ვიკიპედია

იოფეს სახელობის ფიზიკოტექნიკური ინსტიტუტი

რმა-ის იოფეს სახელობის ფიზიკოტექნიკური ინსტიტუტი (რუს. Фи́зико-техни́ческий институ́т и́мени А. Ф. Ио́ффе РАН; სრული ოფიციალური სახელწოდება 2012 წლის იანვრიდან - რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის იოფეს სახელობის ფედერალური სახელმწიფო საბიუჯეტო ინსტიტუტი, ასევე ცნობილია. როგორც Физтех) — ერთ-ერთი უდიდესი კვლევითი ინსტიტუტი რუსეთში, რომელიც დააარსა აბრამ იოფემ 1918 წელს და მდებარეობს სანქტ-პეტერბურგში.

იოფეს სახელობის ფიზიკოტექნიკური ინსტიტუტი
შეიქმნა 1918
ტიპი საგანმანათლებლო დაწესებულების ქვედანაყოფი
ატარებს სახელს აბრამ იოფე
ქალაქი სანქტ-პეტერბურგი
ქვეყანა რუსეთი
https://www.ioffe.ru/ru/

ინსტიტუტი სპეციალიზირებულია მყარი სხეულების ფიზიკის, ნახევარგამტარული მოწყობილობების, პლაზმისა და კოსმოსის დარგში. იგი პირველ ადგილს იკავებს რუსეთის ინსტიტუტების სიაში მისი თანამშრომლების სამეცნიერო პუბლიკაციების ციტირების ინდექსის მიხედვით.

2022 წელს ინსტიტუტი შეიტანეს აშშ-სა და კანადის სანქცირებული ორგანიზაციების სიაში რუსეთის მიერ უკრაინაში შეჭრის გამო.[1] [2]

მდებარეობა რედაქტირება

ადგილები რედაქტირება

ფიზიკისა და ტექნოლოგიების ინსტიტუტი მდებარეობს სანქტ-პეტერბურგის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. ორ ადგილას: მთავარი შენობა მეტრო „პოლიტექნიკურის“ მახლობლად და მეორე — შუვალოვოს რაიონში.

საფოსტო მისამართი: პოლიტექნიკურის ქ. № 26. ამ მისამართზე მდებარეობს ფიზიოტექნიკური ინსტიტუტის ისტორიული მთავარი შენობა და მრავალი კვლევითი კორპუსი. მთავარი შენობის შემადგენლობაში შედის ასევე შენობა, რომელიც კორპუსების ჯგუფისგან შედგება და პოლიტექნიკურის ქუჩის № 28-ში მდებარეობს. ეს კორპუსები ინსტიტუტისთვის 1970-იანი წლების ბოლოს აშენდა.

შუვალოვოს რაიონის შენობა ცალკე, ძირითადი შენობიდან რამდენიმე კილომეტრში მდებარეობს.

Მთავარი შენობა რედაქტირება

შენობა პოლიტექნიკურის ქუჩის № 26-ში 1912-1916 წლებში აშენდა, ნეოკლასიკურ სტილში, არქიტექტორ გერმან გრიმის პროექტის მიხედვით, როგორც „რომანოვების სახლის 300 წლის იუბილესადმი მიძღვნილი გაღატაკებულ მოხუც თავად-აზნაურთა თავშესაფარი“. თავშესაფარი 40 ადამიანზე იყო გათვლილი. პატრონებმა მეორე სართულზე ეკლესია მოაწყეს (ამჟამად ინსტიტუტის მცირე სააქტო დარბაზი).[3] შენობის ასაშენებლად თანხა თავადაზნაურობის საგუბერნიო კრებამ გამოჰყო.

1920 წელს შენობა ადაპტირებული იქნა ინსტიტუტად, სამოქალაქო ინჟინრების პ. სიდოროვისა და ი. ბილინსკის პროექტის მიხედვით. შენობის საზეიმო გადაცემა ინსტიტუტისთვის შედგა 1923 წლის 4 თებერვალს. შენობის მარცხენა კუთხის (პოლიტექნიკურის ქუჩის მხრიდან) ნაწილი (ორი სართული) აბრამ იოფეს საცხოვრებელი ბინა იყო 1953 წლამდე.[4]

1927-1928 წლებში მოეწყო ეზო. 1970 წელს შენობა ნაწილობრივ გადაკეთდა და გაფართოვდა კურჩატოვის ქუჩის გასწვრივ.

