ბულგარული აღორძინება

ბულგარული ეროვნული აღორძინება (ბულგარულად: Българско национално възраждане ან უბრალოდ Възраждане) იყო ბულგარელი ხალხის სოციალურ–ეკონომიკური და ეროვნული განვითარების პერიოდი ოსმანთა 500 წლოვანი ბატონობის დროს.

პლოვდივის ერთ-ერთი ძველი და ტიპური უბანი

ბულგარული აღორძინების დასაწყისად მიჩნეულია 1762 წელს პაისი ჰილენდარსკისეული ბულგარეთის ისტორიის პირველი წიგნის „ისტორია სლავენობულგარსკა“ („სლავბულგართა ისტორია“) გამოსვლის თარიღი. ეს ეპოქა იყო მოიცავს საკმაოდ დიდ დროს, რადგან ის საუკუნეზე მეტ ხანს გაგრძელდა ვიდრე ამ ქვეყნის გათავისუფლებამდე და ბულგარეთის სამთავროს დაარსებამდე. 1877 წლიდან 1878 წლამდე მიმდინარე რუსეთი–თურქეთის ომის შედეგად წარმოიშვა ბულგარეთის სახელმწიფო. ამ ომს ბულგარელი ისტორიოგრაფები „რუსეთ-თურქეთის განმათავისუფლებელ ომს“ უწოდებენ.

ცნების გაგებისათვის

ბულგარული ისტორიოგრაფია ცნებით – აღორძინება მოიხსენიებს ბულგარეთის გათავისუფლების ეპოქას და იგულისხმება მრავალი საუკუნის შემდეგ ბულგარული ეროვნული ცნობიერების ხელახლა აღორძინება, ფაქტობრივად ახალი ცნობიერების მქონე ერის დაბადება.

აღორძინება ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არ არის ტრადიციული ზოგად-ევროპული მოვლენის, რენესანსის თანაფარდი ცნება-ტერმინი.

ბულგარული აღორძინების ნიშნები

ბულგარული აღორძინება ჰქვია რადიკალური ცვლილებების ეპოქას ქვეყნის საზოგადოებრივ-ეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული ცხოვრების ყველა სფეროში. საზოგადოებრივი თვალსაზრისით ხსენებულ ეპოქაში ნელ-ნელა იცვლება და იზრდება ბულგარული საზოგადოების სუსტად განვითარებული სამოქალაქო საზოგადოება. კულტურულ და სულიერ ცხოვრებაში ორი ტენდენცია შეინიშნება; ერთი მხრივ ახალი ბულგარული საგანმნათლებლო მოძრაობა (новобългарско просветно движение), ხოლო მეორე მხრივ კი იმატებს მისწრაფება დამოუკიდებელი ეკლესიისათვის. მიზანი იყო კულტურისა და განათლების გათავისუფლება ელინისტური გავლენებისაგან და ახალი, საკუთარი მატერიალური და სულიერი კულტურის შექმნა. ამ მხრივ მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ბრძოლა ბერძნული საეკლესიო მმართველობის წინააღმდეგ.

ბულგარული აღორძინების რევოლუციონრები

• ხრისტო ბოტევი (Христо Ботйов Петков)
• ლიუბენ კარაველოვი (Любен Стойчев Каравелов)
• ვასილ ლევსკი (Васил Левски)
• გიორგი რაკოვსკი (Георги Стойков Раковски))
• პანაიოტ ვოლოვი (Панайот Волов)
• ზახარი სტოიანოვი (Захари Стоянов)
• გიორგი ბენკოვსკი (Георги Бенковски)

ბულგარული აღორძინების აქტივისტები

(„ამღორძინებელი“, „ამღორძინებლები“ - ბულგარულად Възрожденец, ან აგრეთვე „გამღვიძებლები“ - ბულგარულად Будители - სულიერი წინამძღოლი და მასწავლებელი)

