გულისტანის ციხე
გულისტანის ციხე (აზერბ. Gülüstan qalası) — შუა საუკუნეების ციხესიმაგრე, რომელიც მდებარეობს აზერბაიჯანის ქალაქ შემახიდან ჩრდილო-დასავლეთით სამ კილომეტრზე. სავარაუდოდ ციხე აშენდა IX საუკუნეში. მას ერთხანს ეკავა კლდოვანი ქედის ფერდობების ზედა ნაწილი. გულისტანის ციხის მოსახლეობა ცნობილია, როგორც გიზ-გალასი („ქალწულის ციხე“).
აღწერა რედაქტირება
აღნიშნული ციხე აღმართულია მიმდებარე ტერიტორიის ზემოთ 190-200 მ-ით. ციხის თავდაცვითი კედლები მთის ფერდობებზე იყო აგებული, ხოლო თვითონ ციხესიმაგრე თავზე იყო. ჩრდილოეთიდან, აღმოსავლეთიდან და დასავლეთიდან ციხესიმაგრე გარშემორტყმული იყო უფსკრულით. დღეს გვხვდება ფრაგმენტებში განლაგებული მრგვალი და ოთხკუთხა ფორმის კედლებისა და კოშკების ნანგრევები შამახი საუკუნეების განმავლობაში ეყრდნობოდა ამ მთის ციხესიმაგრეს, როგორც ფიზიკურად, ასევე უსაფრთხოების თვალსაზრისით. გულუსტანის ციხე შამახის თავზე აგებული ფარის მსგავსია.
ციხე აგებულია მთის ქედზე, რომელიც ფართოვდება და ჩამოდის ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით და მისი რთული კონფიგურაციის მიხედვით ჩამოყალიბდა.
ციხის ტერიტორიაზე არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩნდა სასახლის კომპლექსის ნაგებობების ნაშთები, IX-XII საუკუნეების მატერიალური კულტურის ნიმუშები.
გულისტანის ციხეს წყალი თიხის მილების საშუალებით მიეწოდებოდა. ციხეს მიწისქვეშა გადასასვლელიც ჰქონდა. აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მდებარე სხვა ციხესიმაგრეებისგან განსხვავებით (კალე-ი ბუგურტი, გულისტანი მდინარე ინჩაზე და ა.შ.), გულისტანის ციხის წყლისკენ მიმავალი მიწისქვეშა გადასასვლელი უფრო რთული და უფრო ფრთხილად შესრულებულია.
ერთადერთი გრაგნილი ბილიკი ციხისკენ არის ამ ფერდობზე. ამრიგად, გულუსტანის ციხისთვის არჩეული მთა, ბუნებრივი დაცვის უპირატესობებთან ერთად, ძალიან მოსახერხებელია ქალაქთან კომუნიკაციის თვალსაზრისითაც.
ისტორია რედაქტირება
ციხე სავარაუდოდ აშენდა IX საუკუნეში. აღმოსავლეთმცოდნე და არქეოლოგმა ევგენი პახომოვმა ივარაუდა, რომ ამ ციხის ნანგრევების არეალში მდებარეობდა ქალაქი იაზიდია, რომლის სახელი შირვანის დედაქალაქად 1072 წლამდე იხსენიებოდა ტარიხ ალ-ბაბში [1]. XI-XVI საუკუნეებში იგი იყო შირვანშაჰების რეზიდენცია და თავდაცვითი ციხე. XII - XIII საუკუნის დასაწყისში ციხის როლი გაიზარდა. იგი ემსახურებოდა თავშესაფარს და შირვანშაჰების მეორე რეზიდენციას შემახას შემდეგ.
აზერბაიჯანელი არქეოლოგი ჰუსეინ ჯიდი მიიჩნევს, რომ ხაგანი ციხეს ახალ ყაბა-სარაი უწოდებს ციხის რეკონსტრუქციასთან დაკავშირებით. ეს ინფორმაცია დასტურდება წერილობითი წყაროების ინფორმაციით, რომლის თანახმად XII საუკუნეში შირვანშაჰ მანუჩეხარ III-ის და შაჰბანი ასრულებდა სარემონტო სამუშაოებს ციხესიმაგრეში [2].
ლიტერატურა რედაქტირება
- Ҝүлүстан галасы (азерб.) // Азербайджанская советская энциклопедия / Под ред. Дж. Кулиева. — Б.: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1982. — C. VI. — S. 118-119.
- Ҹидди Һ. Ә. Ҝүлүстан галасы. — Б., 1967. (азерб.)
- Джидди Г. А., Мамедзаде К. М., Ибрагимов Ф. А. Средневековый город Шемаха // Археологические открытия 1971 года. — М.: Наука, 1972. — С. 491.
- Джидди Г. А. Средневековый город Шемаха (IX—XVII века). — Б.: Элм, 1981. — 174 с.
- Ашурбейли С. Б. Государство Ширваншахов. — Б.: Элм, 1983. — 341 с.