ISBN 0-644-08060-4. 
  • Growden, Greg (2008). Jack Fingleton: The Man Who Stood Up To Bradman. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin]. ISBN 978-1-74175-548-0. 
  • Sparke, Eric (1988). Canberra 1954–1980. Canberra: Australian Government Publishing Service. ISBN 0-644-08060-4. 
  • Vaisutis, Justine (2009). Australia. Footscray, Victoria: Lonely Planet. ISBN 1-74179-160-X. 
  • Wigmore, Lionel (1971). Canberra: History of Australia's National Capital. Canberra: Dalton Publishing Company. ISBN 0-909906-06-8. 
  • Williams, Dudley (2006). The Biology of Temporary Waters. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-852811-6. 

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო რედაქტირება

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Telecommunications Numbering Plan 2015
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Telstra J // Charging Zones — 2018. — 274 p.
  3. Australian Bureau of Statistics (Canberra). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-24. ციტირების თარიღი: 2015-02-10.
  4. Australian Bureau of Statistics (Canberra-Queanbeyan). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-24. ციტირების თარიღი: 2015-02-10.
  5. 5.0 5.1 „Place Names“. The Australian Women's Weekly (1932–1982). National Library of Australia. 13 May 1964. p. 61. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 მარტი 2011. ციტირების თარიღი: 22 თებერვალი, 2011. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate=-ში (დახმარება)
  6. Planning Data Statistics. ACT Planning & Land Authority (21 July 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 აგვისტო 2008. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  7. Lady luck or lucky lady?. The Queanbeyan Age (19 July 2002). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 თებერვალი 2015.
  8. Canberra Nature Park: Mt Majura Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services (2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  9. Sparke 1988, pp. 131–132.
  10. Gibbney 1988, inside cover.
  11. Sparke 1988, pp. 181–182.
  12. Lake Ginninderra. ACT Government Territory and Municipal Services. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ივნისი 2013. ციტირების თარიღი: 17 September 2013.
  13. Williams 2006, p. 260.
  14. Sparke 1988, pp. 4–7, 13–14.
  15. Scrivener Dam (PDF), National Capital Authority, გვ. 1–2. ციტირების თარიღი: 2 June 2009. 
  16. Climate: Canberra - Climate graph, Temperature graph, Climate table. Climate-Data.org. ციტირების თარიღი: 5 September 2013.
  17. 17.0 17.1 Climate of Canberra Area. Bureau of Meteorology. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 ივლისი 2009. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  18. „1301.0 - Year Book Australia, 2002“. Australian Bureau of Statistics. 25 January 2002. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 October 2012. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  19. Wigmore 1971, pp. 60–63.
  20. Wigmore 1971, p. 67.
  21. Universal Publishers 2007, pp. 10–120.
  22. 22.0 22.1 22.2 Wigmore 1971, p. 64.
  23. Universal Publishers 2007, pp. 10–60.
  24. Gibbney 1988, pp. 110–200.
  25. 25.0 25.1 Sparke 1988, p. 180.
  26. About Weston Creek, Canberra. Weston Creek Community Council. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 ივლისი 2012. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  27. Fitzgerald 1987, p. 167.
  28. 28.0 28.1 National Capital Development Commission 1988, p. 17.
  29. 29.0 29.1 Sparke 1988, pp. 154–155.
  30. Place name processes. ACT Planning & Land Authority (11 May 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 April 2013. ციტირების თარიღი: 10 May 2010.
  31. Johnston, Dorothy. (September 2000) Cyberspace and Canberra Crime Fiction. Australian Humanities Review. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 იანვარი 2011. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  32. Gillespie, Lyall (1984). Aborigines of the Canberra Region. Canberra: Wizard (Lyall Gillespie), გვ. 1–25. ISBN 0-9590255-0-2. 
