განჯის ეკონომიკა

განჯის ეკონომიკა – ქალაქ განჯის ეკონომიკის პრობლემებს მოიცავს. განჯა აზერბაიჯანში სიდიდით მეორე ქალაქია და მდებარეობს ბაქოს დასავლეთით 350 კმ-ში. ეს ქალაქი განჯა-ბასარის ეკონომიკური რეგიონის რეგიონალური ცენტრია.

ისტორია რედაქტირება

X საუკუნის შემდეგ განჯა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში. მიმდინარეობს სხვადასხვა ხელობებისა და მეაბრეშუმეობის განვითარება; შენდება ახალი კომერციული და სამრეწველო კვარტლები. განჯა 1139 წლის მიწისძვრის შემდეგ დაინგრა. დაიღუპა 200-300 ათასი ადამიანი. თუმცა, განჯა სწრაფად აღდგა და უკვე XII- ის XIII საუკუნეების დასაწყისი გახდა მისი აღორძიენბის პერიოდი. ფართოდ განვითარდა სოფლის მეურნეობა, მებაღეობა, მეცხოველეობა. XIII- XVI საუკუნეებში ქალაქი კრიზისის მდგომარეობაში იმყოფებოდა მრავალი მტრის შემოსევის გამო. მაგრამ მე -16 საუკუნის დასაწყისში საომარი ქმედებებისა და ფეოდალური შეტაკების შეწყვეტის შემდეგ განჯამ დაიწყო ეკონომიკური განვითარება.

XVI საუკუნეში ქალაქი იყო დამოუკიდებელი განჯის სახანოს დედაქალაქი. ჯავად ხანის მეფობის დროს (XVIII საუკუნე) განჯანის სახანო გაძლიერდა. 1804 წელს ქალაქი დაიპყრო რუსეთის ჯარებმა გენერალ ციციანოვის ხელმძღვანელობით. 1868 წელს ელიზავეტპოლის სახელი დაერქვა და ელიზავეტპოლის დედაქალაქი გახდა. 1935 წელს აზერბაიჯანის სოვეტიზაციის შემდეგ ქალაქის სახელი კიროვაბადი გახდა, ხოლო განჯის რაიონი –კიროვაბადის რაიონი.

აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის დამყარების შემდეგ ქალაქს ძველი დასახელება – განჯა დაუბრუნდა^[1]^[2].

მრეწველობა რედაქტირება

80 - იანი წლების ბოლოს განჯა აზერბაიჯანის მრეწველობის ცენტრი გახდა მაღალგანვითარებული, მსუბუქი და საკვები მრეწველობით. ქალაქის 22 სამრეწველო ადგილას სახალხო მოხმარების 400 ტვირთი გაიცემოდა. მუშაობდა ალუმინის, ფოსფორის, მანქანათმშენებლობის ქარხნები, საკონდიტრო ფაბრიკები, ორი ღვინის ქარხანა, ტექსტილის კომბინატი. მერე დადგა დაშლის პერიოდი - ეკონომიკური კრახი.

მრეწველობის გაზრდა დაიწყო 2000 წლიდან, როდესაც აზერბაიჯანში მუშაობა დაიწყო რეგიონების განვითარების პირველმა სოციალურ-ეკონომიკურმა სახელმწიფო პროგრამამ^[3].

ქალაქში განჯას საწარმოები მუშაობენ, რომლებიც ნედლეულის პირველადი გადამუშავებით არიან დაკავებულნი შავი და ფერადი მეტალურგიისთვის. გარდა ამისა, განჯაში არსებობს რამდენიმე ქიმიური მრეწველობის კომპანია, რომლებიც აწარმოებენ კალიუმის სასუქებსა და გოგირდის მჟავას. არსებობს ფირმები, რომლებიც მეცხოველეობით არიან დაკავებულნი და ა.შ.

რეგიონს გააჩნია ხელსაყრელი ეკონომიკური და გეოგრაფიული პოზიცია. ქვეყნის ეკონომიკური მნიშვნელობის გამო, განჯა მეორე ადგილს იკავებს. მოცემული ეკონომიკური რეგიონი ქვეყნის საწარმოო პროდუქტის 12-13% აწარმოებს. ინდუსტრია შედგება ექსტრაქციული და გადამამუშავებელი მრეწველობისაგან. განჯაში არსებობს ფირმებისა და ფერადი მეტალურგიის საწარმოები, აგრეთვე მათი გადამუშავების საწარმოები.