მთავარი ფასადის წინ არის აბრამ იოფეს (მოქანდაკე გ. გლიკმანი, 1964) და ბ. კონსტანტინოვის (მოქანდაკე მ. ანიკუშინი, 1975 წ.) ბიუსტები. მთავარი შესასვლელის ორივე მხარეს არის მემორიალური დაფები: შესასვლელიდან მარცხნივ - ს. ჟურკოვის, ი. ხარიტონის, ა. ალექსანდროვის, ი.ფრენკელისა და ვ. ტუჩკევიჩის; შესასვლელიდან მარჯვნივ - ი.კურჩატოვის, ბ. კონსტანტინოვის, ნ. სემიონოვის და ჟ. ალფიოროვის.

განყოფილებები რედაქტირება

ფიზიკოტექნიკურ ინსტიტუტში. ამჟამად აქვს ხუთი მსხვილი დეპარტამენტი (რომელთაგან ერთს ოფიციალურად უწოდებენ არა დეპარტამენტს, არამედ „ცენტრს“):

  • ნანოჰეტეროსტრუქტურების ფიზიკის ცენტრი;
  • მყარ სხეულთა ელექტრონიკის დეპარტამენტი;
  • მყარ სხეულთა ფიზიკის დეპარტამენტი;
  • პლაზმური ფიზიკის, ატომური ფიზიკისა და ასტროფიზიკის დეპარტამენტი;
  • ნახევარგამტარებისა და დიელექტრიკული ფიზიკის განყოფილება.

თითოეული განყოფილება მოიცავს რამდენიმე სამეცნიერო ლაბორატორიას.

პერსონალის მომზადება რედაქტირება

ინსტიტუტი ჩართულია კადრების მომზადებაში. აქ ხშირად გადიან სტაჟირებას სანქტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტების სტუდენტები, რომლებიც სამეცნიერო საქმიანობაზე არიან ორიენტირებულები.

ფიზიოტექნიკურ ინსტიტუტში არის ასპირანტურის და დოქტორანტურის განყოფილება, არსებობს ოთხი სადისერტაციო საბჭო. 2017 წლიდან ინსტიტუტი არის რუსეთში ყველაზე ავტორიტეტულ სამეცნიერო და საგანმანათლებლო ორგანიზაციებს შორის (2023 - 32) და აქვს უფლება მიენიჭოს აკადემიური წოდებები რუსეთის ფედერაციის უმაღლეს საატესტაციო კომისიასთან ურთიერთობის გარეშე.[5]

ისტორია რედაქტირება

ბაზა რედაქტირება

ინსტიტუტის შექმნის თარიღად ითვლება 1918 წლის 23 სექტემბერი — სახელმწიფო რენტგენისა და რადიოლოგიური ინსტიტუტის ფიზიკურ-ტექნიკური განყოფილების შექმნის შესახებ ბრძანებულების ხელმოწერის დღე. დამკვიდრებული ტრადიციის თანახმად, ინსტიტუტის იუბილეების აღნიშვნის დღეა 29 ოქტომბერი, იოფეს დაბადების თარიღი. დაარსებიდან ინსტიტუტს აქვს რადიუმის განყოფილება, რომლის ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო ლ. მისოვსკი.

1922 წელს კათედრაებმა მიიღეს ცალკეული სამეცნიერო ინსტიტუტის სტატუსი. რადიუმის ინსტიტუტის ერთ-ერთი ამოცანა იყო რადიოაქტიური ელემენტების, პირველ რიგში რადიუმის კვლევა. ვ.ი.ვერნადსკი გახდა რადიუმის ინსტიტუტის დირექტორი, ვ. ხლოპინი გახდა მისი მოადგილე, ხოლო ლ. მისოვსკი ხელმძღვანელობდა ინსტიტუტის ფიზიკის განყოფილებას.[6]

ფიზიკო-ტექნიკური დეპარტამენტის ბაზაზე, რომელსაც ხელმძღვანელობდა აბრამ იოფე, შეიქმნა „სახელმწიფო ფიზიკოტექნიკური რადიოლოგიური ინსტიტუტი“.