  33. Flood, J. M.; David, B.; Magee, J.; English, B. (1987), "Birrigai: a Pleistocene site in the south eastern highlands", Archaeology in Oceania 22: 9–22
  34. Canberra - Australia's capital city, Australian Government, 4 February 2010, http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/canberra-australias-capital-city. წაკითხვის თარიღი: 12 თებერვალი 2015 დაარქივებული 12 February 2014[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  35. 35.0 35.1 Fitzgerald 1987, p. 5.
  36. 36.0 36.1 Gillespie 1991, pp. 3–8.
  37. Gillespie 1991, p. 9.
  38. „LETTERS“. The Sydney Morning Herald (NSW : 1842 - 1954). NSW: National Library of Australia. 31 January 1934. p. 6. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ივლისი 2013. ციტირების თარიღი: 8 October 2012.
  39. Gibbney 1988, p. 48.
  40. Fitzgerald 1987, p. 9.
  41. The Royal Military College, Duntroon. Defence Housing Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 March 2012. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  42. Gibbney 1988, pp. 87–95.
  43. 43.0 43.1 Sparke 1988, p. 116.
  44. Fitzgerald 1987, p. 17.
  45. Weatherill, David. (2007)Church of St John the Baptist Cemetery. The Heraldry & Genealogy Society of Canberra. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 აპრილი 2013. ციტირების თარიღი: 7 May 2010.
  46. Fitzgerald 1987, p. 92.
  47. (1998) The Oxford Companion to Australian History. Oxford University Press, გვ. 464–465, 662–663. ISBN 9780195535976. 
  48. Fitzgerald 1987, p. 93.
  49. Wigmore 1971, p. 63.
  50. Gillespie 1991, p. 303.
  51. "Naming the Federal Capital of Australia", Australian Screen (National Film and Sound Archive), 1913, http://aso.gov.au/titles/historical/naming-federal-capital/clip3/. წაკითხვის თარიღი: 12 თებერვალი 2015
  52. Fitzgerald 1987, p. 103.
  53. Australian Bureau of Statistics 1963.
  54. View Naming the Federal Capital of Australia (12 March 1913).
  55. Fitzgerald 1987, p. 105.
  56. Canberra – Australia's capital city. Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts (4 February 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 აპრილი 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  57. Fitzgerald 1987, p. 130.
  58. Museum of Australian Democracy at Old Parliament House (12 April 2010). „Witness to history: the opening of the Provisional Parliament House in 1927“. Museum of Australian Democracy at Old Parliament House. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 May 2013. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  59. Wigmore 1971, p. 101.
  60. Ethel Bruce – Stanley Melbourne Bruce – Australia's PMs – Australia's Prime Ministers. National Archives of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 თებერვალი 2014. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  61. 61.0 61.1 Wigmore 1971, pp. 125–128.
  62. Sparke 1988, p. 6.
  63. Sparke 1988, pp. 1–3.
  64. Sparke 1988, pp. 130–140.
  65. Fitzgerald 1987, p. 138.
  66. Fact sheets. Legislative Assembly for the ACT. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 March 2013. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  67. Jerga, Josh (3 December 2009). „NSW boasts first female leadership team“. The Sydney Morning Herald. Fairfax Media. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 May 2012. ციტირების თარიღი: 13 January 2010.
  68. Doogan, Maria (December 2006). The Canberra Firestorm: Inquests and inquiry into four deaths and four fires between 8 and 18 January 2003. Canberra: ACT Coroners Court. ციტირების თარიღი: 7 June 2010.  დაარქივებული 16 მაისი 2009 საიტზე Library of CongressCategory:Webarchive template other archives
  69. 69.0 69.1 Role of the Assembly. Legislative Assembly for the ACT (2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 მაისი 2010. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  70. Past Election Results. Australian Broadcasting Corporation. ციტირების თარიღი: 13 January 2010.