მძიმე ინდუსტრია მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს ეკონომიკაში. იმავე ეკონომიკურ ზონაში შეიქმნა მანქანათმშენებლობის ინდუსტრია, არის საწარმოო დანადგარების საწარმოები, საწარმოები საკომუნიკაციო აღჭურვილობის წარმოებისათვის, ავტომობილებისა და სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის შეკეთებისთვის^[4].

ტრანსპორტი და კომუნიკაცია რედაქტირება

ქალაქში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სატრანსპორტო სისტემა. ქალაქი მდებარეობს რკინიგზასა და მაგისტრალებზე, რომელიც აკავშირებს აზერბაიჯანს საქართველოსთან და შავი ზღვის სანაპიროებთან. განჯა, ყაზახი და აღსთაფა ქვეყნის ძირითადი სატრანსპორტო მაგისტრალებია. განჯში არის ეროვნული მნიშვნელობის აეროპორტი. ამ რეგიონში გადის მილსადენი, რომელსაც მსოფლიო ბაზარზე გააქვს კასპიის ზღვიდან მოპოვებული ნავთობი და გაზი^[5].

	2010	2012	2013	2014	2015	2016
ტვირთის გადაზიდვა ავტომობილით, ათ.ტონა	3241	3879	4150	4283	4510	4686
ტვირთ ბრუნვა, მლნ. ტ. კმ	389,9	457,5	490,4	509,3	535,8	557,2
მგზავრების გადაზიდვა ავტომობილით, ათ. კაცი	63205	73041	78300	82615	88233	91939
სამგზავრო ნაკადი, მლნ.კმ	694,3	808,3	873,0	918,1	981,4	1023,6
ავტომობილების რაოდენობა	34530	40920	43872	41672	43498	44888
საფოსტო განყოფილებების რაოდენობა	22	22	22	22	22	22
ტელეფონის ნომრები ყოველ 100 ოჯახზე	86	93	92	91	89	79

მშენებლობა რედაქტირება

სტატისტიკის მიხედვით, რაიონში საცხოვრებელი კორპუსების მშენებლობა 31% -ით გაიზარდა, რაც მიუთითებს ქალაქ განჯის განვითარებაზე და ურბანიზაციის დაჩქარებულ ტემპზე^[6].

	2010	2012	2013	2014	2015	2016
მიცემულია ექსპლუატაციაში:
ძირითადი ფონდები, ათასი მანათი	38680,4	269035,3	251206,4	353247,7	332419,4	95401,9
საცხოვრებელი სახლებია საერთო ფართობი, ათასი კვ.კმ	14,1	24,4	116,4	45,9	36,7	58,9
ინდივიდუალური საცხოვრებელი	11,5	15,2	29,7	14,5	36,7	36,9
ძირითადი კაპიტალის ინვესტიციები, ათასი მანათი	99518,8	176496,5	334069,1	387245,1	355472,6	278893,3
მათ შორის:
სამშენებლო-სამონტაჟო სამუშაოები:	64470,0	168726,7	311903,8	348036,4	315717,0	254094,3
სამშენებლო ორგანიზაციების ერთეულების რაოდენობა	28	22	23	27	23	20
მუშაკთა რაოდენობა	887	956	997	407	387	280
სამშენებლო სამუშაოების ღირებულება, ათას მანათი	41747,7	67442,4	65815,2	13323,2	28161,0	25756,1

ინსფრასტრუქტურა რედაქტირება

სოციალურ და ეკონომიკურ განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სოციალური ინფრასტრუქტურა. განჯაში ფუნქციონირებს აზერბაიჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სამეცნიერო ცენტრი, სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტები. განჯა მაღალ პროფესიულ და კვალიფიციურ პერსონალს ამზადებს (ქალაქში შემდეგი უმაღლესი სასწავლებლებია: აზერბაიჯანის სახელმწიფო აგრარული უნივერსიტეტი, ტექნოლოგიური უნივერსიტეტი, სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი). რაიონში არსებობს საჯარო ბიბლიოთეკები, მუზეუმები, თეატრები, საავადმყოფოები და სოციალური და კულტურული ინფრასტრუქტურის სხვა ობიექტები^[7].