ომამდელ სსრკ-ში რედაქტირება

1922 წლის 1 იანვარს ინსტიტუტი ხდება დამოუკიდებელი ორგანიზაცია სახელწოდებით სახელმწიფო ფიზიკურ-ტექნიკური რადიოლოგიური ინსტიტუტი (ГФТРИ). 1925-1931 წლებში უმაღლეს ეკონომიკურ საბჭოსთან ჩამოყალიბდა ცენტრალური ფიზიკურ-ტექნიკური ლაბორატორია, რომელიც რამდენიმეჯერ სახელის შეცვლის შემდეგ შეუერთდა უმაღლეს ეკონომიკურ საბჭოსთან არსებულ ფიზიკა-ტექნიკის სახელმწიფო ინსტიტუტს. (უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს დადგენილება. ხელმოწერილი იყო გ. კ. ორჯონიკიძის მიერ 1931 წლის 10 მაისს).

1941—1945 რედაქტირება

1941 წლის აგვისტოში ლაბორატორიების ნაწილი ევაკუირებულია ყაზანში. ყაზანის ჯგუფი მუშაობს ა. იოფეს ხელმძღვანელობით. ლენინგრადში დარჩენილ ლაბორატორიებს ხელმძღვანელობს პ. კობეკო. 1942 წლის 28 სექტემბერს გამოიცა სახელმწიფო თავდაცვის ბრძანება № ГКО-2352сс, „ურანზე სამუშაოების ორგანიზაციის შესახებ“, რომლის თანახმადაც ყაზანში მყოფი თანამშრომლებისგან ჩამოყალიბდა „ატომური ბირთვის ლაბორატორია“.[7] 1943 წელს, ატომური პროექტის შემუშავების პროცესში, ლაბორატორია გადაკეთდა კურჩატოვის ინსტიტუტად.

1945 წლის თებერვლიდან ყაზანში ევაკუირებული ლაბორატორიები დაბრუნდნენ ლენინგრადში.

ომისშემდგომ სსრკ-ში რედაქტირება

1946 წელს დაიწყო კვლევა იზოტოპების გაყოფაზე, სსრკ ატომური პროექტის ფარგლებში. ქვეყანაში ყველაზე დიდი ციკლოტრონი გაეშვა. 1956 წელს დაიწყო რეაქტორის მშენებლობა და ინსტიტუტის ფილიალი ჩამოყალიბდა გატჩინაში (ახლა ეს არის სანქტ-პეტერბურგის ბ. კონსტანტინოვის სახელობის ბირთვული ფიზიკის ინსტიტუტი), სადაც გადააქვთ კვლევები ბირთვულ ფიზიკაში (სამეცნიერო დირექტორი დ. კამინკერი).

1960 წლის 3 დეკემბერს ინსტიტუტს მიენიჭა აბრამ იოფეს სახელი. 1968 წლის 19 აპრილს სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებულებით, იოფეს სახელობის ინსტიტუტი დაჯილდოვდა ლენინის ორდენით.

1971 წელს მოხდა ბირთვული ფიზიკის ინსტიტუტის (ЛИЯФ) გამოყოფა და ნახევარგამტართა ინსტიტუტთან გაერთიანება.

1974 წელს ფიზიკოტექნიკურ ინსტიტუტში შეიქმნა კომპიუტერული ტექნოლოგიების განყოფილება, სახელწოდებით „სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ლენინგრადის გამოთვლითი ცენტრი“ (ЛВЦ). 1978 წელს იგი გადაკეთდა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ლენინგრადის კვლევით გამოთვლით ცენტრად (ЛНИВЦ), ხოლო 1985 წელს დამოუკიდებელ, ლენინგრადის ინფორმატიკისა და ავტომატიზაციის ინსტიტუტად (ЛИИАН). მის ირგვლივ იწყება საკავშირო კომპიუტერული ქსელის შექმნა, სახელწოდებით „აკადემქსელი“.