  71. Election Summary. Australian Broadcasting Corporation. ციტირების თარიღი: 13 January 2010.
  72. Sparke 1988, p. 289.
  73. ACT Representation (House of Representatives) Act 1974 (Cth). National Archives of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 ოქტომბერი 2009. ციტირების თარიღი: 29 January 2010.
  74. Administration of National Land. National Capital Authority (2008, 18 December). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  75. Capital Works Overview. National Capital Authority (2008, 23 October). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  76. Maintenance and Operation of Assets. National Capital Authority (2008, 23 October). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  77. Australian Capital Territory (Self-Government) Act 1988. Australasian Legal Information Institute. ციტირების თარიღი: 19 January 2010.
  78. Australian Capital Territory (Self-Government) Act 1988. Schedule 4. Australasian Legal Information Institute. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  79. Frequently Asked Questions. Australian Federal Police (19 November 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 January 2010. ციტირების თარიღი: 21 January 2010.
  80. ACT Policing. Australian Federal Police (16 March 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 January 2010. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  81. 3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2012-13: ESTIMATED RESIDENT POPULATION, States and Territories - Greater Capital City Statistical Areas (GCCSAs). Australian Bureau of Statistics (3 April 2014). ციტირების თარიღი: 8 April 2014. ERP at 30 June 2013.
  82. 3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2012. Bureau of Statistics (20 August 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 თებერვალი 2014. ციტირების თარიღი: 24 January 2014.
  83. 83.0 83.1 83.2 83.3 კანბერა — ქალაქის ძირითადი ციფრები და მონაცემები. — 2001 წლის აღწერა. Bureau of Statistics 2002. (ინგლისური) დაარქივებული 2015-02-25 საიტზე Wayback Machine.
  84. Chapter 2 Multicultural Population ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის მთავრობა. 2003 წელი. მრავალეროვანი კანბერის სოციალური და დემოგრაფიული პროფილი (ინგლისური)
  85. მოსახლეობის მობილურობა. ავსტრალიის დემოგრაფიული მონაცემები, 2003 წელი. Australian Bureau of Statistics. (ინგლისური)
  86. 6227.0.55.003 - Education and Work, Australia - Additional data cubes, May 2013. Australian Bureau of Statistics (29 November 2013). ციტირების თარიღი: 6 February 2014.
  87. 4510.0 - Recorded Crime - Victims, Australia, 2012. Australian Bureau of Statistics (13 June 2013). ციტირების თარიღი: 28 March 2014.
  88. 3101.0 - Australian Demographic Statistics, Jun 2012. Australian Bureau of Statistics (17 December 2013). ციტირების თარიღი: 28 March 2014.
  89. 1367.0 State and Territory Statistical Indicators - Unemplyment rate: ABS. Australian Bureau of Statistics (12 June 2012). ციტირების თარიღი: 6 July 2012.
  90. ACT Stats, 2005. Australian Bureau of Statistics (12 September 2005). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  91. 6302.0 - Average Weekly Earnings, Australia, May 2013. Australian Bureau of Statistics (15 August 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ოქტომბერი 2013. ციტირების თარიღი: 4 November 2013.
  92. Janda, Michael. (29 October 2009) House prices surge as rate hike looms. Australian Broadcasting Corporation. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  93. It’s official: the property market has cooled. Real Estate Institute of Australia (9 September 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 July 2008. ციტირების თარიღი: 7 June 2010.
  94. საკუთრების ბაზრის ფაქტები. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ხაზინა. 2006 წელი. ეკონომიკის ანგარიშგება, 2006 წლის სექტემბერი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-05-16. ციტირების თარიღი: 2006-05-16.