• ვასილ აპრილოვი (Васил Априлов)
• პეტარ ბერონი (Петър Берон)
• მარინ დრინოვი (Марин Дринов)
• ალექსანდარ ეგზარქი (Александър Екзарх)
• ნაიდენ გეროვი (Найден Геров)
• იოაკიმ გრუევი (Йоаким Груев)
• პაისი ჰილენდარსკი (Паисий Хилендарски)
• ვასილი კანჩოვი (Васил Кънчов)
• ბაჩო კირო (Бачо Киро)
• გავრილ კრასტევიჩი (Гаврил Кръстевич)
• ნიკოლა მიჰაილოვსკი (Никола Михайловски)
• კონსტანტინ მილადინოვი (Константин Миладинов)
• დიმიტარ მილადინოვი (Димитър Миладинов)
• გრიგორ პარლიჩევი (Григор Пърличев)
• ნედელია პეტკოვა (Неделя Петкова)
• ნეოფიტ რილსკი (Неофит Рилски)
• ნეოფიტ ბოზველი (Неофит Бозвели)
• ანდრეი პეტკოვიჩი (Андрей Петкович)
• ემანუილ ვასკიდოვიჩი (Емануил Васкидович)
• სოფრონი ვრაჩანსკი (Софроний Врачански)
• ილარიონ მაკარიოპოლსკი (Иларион Макариополски)

ეროვნული აღორძინების აღსანიშნავი ორი დღე ბულგარეთში

• 1 ნოემბერი არის ბულგარეთში „ეროვნული გაღვიძების დღე“ (ბულგარულად – Ден на народните будители)
• 3 მარტი არის „ბულგარეთის გათავისუფლების დღე ოსმალთა ბატონობისაგან“ (ბულგარულად – Ден на Освобождението на България от османско иго)

ბულგარული აღორძინების პერიოდები

ბულგარული აღორძინება სამ პერიოდად დაიყოფა:

1. ადრეული პერიოდი, რომელიც 1762 წლიდან XIX საუკუნის დასაწყამდე,
2. საშუალო პერიოდი – 1820-1850 წწ. ოსმალური რეფორმებიდან ყირიმის ომამდე,
3. გვიანდელი პერიოდი, რომელიც 1878 წლამდე, ანუ ოსმალთა ბატონობის დასასრულამდე.

მაგრამ არსებობს ბულგარული აღორძინების აგრეთვე სხვა დაყოფაც:

1. ინტელექტუალური აღორძინება (1830-დან 1840-მდე). ამ ფაზის მთავარი მოვლენა ქრისტიანული სკოლების დაარსება.
2. ბულგარული მართლმადიდებელი ეკლესიის ბრძოლა დამოუკიდებლობისათვის (1805-დან 1860-მდე). ამ ბრძოლის პიკს წარმოადგენდა მოწოდება ეკლესიის დამოუკიდებლობის მოთხოვნის შესახებ და მოწოდება ბერძენთა სულიერი დამოკიდებულებისაგან გასათავისუფლებად. (ბულგარული საეგზარქოს დაარსება 1870 წელს). (იხ. ბულგარული მართლმადიდებელი ეკლესია)
3. რევოლუციური მოძრაობის შექმნა, რომელიც გამოდიოდა როგორც ეროვნული გათავისუფლების იდეით, ასევე სოციალური საკითხების მოგვარების მოთხოვნით.

ლიტერატურა

• Илия Тодев: Към друго минало или пренебрегвани аспекти на българското национално Възраждане. ИК „ДБ Мария“, 2001
• Hans-Joachim Härtel, Roland Schönfeld: Bulgarien. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart. 1998, Regensburg, ISBN 3-7917-1540-2.
• Hans-Dieter Döpmann: Kirche in Bulgarien von den Anfängen bis zur Gegenwart. Biblion Verlag, München, 2006, ISBN 3-932331-90-7
• Sigrun Comati: Bulgarische Landeskunde. Helmut Buske Verlag, Hamburg, 2003, ISBN 3-87548-327-8.

რესურსები ინტერნეტში

(ბულგარულ ენაზე)

• Вера Бонева: БЪЛГАРСКОТО ВЪЗРАЖДАНЕ В БЪЛГАРСКАТА ИСТОРИОПИС
• Никола Георгиев: ОТ ХИЛЕНДАР ДО ШИПКА - „Епопея на забравените“и нравствено-историчните ценности на българското национално възраждане
• Николай Аретов: Българското Възраждане и Европа
• Политическият национализъм през Възраждането დაარქივებული 2007-12-25 საიტზე Wayback Machine.

იხილეთ აგრეთვე

სლავური ენები სამხრეთსლავური ენები

სლავისტიკა სლავები

ბულგარული ენა ბულგარისტიკა

ბულგარეთი ივანე ვაზოვი