1980 წელს ინსტიტუტმა ტოკამაკების სერიაში ყველაზე დიდი, ТУМАН-3 გაუშვა.

პოსტსაბჭოთა პერიოდი რედაქტირება

2002 წელს იოფეს სახელობის ფიზიოტექნიკური ინსტიტუტის ბაზაზე შეიქმნა ჟ. ალფიოროვის სახელობის სანქტ-პეტერბურგის ეროვნული კვლევითი აკადემიური უნივერსიტეტი.

2013 წლის 30 დეკემბერს, რუსეთის ფედერაციის მთავრობის No2591-რ ბრძანებით, ინსტიტუტი, რომელიც ადრე რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის დაწესებულებას წარმოადგენდა ფიზიკურ მეცნიერებათა სამმართველოს შემადგენლობაში, რუსეთის სამეცნიერო ორგანიზაციების ფედერალური სააგენტოს იურისდიქციას გადაეცა.

თანამშრომლები რედაქტირება

 
2018 წლის საფოსტო მარკა იოფეს სახელობის ფიზიკურ-ტექნიკური ინსტიტუტის 100 წელი

ნობელის პრემიის ლაურეატები რედაქტირება

ინსტიტუტის დირექტორები რედაქტირება

2019 წლის მაისში ინსტიტუტის ხელმძღვანელად აირჩიეს ს.ივანოვი (დანარჩენი ორი კანდიდატი იყო ი. კუსრაევი და ა. ლებედევი). ფორმალობების მოგვარების შემდეგ, 2019 წლის 6 აგვისტოს, ივანოვმა ოფიციალურად დაიკავა დირექტორის პოსტი.

ცნობილი მეცნიერები რედაქტირება

სამეცნიერო ჟურნალები რედაქტირება

ფიზიკოტექნიკური ინსტიტუტი არის 5 სამეცნიერო ჟურნალის თანადამფუძნებელი. ესენია: „მყარ სხეულთა ფიზიკა“, „ტექნიკური ფიზიკის ჟურნალი“, „წერილები ტექნიკური ფიზიკის ჟურნალს“, „ნახევარგამტარების ფიზიკა და ტექნოლოგია“, „ოპტიკა და სპექტროსკოპია“.[8]

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ Russia-related Designations; Issuance of Russia-related General License and Frequently Asked Questions; Zimbabwe-related Designation, Removals and Update; Libya-related Designation Update. ციტირების თარიღი: 2022-09-20
  2. ↑ Regulations Amending the Special Economic Measures (Russia) Regulations. ციტირების თარიღი: 2023-05-30
  3. ↑ Глезеров С. Е. Лесной. Гражданка. Ручьи. Удельная… — М.: ЗАО Центрполиграф, 2007. — 479 с. — ISBN 978-5-9524-2779-2.
  4. ↑ Алфёров Ж. И. Папа Иоффе и его «детский сад» (Лекция из цикла «Наука и культура XXI века», АФТУ, 10 октября 2008 года) // Наука и культура: избранные лекции / Сост. Ю. В. Трушин. — СПб.: БАН, 2009. — С. 127—167. — 208 с. — ISBN 978-5-336-00105-1.
  5. ↑ О перечне научных и образовательных организаций, которым предоставляется право самостоятельно присуждать учёные степени. ციტირების თარიღი: 2017-10-01
  6. ↑ Мещеряков М. Г., Перфилов Н. А. Памяти Льва Владимировича Мысовского (К семидесятипятилетию со дня рождения) // Выпуск УФН : Сборник УФН. — М.
  7. ↑ документа Распоряжение ГКО СССР от 28 сентября 1942 года № ГКО-2352сс «Об организации работ по урану» в Викитеке
  8. ↑ Журналы, учрежденные институтом
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=იოფეს_სახელობის_ფიზიკოტექნიკური_ინსტიტუტი&oldid=4647151“-დან