  95. [ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის საკუთრების ბაზრის ანგარიშგება. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ხაზინა. 2006 წელი. ეკონომიკის ანგარიშგება, 2006 წლის სექტემბერი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-04-05. ციტირების თარიღი: 2015-02-13. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის საკუთრების ბაზრის ანგარიშგება. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ხაზინა. 2006 წელი. ეკონომიკის ანგარიშგება, 2006 წლის სექტემბერი. (ინგლისური)]
  96. January 2004&Latest Census of Population and Housing Australia in Profile A Regional Analysis. Australian Bureau of Statistics (2004). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  97. Clisby, Meredith (16 January 2014). „ACT still expensive place to live despite fall in rent prices“. The Canberra Times. Fairfax Media. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 მარტი 2014. ციტირების თარიღი: 13 თებერვალი 2015.
  98. Gross State Product 2011–12. ACT Government Chief Minister and Treasury Directorate, Economics Branch (21 November 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 July 2013. ციტირების თარიღი: 17 September 2013.
  99. Industry of employment by place of work. ACT Government Chief Minister and Treasury Directorate (28 June 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 სექტემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 17 September 2013.
  100. RAAF Museum Fairbairn. RAAF Museum (2009). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  101. No 34 Squadron. RAAF Museum (2009). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  102. Sutherland, Tracy. (15 January 2007) USFTA begins to reap results. Australian Financial Review. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 ოქტომბერი 2009. ციტირების თარიღი: 17 June 2010.
  103. Sharma, Mahesh. (2 April 2008) HP bids for Tower Software. The Australian. ციტირების თარიღი: 17 June 2010.
  104. Canberra's transport system (PDF). Parliament of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 February 2012. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  105. Survey shows speeding at disputed camera site. Chief Minister's Department (17 July 2007). ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  106. Speeding. Australian Federal Police (20 May 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 November 2009. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  107. About Us. Transborder Express. ციტირების თარიღი: 25 February 2014.
  108. About Us. Deane's Buslines. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 თებერვალი 2014. ციტირების თარიღი: 25 February 2014.
  109. Corporate. ACTION. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 თებერვალი 2014. ციტირების თარიღი: 25 February 2014.
  110. Taxi company 'not concerned' at losing monopoly. Australian Broadcasting Corporation (3 February 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 February 2012.
  111. Network map. NSW TrainLink. ციტირების თარიღი: 7 March 2014.
  112. Penguin Books Australia 2000, pp. 20.
  113. 113.0 113.1 Penguin Books Australia 2000, inside cover.
  114. Where We Fly. Canberra Airport. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-04. ციტირების თარიღი: 7 მაისი 2014.
  115. Hospitals. ACT Health. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 March 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  116. Canberra Hospital. ACT Health. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივლისი 2010. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  117. Contact Us & Location Map. Calvary Health Care ACT. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 March 2010. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  118. Public Hospital. Calvary Health Care ACT. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 July 2008. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  119. Cronin, Fiona. (12 August 2008) Chemo crisis to hit ACT patients. The Canberra Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 November 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  120. Welcome to Calvary John James Hospital. Calvary John James Hospital. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 აპრილი 2010. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  121. National Capital Development Commission 1988, p. 18.
  122. 122.0 122.1 122.2 Lake Burley Griffin Interactive Map. National Capital Authority. ციტირების თარიღი: 1 June 2009.
  123. „15 years since hospital implosion tragedy“. The Canberra Times. Fairfax Media. 13 July 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 July 2012. ციტირების თარიღი: 25 September 2013.
  124. Reynolds, Fiona (5 November 1999). „Increasing pressure on ACT Chief Minister“. A.M. Australian Broadcasting Corporation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 November 2012. ციტირების თარიღი: 2 June 2009.
  125. University of Canberra. Department of Education, Employment and Workplace Relations. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 December 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  126. 126.0 126.1 Australian National University. Department of Education, Employment and Workplace Relations. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 September 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  127. Gibbney 1988, pp. 258–262.
  128. Academic Ranking of World Universities 2004. Institute of Higher Education, Shanghai Jiao Tong University (2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 November 2007. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  129. Canberra Campus. Australian Catholic University (5 May 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 October 2012. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  130. Australian Defence College. Australian Defence College. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 August 2013. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  131. Campbell. North Canberra Community Council. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 April 2011. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  132. The Program. Australian Defence Force Academy. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 August 2013. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  133. Introduction. Australian Defence Force Academy (2 April 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 November 2009. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  134. Campus Maps. Canberra Institute of Technology (25 February 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 August 2010. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  135. Barr, Andrew. (2007)Towards 2020: Renewing Our Schools – Message from the Minister. ACT Department of Education and Training. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 March 2011. ციტირების თარიღი: 13 May 2005.
  136. Closing date for primary school. Australian Broadcasting Corporation (29 October 2009). ციტირების თარიღი: 10 May 2010.
  137. Tharwa, Hall schools should be reopened: committee. Australian Broadcasting Corporation (17 September 2009). ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  138. School closures report 'doesn't go far enough'. Australian Broadcasting Corporation (18 September 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 January 2010. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  139. Universal Publishers 2007, pp. 1–90.
  140. Locations and opening hours. National Archives of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 October 2012. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  141. The Shine Dome. Australian Academy of Science. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  142. Visiting the High Court. High Court of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 ოქტომბერი 2009. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  143. Visitors. Parliament of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 February 2012. ციტირების თარიღი: 23 April 2010.
  144. Opening hours. Royal Australian Mint. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 May 2013. ციტირების თარიღი: 17 September 2013.
  145. Section 201. კანონი ავსტრალიის საავტორო უფლებების შესახებ. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-24. ციტირების თარიღი: 27 ივნისი 2008.
  146. Lanyon. ACT Museums and Galleries. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ოქტომბერი 2009. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  147. Minders of Tuggeranong Homestead. Australian Capital Territory Chief Minister's Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 მაისი 2013. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  148. Atkinson, Ann; Knight, Linsay; McPhee, Margaret (1996) The Dictionary of Performing Arts in Australia: Opera, Dance, Music. Allen & Unwin, გვ. 46–47. ISBN 1-86448-005-X. 
  149. Vaisutis 2009, pp. 283–285.
  150. Vaisutis 2009, pp. 278.
  151. Speaker archive. National Press Club of Australia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 აპრილი 2010. ციტირების თარიღი: 13 May 2010.
  152. Wigmore 1971, p. 87.
  153. Waterford, Jack (3 March 2013). „History of a paper anniversary“. The Canberra Times. Fairfax Media. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 September 2013.
  154. Bills Digest No. 132 2001-02: Broadcasting Services Amendment (Media Ownership) Bill 2002. Parliament of Australia (21 March 2002). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 January 2013. ციტირების თარიღი: 25 September 2013.
  155. Subscription television. TransACT (11 June 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 სექტემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 25 September 2013.
  156. „Brumbies Crowned Super 12 Champions“. Irish Rugby. 2004-05-22. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-10-13. ციტირების თარიღი: 28 ივნისი 2008.
  157. „Premiership records“. National Rugby League. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-05-17. ციტირების თარიღი: 28 ივნისი 2008.
  158. „Capitals clinch WNBL title“. Australian Broadcasting Corporation. 2007-02-17. ციტირების თარიღი: 27 ივნისი 2008.
  159. Hinds, Richard (1 April 2005). „Kangaroos finding capital gains taxing“. The Sydney Morning Herald. ციტირების თარიღი: 8 October 2007.
  160. Sparke 1988, p. 304.
  161. Boating on Lake Burley Griffin. National Capital Authority. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 September 2007. ციტირების თარიღი: 9 October 2007.
  162. Lake Burley Griffin reopens. ABC News. Australian Broadcasting Corporation (16 November 2007). ციტირების თარიღი: 26 July 2010.
  163. დაძმობილებული ქალაქები. პეკინის მუნიციპალიტეტის მმართველობა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-01-17. ციტირების თარიღი: 2009-06-23.
  164. 164.0 164.1 Canberra's international relationships. Chief Minister's Department. ციტირების თარიღი: 13 May 2019.